Powstanie w twierdzy Sveaborg
Powstanie w twierdzy Sveaborg (ros. Свеаборгское восстание - Swieaborgskoje wosstanije) - zbrojny bunt marynarzy i żołnierzy garnizonu Sveaborg, położonego na wyspach w pobliżu Helsinek, na przełomie lipca i sierpnia 1906 r. Jeden z buntów żołnierzy armii rosyjskiej podczas rewolucji 1905-1907 roku.
| Rewolucja 1905 roku | |||
 Mieszkańcy Helsinek obserwują wydarzenia na wyspach Sveaborga | |||
| Czas |
lipiec-sierpień 1906 r. | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
dążenie rewolucjonistów do obalenia caratu, niezadowolenie marynarzy z warunków służby | ||
| Wynik |
stłumienie powstania | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Tło wydarzeń
edytujJesienią 1905 r. w rosyjskiej armii i flocie wybuchła fala buntów. Manifest październikowy i fakt, że car Mikołaj II ustąpił przed żądaniami opozycji, wywarł ogromne wrażenie na żołnierzach. Fakt, iż samowładca poszedł na ustępstwa, podważył panującą dotąd w rosyjskiej armii dyscyplinę[1]. W końcu października 1905 r. wybuchł bunt marynarzy Floty Bałtyckiej w Kronsztadzie[1], stłumiony po jednym dniu zamieszek[2]. Również w końcu października wybuchł bunt marynarzy we Władywostoku[2]. W listopadzie tego samego roku zbuntowali się marynarze Floty Czarnomorskiej i żołnierze garnizonu sewastopolskiego. I to wystąpienie zostało szybko stłumione[2].
W Wielkim Księstwie Finlandii, po zaostrzeniu kursu rusyfikatorskiego na przełomie XIX i XX w., antycarska opozycja stała się szczególnie aktywna. Przeciwko caratowi występowały zarówno fińskie organizacje narodowe, jak i ruchy lewicowe, socjaldemokratyczne, łączące hasła samostanowienia narodowego i obrony praw robotników[3]. W październiku 1905 r. w Finlandii miał miejsce wielki strajk, a robotnicy Helsingforsu tworzyli oddziały Czerwonej Gwardii, do których wstąpiło 25 tys. ludzi[3]. Wszystkie fińskie partie i organizacje antycarskie współpracowały z rewolucyjnymi organizacjami rosyjskimi. Na terytorium Wielkiego Księstwa Finlandii rewolucjoniści rosyjscy przeprowadzali swoje konferencje i zjazdy, wydawali nielegalną literaturę i przechowywali broń, a fińscy urzędnicy tolerowali takie działania. W latach 1905-1906 r. w Finlandii szczególnie widoczna stała się działalność partii bolszewickiej. Fińska Organizacja Wojskowa, część struktury partyjnej, liczyła w 1906 r. ok. 500 członków. Do Finlandii zbiegło wielu uczestników stłumionego w grudniu 1905 r. powstania robotniczego w Moskwie. Od maja 1906 r. bolszewicy wydawali nielegalną gazetę "Wiestnik kazarmy" (opublikowano dziewięć numerów). Bolszewicy prowadzili agitację także w garnizonie twierdzy Sveaborg w pobliżu Helsingforsu[3]. Służący w niej podporucznicy Arkadij Jemieljanow i Jewgienij Kochanski byli członkami partii bolszewickiej[3]. Agitację rewolucyjną w twierdzy prowadzili także eserowcy[3]. W 1906 r. garnizon twierdzy liczył ok. sześciu tysięcy żołnierzy. Ponadto żołnierze stacjonowali w porcie wojskowym Skatudden (Katajanokka)[3].
Przebieg wydarzeń
edytujJesienią 1905 r., w tym samym czasie, gdy w Wielkim Księstwie Finlandii trwał strajk powszechny, żołnierze Sveaborga zaczęli skarżyć się na jakość wyżywienia, umundurowania i na warunki służby. Nastroje uspokoiły się jednak, gdy ze stanowiska usunięto komendanta twierdzy[3]. Partie bolszewicka i eserowska latem 1906 r. postanowiły jednak, niezależnie od siebie, podjąć próbę doprowadzenia do zbrojnego powstania. Fińska Organizacja Wojskowa podjęła decyzję o przygotowaniu planu wystąpienia 2 lipca?/15 lipca 1906. Rewolucjoniści organizowali w twierdzy wiece dla żołnierzy. Podczas jednego z nich, z udziałem 200 artylerzystów, sformułowano postulaty kierowane do dowództwa twierdzy: poprawę wyżywienia, poprawę jakości umundurowania, zobowiązanie oficerów do uprzejmego zwracania się do żołnierzy, wybieranie dowódców przez podkomendnych, skrócenie czasu służby do dwóch lat[3]. Zwłaszcza eserowcy dążyli do jego szybkiego wywołania, chociaż plan wywołania powstania przygotowywali również miejscowi bolszewicy (chociaż centralne kierownictwo partii było wobec niego sceptyczne)[4]. Rewolucjoniści zakładali, że powstanie w twierdzy Sveaborgu wybuchnie równocześnie z nowymi buntami w Kronsztadzie, Rewlu i na okrętach Floty Bałtyckiej, które następnie zainicjują bunt w samym Petersburgu[3] i wymuszą zwołanie Konstytuanty[4].
We wszystkich wymienionych garnizonach niezadowolenie wśród żołnierzy było faktycznie znaczące[5]. Mimo to wybuch zbrojnego powstania 17 lipca?/30 lipca 1906 r. zaskoczył radykalnych agitatorów[6]. Zbrojny bunt wybuchł po tym, gdy komendant twierdzy gen. Władimir Lajming[7] osadził w areszcie, za pomniejsze wykroczenia dyscyplinarne, około 200 żołnierzy kompanii minerskich[8]. Tego samego wieczoru żołnierze uwięzili dwóch oficerów i przejęli kontrolę nad częścią fortyfikacji Sveaborga[8]. Dowództwo w powstaniu przejęli artylerzyści[8] - podporucznicy Jemieljanow i Kochanski związani z partią bolszewicką oraz eserowiec kapitan Siergiej Cion[7]. Działacze partii bolszewickiej i eserowskiej, w ocenie których powstanie było nieprzygotowane, próbowali powstrzymać żołnierzy, ale ich wiadomości nie dotarły nawet na niektóre wyspy należące do twierdzy[8]. Mimo takiej oceny powstania bolszewicy 19 lipca?/1 sierpnia 1906 wezwali robotników w całej Rosji do solidarności z walczącym garnizonem Sveaborga. Zgodnie z sugestią Lenina, petersburscy bolszewicy wezwali do strajku solidarnościowego na 21 lipca?/3 sierpnia 1906[9].
Do powstania przyłączyło się, według różnych ocen, ok. 2000[7]-3000[8] żołnierzy. Buntownicy opanowali część terytorium twierdzy, ale nie całą wyspę, na której znajdowały się główne umocnienia. Nad zajętymi budynkami twierdzy na Wyspie Michajłowskiej[7] wywiesili czerwoną flagę i wezwali do wsparcia ich buntu, w imię walki o ziemię i wolność[8]. Czerwona Gwardia w Helsingforsie zadeklarowała poparcie dla zbuntowanych żołnierzy i wezwała do strajku generalnego w mieście. Wielu fińskich robotników nie przyłączyło się jednak do niego, uznając, że bunt w twierdzy był wyłączną sprawą Rosjan. Oddziały Kozaków rozpędziły demonstracje poparcia dla żołnierzy na helsińskim Placu Senackim i zajęły nabrzeża Zatoki Fińskiej, by nie dopuścić do połączenia się robotników i powstańców[8].
Na wyspach Sveaborga, w tym na głównej wyspie, doszło do starć między żołnierzami lojalnymi wobec władz i powstańcami. W drugim dniu powstania komendant twierdzy oceniał sytuację jako beznadziejną i sugerował, że wierne mu siły są zbyt słabe, by pokonać buntowników. 20 lipca?/2 sierpnia 1906 r. do Helsingforsu skierowano dodatkowe siły, a część twierdzy opanowaną przez zbuntowanych żołnierzy ostrzelały z dział okrętowych[8] pancernik Cesariewicz i krążownik Bogatyr'[10]. 60 buntowników zginęło ponadto wskutek przypadkowej eksplozji beczki prochu. Jako pierwsi poddali się uczestnicy powstania, którzy znajdowali się w porcie wojskowym w Helsingforsie. Tego dnia po zapadnięciu zmroku także powstańcy na wyspach, przekonani już, że ich wystąpienie nie miało szans sukcesu, postanowili się poddać. Setki powstańców zostało aresztowanych, część zbiegła[8].
Na wieść o powstaniu w Sveaborgu faktycznie 19 lipca?/1 sierpnia 1906 wybuchło powstanie w Kronsztadzie; wśród tamtejszych marynarzy rozeszły się pogłoski, że zbuntowany garnizon Sveaborga odniósł zwycięstwo. Bunt ten został spacyfikowany po niecałych dwóch dniach[11]. Dzień później wybuchł także bunt na krążowniku Pamiat' Azowa, który również szybko stłumiono[11]. W strajku solidarnościowym, który nie został odwołany mimo stłumienia powstania, wzięło udział 71 tys. robotników i robotnic. Było to liczbą relatywnie niewielką na tle wcześniejszych takich mobilizacji podczas rewolucji 1905 r., również dlatego, iż pracownicy wiedzieli już, że bunt w Sveaborgu poniósł już klęskę. Strajk zakończył się po czterech dniach[9].
W czasie walk o Sveaborg zginęło 18 osób, 40 zostało rannych. 967 marynarzy i żołnierzy stanęło przed sądami wojskowymi. 127 z nich zostało skazanych na katorgę, 735 - osadzono w więzieniach i skierowano do oddziałów karnych, 77 - uniewinniono[7]. 17 uczestników powstania, w tym Jemieljanow i Kochanski[7], zostało skazanych na karę śmierci i rozstrzelanych[12]. Cion zbiegł i w 1907 r. wydał swoje wspomnienia dotyczące powstania (Tri dnia wosstanija w Swieaborgie)[13]
W kulturze
edytujPowstanie w twierdzy Sveaborg jest tematem radzieckiego filmu Sveaborg z 1972 r. Film jest ekranizacją powieści N. Siemienkiewicza na ten sam temat[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 269.
- ↑ a b c A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 270-271.
- ↑ a b c d e f g h i Wadim Musajew, Свеаборгское восстание 1906 года и оппозиционное движение в Финляндии [online], ВОЕННО-ИСТОРИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ, 10 października 2011 [dostęp 2023-09-06] (ros.).
- ↑ a b J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 215.
- ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 228.
- ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 227-228.
- ↑ a b c d e f СВЕАБОРГСКОЕ ВОССТАНИЕ 1906 • Большая российская энциклопедия - электронная версия [online], old.bigenc.ru [dostęp 2023-09-06].
- ↑ a b c d e f g h i A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 230-231.
- ↑ a b A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 233-234.
- ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 219.
- ↑ a b A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 232.
- ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 238.
- ↑ Цион С. А. Три дня восстания в Свеаборге || Библиотека русской революции и гражданской войны [online] [dostęp 2023-09-07] (ros.).
- ↑ Свеаборг (1972). [dostęp 2023-09-07].
Bibliografia
edytuj- A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, Stanford University Press, Stanford 1988, ISBN 978-0-8047-2327-5
- A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, Stanford University Press, Stanford 1992, ISBN 978-0-8047-2327-2
- J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.