Wikipedia

Przegorzan

Przegorzan (Echinops L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 216 gatunków[4]. Rośliny te występują głównie w Eurazji (bez najbardziej północnej jej części oraz południowo-wschodniej Azji), nieliczne rosną także w Afryce, z wyjątkiem jej części południowej[4][5]. Zasiedlają zwykle miejsca nasłonecznione, suche i skaliste[5]. W strefie międzyzwrotnikowej rośliny te rosną w górach[6]. Jako rośliny introdukowane występują w północnej Europie, w Ameryce Północnej oraz Australii[4]. W Polsce rosną dwa gatunki introdukowane i już zadomowione: przegorzan kulisty E. sphaerocephalus i przegorzan węgierski E. exaltatus[7], inne są uprawiane (zwłaszcza przegorzan pospolity E. ritro[7], a poza tym: tauryjski E. banaticus, nastroszony E. orientalis, niski E. humilis i śnieżny E. niveus[8]).

Przegorzan
Ilustracja
Przegorzan kulisty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

przegorzan

Nazwa systematyczna
Echinops L.
Sp. Pl. 814. 1753
Typ nomenklatoryczny

Echinops sphaerocephalus L.[3]

Synonimy
  • Acantholepis Less.
  • Echinanthus Neck.
  • Echinopsus St.-Lag.
  • Echinopus Mill.
  • Psectra (Endl.) Tomšovic
  • Ruthrum Hill
  • Sphaerocephalus Kuntze[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Przegorzan pospolity
Kwiatostany Echinops setifer

Rośliny z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne, dla charakterystycznych, kulistych kwiatostanów[6]. Są też cenionymi roślinami miododajnymi, których wydajność miodowa sięga kilkuset kg z ha (u przegorzana kulistego przy odpowiedniej, ciepłej pogodzie do 800 kg/ha)[9].

Nazwa naukowa rodzaju powstała z greckiej nazwy jeży w nawiązaniu do kształtu kwiatostanów[5].

Morfologia

edytuj
 
Przegorzan węgierski
Pokrój
Tęgie rośliny zielne[10], byliny lub rośliny dwuletnie, rzadko jednoroczne[11]. Pędy są prosto wzniesione, rozgałęzione w górnej części[11]. Osiągają do 200 cm wysokości[12][5]. Rośliny kolczaste, zwykle wełnisto owłosione, czasem też gruczołowato[11].
Liście
Odziomkowe i łodygowe, siedzące i ogonkowe[12], o blaszce niepodzielonej i całobrzegiej, ząbkowanej lub pierzastowcinanej i klapowanej[10][12], czasem nawet trzykrotnie[12]. Klapy i zęby liści kończą się kolcami[12]. Od spodu liście zwykle biało owłosione[5].
Kwiaty
Tworzą jednokwiatowe koszyczki, otulone okrywami i licznymi kolcami, zebrane we wtórne, kuliste (u E. orientalis półkuliste) kwiatostany główkowate. Okrywy poszczególnych, jednokwiatowych koszyczków tworzone są przez liczne listki ułożone w wielu rzędach. Te najbardziej zewnętrzne są oskrzydlone i na szczycie nieco frędzlowate, środkowe są silniej oskrzydlone i kolczaste na szczycie, najbardziej wewnętrzne są równowąskolancetowate, gładkie, zielone lub zielonobrązowe, zrośnięte z wyjątkiem końców nie zakończonych kolczasto. Korony kwiatów są niebieskie, fioletowe, czerwone, zielonkawe lub białe[10]. Łatki korony są równowąskie[12], na końcach często drobno, gęsto ząbkowane[10]. Główki pręcików są niebieskoszare[11].
Owoce
Podługowate niełupki[10], pokryte długimi i przylegającymi włoskami. Puch kielichowy wykształcony w postaci łusek wolnych lub zrośniętych[11].

Systematyka

edytuj
 
Przegorzan tauryjski
 
Echinops adenocaulos
 
Echinops macrochaetus
 
Echinops giganteus
 
Echinops polyceras
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, z podrodziny Carduoideae, plemienia Cardueae i monotypowego podplemienia Echinopsinae[13]. W osobny rodzaj Acantholepis Less. w niektórych ujęciach wyodrębniany był przegorzan nastroszony Echinops orientalis (jako A. orientalis Less.)[10].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. ↑ a b c d e Echinops L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-17].
  5. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 342. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 320, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 74. ISBN 978-83-925110-5-2.
  9. ↑ Marek Pogorzelec: Atlas roślin miododajnych. Bielsko-Biała: Dragon, 2019, s. 291-293. ISBN 978-83-8172-099-1.
  10. ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 128. ISBN 978-3-540-31050-1.
  11. ↑ a b c d e Echinops Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-17].
  12. ↑ a b c d e f David J. Keil: Echinops Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-17].
  13. ↑ Genus Echinops L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-17].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przegorzan&oldid=72986171”