Potrzos[4] (Schoeniclus schoeniclus) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae), zamieszkujący Europę i większą część środkowej i północnej Azji. W Polsce liczny ptak lęgowy niżu, lokalnie bardzo liczny[5]. Gatunek wędrowny (przeloty III–IV i IX–XI), choć dość często zimuje, zwłaszcza na zachodzie Polski. Populacje południowoeuropejskie raczej osiadłe.

Potrzos
Schoeniclus schoeniclus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec i samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

trznadle

Rodzaj

Schoeniclus

Gatunek

potrzos

Synonimy
  • Fringilla schoeniclus Linnaeus, 1758[2]
  • Emberiza schoeniclus (Linnaeus, 1758)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     w sezonie lęgowym

     występuje przez cały rok

     przeloty

     zimowiska

Systematyka

edytuj

Część systematyków zalicza potrzosa do rodzaju Emberiza[2][6]. Wyróżniono kilkanaście podgatunków S. schoeniclus[6]:

  • S. schoeniclus lusitanica – północno-zachodnia Hiszpania i Portugalia.
  • S. schoeniclus schoenicluspotrzos (zwyczajny)[4] – zachodnia, północna i północno-środkowa Europa do północnej części europejskiej Rosji.
  • S. schoeniclus passerina – północno-zachodnia Syberia.
  • S. schoeniclus parvirostris – środkowa Syberia.
  • S. schoeniclus pyrrhulina – południowo-środkowa Syberia i północno-wschodnia Mongolia do Kamczatki, Wyspy Kurylskie, północna Japonia i północno-wschodnie Chiny.
  • S. schoeniclus pallidior – południowo-zachodnia Syberia i północny Kazachstan.
  • S. schoeniclus stresemanni – wschodnia Austria, Węgry, północna Serbia i północno-zachodnia Rumunia.
  • S. schoeniclus ukrainaeMołdawia i Ukraina do centralnej części europejskiej Rosji.
  • S. schoeniclus incognita – południowo-wschodnia część europejskiej Rosji do północno-zachodniego, środkowego i północno-wschodniego Kazachstanu.
  • S. schoeniclus witherbyi – Hiszpania (z wyjątkiem północno-zachodniej), południowa Francja, Sardynia, Baleary i Maroko.
  • S. schoeniclus intermediaWłochy i wybrzeża Adriatyku do Albanii.
  • S. schoeniclus tschusiiBułgaria, Rumunia i północny region Morza Czarnego.
  • S. schoeniclus reiseri – południowo-wschodnia Albania, północno-zachodnia Grecja, Macedonia oraz zachodnia i środkowa Turcja.
  • S. schoeniclus caspiuspotrzos ciemny[4] – wschodnia Turcja, Kaukaz i północny Iran.
  • S. schoeniclus korejewi – południowo-zachodni i wschodni Iran, południowy Turkmenistan.
  • S. schoeniclus pyrrhuloidespotrzos grubodzioby[4] – Kazachstan (zachodnia część do południowo-wschodniej).
  • S. schoeniclus harterti – wschodni Kazachstan do środkowej Mongolii i północno-zachodnie Chiny.
  • S. schoeniclus centralasiae – zachodnie Chiny.
  • S. schoeniclus zaidamensis – zachodnio-środkowe Chiny.

Morfologia

edytuj
Cechy gatunku
Wielkości wróbla. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę czarną, biały wąs i czarne podgardle. Spód ciała biały z szarym paskowaniem po bokach i na piersi. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi paskami. Kuper szary, boki ogona białe. W szacie spoczynkowej głowa brązowa z pręgowaniem. Samice ubarwione podobnie, ale z pręgowaną jasnobrązową głową i jaśniejszym podgardlem.
Śpiew – złożony z krótkich, jakby jąkających się dźwięków. Często śpiewa, siedząc na źdźble trzciny.
Śpiew samca nagrany w Anglii


Wymiary średnie
długość ciała ok. 15 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 21–27 cm
masa ciała ok. 20 g

Ekologia

edytuj
 
Jaja z kolekcji muzealnej
Emberiza schoeniclus
Biotop
Tereny wilgotne i podmokłe – trzcinowiska, turzycowiska, bagna, wilgotne łąki, czasem pola uprawne.
Gniazdo
Zawsze na ziemi w kępie gęstej roślinności, najczęściej turzycy lub u podstawy krzewu, bardzo dobrze ukryte.
Jaja
Lęgi od połowy maja do połowy czerwca. W lęgu 4–6 jaj o bardzo zróżnicowanym tle, o średnich wymiarach 20×15 mm.
Wysiadywanie, pisklęta
Od zniesienia ostatniego jaja trwa 12–14 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 11–13 dniach.
Pożywienie
Przeważnie drobne owady zbierane z roślin, ale również nasiona traw i chwastów.

Status i ochrona

edytuj

IUCN uznaje potrzosa za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 20–40 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[7]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[8]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja potrzosa na terenie kraju liczyła 437–513 tysięcy par lęgowych[9].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Emberiza schoeniclus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2015-12-13] (ang.).
  2. a b Copete, J.L. & Christie, D.A.: Reed Bunting (Emberiza schoeniclus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-01].
  3. a b BirdLife International, Emberiza schoeniclus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-09] (ang.).
  4. a b c d Systematyka i nazewnictwo polskie: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old world buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-25].
  5. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 783. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego liczny oznacza zagęszczenie 100–1000 par na 100 km², a bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km².
  6. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  8. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  9. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Linki zewnętrzne

edytuj