Partia Socjalistów-Rewolucjonistów

partia polityczna w Rosji

Partia Socjalistów-Rewolucjonistów (ros. Партія Соціалистовъ-Революціонеровъ[1], ПСР), in. eserowcy, eserzy (ros. эсеры, od skrótu nazwy: SR) – rosyjska socjalistyczna partia polityczna założona w 1901 przez rewolucjonistów wywodzących się z tzw. narodników. Do rewolucji lutowej i obalenia caratu była nielegalna; po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej) została ponownie zdelegalizowana przez bolszewików.

Partia Socjalistów-Rewolucjonistów
Партія Соціалистовъ-Революціонеровъ
Ilustracja
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Skrót

ПСР

Lider

Wiktor Czernow

Data założenia

1901

Data rozwiązania

1921

Adres siedziby

Piotrogród

Ideologia polityczna

narodnictwo
socjalizm demokratyczny
federalizm

Poglądy gospodarcze

socjalizm agrarny

Członkostwo
międzynarodowe

Druga Międzynarodówka

Barwy

     czerwony

Plakat eserowców (1917)

Historia edytuj

Program partii przewidywał przekształcenie Rosji w republikę demokratyczną, w której dominowałaby klasa chłopska. Partia domagała się także socjalizacji ziemi (tzn. przekazania decyzji o sposobie jej użytkowania wspólnotom wiejskim) i konfiskaty ziemi obszarniczej. Ważnym składnikiem partii była Organizacja Bojowa stosująca terror (gł. zamachy na wysokich urzędników carskich) oraz odgrywająca znaczącą rolę w rewolucji 1905 roku[2]. Umiarkowana, legalna gałąź była określana jako trudowicy.

Przywódcy i ważni działacze:

Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu partia wyszła z podziemia i zaczęła odgrywać dużą rolę polityczną. Eserowiec Aleksander Kiereński został ministrem sprawiedliwości, w maju 1917 ministrem wojny, a od 21 lipca 1917 premierem Rządu Tymczasowego. Wiktor Czernow otrzymał w maju 1917 tekę ministra rolnictwa, Nikołaj Awksientjew ministra spraw wewnętrznych, Borys Sawinkow wiceministra wojny i marynarki, ale faktycznie od lipca 1917 kierował ministerstwem, którego szefem do 14 września 1917 formalnie pozostawał Kiereński. Prowadzona przez Rząd Tymczasowy polityka kontynuacji udziału w I wojnie światowej spowodowała spadek popularności partii wśród robotników i żołnierzy, a choć nadal popierały ją masy chłopskie, w partii nastąpił rozłam. Frakcja lewicowych eserowców, kierowana przez Marię Spiridonową i Borysa Kamkowa, opowiadająca się za natychmiastowym zakończeniem wojny, przeszła do opozycji wobec Rządu Tymczasowego, w którym zasiadali ministrowie partii S-R.

W jedynych wolnych wyborach do rozpędzonej później przez bolszewików Konstytuanty w listopadzie 1917 roku eserowcy uzyskali 17 943 000 głosów (41%) – prawie dwa razy więcej głosów niż bolszewicy (10 661 000 głosów – 24%, na drugim miejscu). Zdobyli jednak głównie głosy chłopów. W miastach mieli niewielkie poparcie - nie wygrali wyborów w żadnej z 38 stolic gubernialnych, ustępując zarówno bolszewikom, jak i kadetom).

Przewrót bolszewicki (rewolucja październikowa) został przeprowadzony z poparciem lewicowych eserowców, wbrew stanowisku partii weszli oni do Tymczasowej Rady Komisarzy Ludowych w grudniu 1917, natomiast „prawicowi” organizowali opór wobec bolszewików w czasie wojny domowej, zachowując dystans wobec przywódców „białych”. Po rozpędzeniu Konstytuanty przez bolszewików eserowscy deputowani do Konstytuanty utworzyli w Samarze tzw. Komucz, a następnie Dyrektoriat Ufijski, obalony 17 listopada 1918 przez zamach stanu, który wyniósł do władzy admirała Aleksandra Kołczaka. W 1919 r., wobec kolejnych klęsk wojsk Kołczaka w walkach z Armią Czerwoną, syberyjscy eserowcy podjęli próbę reorganizacji. W listopadzie 1919 r. wspólnie z mienszewikami powołali w Irkucku Centrum Polityczne, które zorganizowało na przełomie grudnia-stycznia 1919-1920 r. udane powstanie zbrojne w Irkucku. W jego rezultacie rząd Kołczaka, pozbawiony poparcia tak z zagranicy, jak ze strony Korpusu Czechosłowackiego, przestał istnieć. Przywódcy Centrum Politycznego zamierzali utworzyć samodzielne względem Moskwy państwo na Syberii, jednak już 21 stycznia 1920 r. stracili władzę w Irkucku na rzecz miejscowych bolszewików[3][4][5].

Eserowcami było wielu przywódców powstań chłopskich (m.in. Aleksandr Antonow – przywódca powstania chłopskiego w guberni tambowskiej), a także m.in. Fanny Kaplan, która dokonała nieudanego zamachu na Lenina. Wygrana bolszewików skazała przywódców eserowców na emigrację albo prześladowania w RFSRR a później w ZSRR. Dotyczyło to również lewicowych eserów, którzy nie poparli pokoju brzeskiego i w lipcu 1918 wystąpili przeciwko bolszewikom (rewolucja lipcowa).

W 1922 przywódcy eserowców aresztowani przez CzK i OGPU zostali w procesie pokazowym skazani na śmierć lub długoletnie więzienie. Z uwagi na protesty działaczy socjalistycznych II Międzynarodówki wyroków śmierci nie wykonano. Żaden z sądzonych nie opuścił już jednak sowieckich więzień. Boris Sawinkow zwabiony do ZSRR i aresztowany przez OGPU, w 1925 według oficjalnej wersji popełnił samobójstwo, choć nie brak opinii, że został zamordowany w więzieniu. Ci, którzy przeżyli wielki terror lat trzydziestych, zostali zamordowani przez NKWD w egzekucjach na początku wojny niemiecko-sowieckiej, jesienią 1941 (m.in. Maria Spiridonowa).

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. zapis zgodny z pisownią sprzed reformy ortografii z 1918 roku. Za: Временный Организаціонной Уставъ Партіи Соціалистовъ-Революціонеровъ
  2. Jarosław Tomasiewicz: Terroryzm na tle przemocy politycznej (Zarys encyklopedyczny), Katowice 2000, s. 68-69
  3. J. D. Smele, Civil war..., s. 587-588.
  4. J. D. Smele, Civil war..., s. 651-653.
  5. J. D. Smele, Civil war..., s. 657-658.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj