Puszczyk uralski
Puszczyk uralski[3], sowa uralska (Strix uralensis) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny puszczykowatych (Strigidae), zamieszkujący Eurazję. Nie jest zagrożony.
| Strix uralensis[1] | |||
| Pallas, 1771 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
puszczyk uralski | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Występowanie edytuj
Zamieszkuje pas tajgi od Półwyspu Skandynawskiego po pacyficzne wybrzeża wschodniej Azji i Japonię. Wywodzi się z chłodnych rejonów Europy i Azji. Izolowane populacje na północy Karpat, w Starej Płaninie, Niemczech, Czechach, Węgrzech i na południu Alp są uznawane za relikt okresu lodowcowego.
Południowa granica zasięgu przebiega przez lasy Mazur. W Polsce występuje bardzo nielicznie w górach południowo-wschodniej części kraju, w Karpatach m.in. w Gorcach[4], przedgórzu, na Roztoczu, Zamojszczyźnie i Kielecczyźnie. Niewiele wiadomo na temat zanikającej populacji z Mazur.
Podgatunki edytuj
Obecnie wyróżnia się 9[5] lub 10[6] podgatunków, zamieszkujących odpowiednio:
- S. u. macroura Wolf, 1810 – środkowa i południowo-wschodnia Europa
- S. u. liturata Lindroth, 1788 – północna Polska i Skandynawia do północno-zachodniej Rosji
- S. u. uralensis Pallas, 1771 – puszczyk uralski[3] – wschodnia część europejskiej Rosji do zachodniej Syberii
- S. u. yenisseensis – Buturlin, 1915 – środkowa i północno-wschodnia Syberia do północno-zachodniej Wyżyny Mongolskiej
- S. u. daurica Stegmann, 1929 – południowo-środkowa Syberia i północno-wschodnia Mongolia po zachodnie i północne Przyamurze (południowo-wschodnia Syberia) oraz zachodnią i północną Mandżurię (północno-wschodnie Chiny). Takson przez niektórych systematyków włączany do podgatunku nikolskii.
- S. u. nikolskii (Buturlin, 1907) – wschodnie Przyamurze, Sachalin, północno-wschodnie Chiny i Półwysep Koreański
- S. u. japonica (Clark, AH, 1907) – południowe Kuryle, Hokkaido (Japonia)
- S. u. hondoensis (Clark, AH, 1907) – północne Honsiu (Japonia)
- S. u. momiyamae Taka-Tsukasa, 1931 – środkowe Honsiu. Takson wliczany przez niektórych systematyków do hondoensis.
- S. u. fuscescens Temminck & Schlegel, 1850 – zachodnie i południowe Honsiu
- S. u. davidi (Sharpe, 1875) – puszczyk chiński[3] – izolowana populacja w środkowych Chinach. Przez część systematyków (np. IOC) uznawany za osobny gatunek.
Charakterystyka edytuj
- Wygląd zewnętrzny
- To jedna z największych europejskich sów. W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego, lecz samice są znacznie większe od samców. Większy od puszczyka, ma dłuższy, silnie prążkowany ogon z pięcioma szerokimi, ciemnymi pręgami. Ubarwienie ogólnie szaro-białe z czarnymi i białymi plamkami oraz czarnym kreskowaniem na spodzie, gdzie nie ma poprzecznych prążków. Szlara szarożółta w kształcie koła, jednobarwna, obwiedziona cienką czarnobrązową linią z czarnymi oczami, służy za cechę rozpoznawczą gatunku. Tworzące ją pióra mają czarne stosiny i szare promienie. Oczy stosunkowo małe, jednolicie czarne. Pióra pokrywające głowę, piersi i brzuch posiadają środkową część w barwie szarobrązowej, na brzegach przechodzą w jasnobrązowe lub białe. Na grzbiecie ciemne plamy są bardziej podłużne, większe i ciemniejsze. Lotki i sterówki w szerokie, poprzeczne pasy barwy szarej i jasnobrązowej. Nogi gęsto opierzone. Młode są podobne do dorosłych, ale mają jaśniejszą, wyraźniej zaznaczoną szlarę. Pierwszy puch ma rdzawy kolor, a drugi wyraźnie ciemno prążkowany.
- Występują dwie formy barwne puszczyka uralskiego – białoszara i żółtobrązowa, ale zawsze są jaśniejsze od upierzenia puszczyka. Rozmiarami dorównuje puchaczowi. Od innych dużych sów różni go długi ogon widoczny dobrze w czasie lotu. W przeciwieństwie do puszczyka ma poprzeczne pasy na sterówkach i jasnożółty dziób (u puszczyka szarożółty do zielonkawoszarego).
- Rozmiary
- długość ciała: ok. 50–62 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 125–135 cm[7] - Masa ciała
- samce ok. 500–900 g, samice ok. 600–1300 g
- Głos
- Odzywa się niemal wyłącznie w nocy, praktycznie przez cały rok. Szczyty aktywności głosowej to luty – kwiecień (sezon lęgowy), kiedy to wydaje głos tak często, że prawie nie milknie, oraz październik – listopad (odbywa się wtedy zajmowanie terytoriów i gniazd). Typowy głos godowy i terytorialny samca to głuche, wielosylabowe pohukiwanie: „hu hu” – 2-3 sekundowa przerwa – „huhu huhuhu”. Może być słyszalny w odległości do 2 km. Prezentując samicy potencjalne miejsce gniazdowania, odzywa się mniej donośnym, dłuższym „huhuhuhu…”, w środkowej części z wyraźnym crescendo. Głos samicy jest ostrzejszy, chrapliwy, zgrzytliwy. Głosy ostrzegawcze puszczyków uralskich podobne są natomiast do psiego szczekania.
- Zachowanie
- Aktywny zarówno w nocy, jak i w dzień. Mało płochliwy. W pobliżu gniazda agresywny, odgania intruza głośnym wołaniem i kłapaniem dzioba. Może być niebezpieczny – doprowadzony do ostateczności atakuje szponami, nawet człowieka.
- Osiadły, zajmuje swoje terytorium przez cały rok.
- Długość życia
- Oceniana na ponad 20 lat.
Środowisko edytuj
Tajga, na niżu starodrzewy liściaste i rzadziej mieszane o słabo rozwiniętym podszycie, najczęściej w pobliżu wody lub bagien. W górach zajmuje lasy bukowe o bogatej strukturze. Tereny zadrzewione opuszcza rzadko w okresie opieki nad młodymi, ale poza nim tereny otwarte są miejscem łowów, gdzie najczęściej jest widywany.
Pożywienie edytuj
Leśne gryzonie, głównie norniki, karczowniki ziemnowodne i ryjówki, a także drobne oraz średnie ptaki. Zdarza się, że poluje na inne, mniejsze sowy: puszczyki i uszatki, choć ptaki i ich młode nie są jego głównym łupem. Przeważnie wybiera drobniejszą zwierzynę. W latach, kiedy liczebność gryzoni jest mniejsza, ptaki mogą stanowić do 15% pokarmu; łowi wtedy również płazy, a nawet większe chrząszcze. W ciągu roku zmienia swoje preferencje żywieniowe – latem przeważają mniejsze leśne ssaki, a jesienią i zimą częściej chwyta gryzonie przestrzeni otwartych, takie jak norniki zwyczajne i myszy zaroślowe.
Poluje głównie z zasadzki: obserwuje otoczenie siedząc na gałęzi i czatuje na potencjalną ofiarę. Czasami odbywa loty patrolowe nisko nad ziemią, często wzdłuż przecinek i dróg. Chętnie poluje na otwartych przestrzeniach. Potrafi schwytać ofiarę przebywającą pod 20–30 cm warstwą śniegu. Poluje głównie w nocy, od zachodu słońca do północy oraz nad ranem.
Wypluwki mają wymiary około 62 x 25 mm i zawierają średnio 4 ofiary.
Lęgi edytuj
Wyprowadza jeden lęg w roku, od lutego do maja. Monogamiczny – ptaki łączą się w pary na całe życie.
- Zachowania godowe
- Już jesienią puszczyki uralskie kojarzą się w pary, zajmują terytoria i wyszukują odpowiednie miejsca do gniazdowania. Terytorium lęgowe zajmuje powierzchnię zazwyczaj ok. 1 km².
- Gniazdo
- W dużej dziupli (preferuje dziuple w szczytowej partii pnia, powstałe po odłamaniu korony drzewa) lub opuszczonym gnieździe ptaków szponiastych, głównie jastrzębia i myszołowa. Gniazdo zakłada w głębi kompleksu leśnego. Może zajmować również skrzynki lęgowe lub gnieździć się na ambonach myśliwskich lub w opuszczonych budynkach.
- Jaja
- Składa 3 do 4 białych jaj w odstępach 2–3 dniowych.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez samicę, od zniesienia pierwszego jaja przez okres 27–29 dni. Również matka zajmuje się głównie wychowywaniem potomstwa. Rolą samca jest dostarczanie pokarmu, choć w miarę dorastania piskląt sam nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania na pokarm rodziny i zaczyna pomagać mu w tym samica. Rodzice w przypadku ataku napastnika na młode atakują go agresywnie z powietrza.
- Pisklęta
- Pisklęta klują się nierównocześnie, są ślepe i pokryte puchem. Otwierają oczy w 6–10. dniu życia. Opuszczają gniazdo po około 34 dniach, jeżeli są niepokojone – nawet wcześniej. Nie potrafią wtedy jeszcze dobrze latać, ale sprawnie przeskakują z gałęzi na gałąź i w razie upadku wspinają się na drzewo, wczepiając się w korę pazurami i dziobem oraz pomagając sobie nie w pełni rozwiniętymi skrzydłami. Rodzice opiekują się młodymi jeszcze przez 4–6 tygodni po wylocie, potem stają się one samodzielne, ale jeszcze przez 2–3 miesiące pozostają w terytorium rodziców. Młode osiągają dojrzałość płciową w pierwszym roku życia, ale do lęgów z reguły przystępują dopiero 2–3 lata później. Przez jakiś czas mogą koczować, ale jako w pełni dorosłe ptaki są osiadłe.
Status i ochrona edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje puszczyka uralskiego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 2000 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 350 000 – 1 200 000 dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny, choć populacja europejska wykazuje trend wzrostowy[2].
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[9].
W Polsce liczebność puszczyka uralskiego wzrasta w Karpatach i obserwuje się jego ekspansję na Podkarpacie. Dawniej z pewnością gniazdował na północy kraju, w części Pojezierza Mazurskiego, ale obecnie nie ma pewnych informacji o lęgach w tym rejonie. Całkowitą liczebność szacowano na początku wieku na 450–700 par[10]. Nowsze szacunki z lat 2013–2018 mówią o 1300–1800 parach[11].
Głównymi zagrożeniami dla puszczyka uralskiego mogą być: wyrąb starych drzewostanów, usuwanie dziuplastych drzew, fragmentacja lasów, nielegalny odstrzał. Ze względu na wzrastającą liczebność i ekspansję uważa się, że nie potrzebuje specjalnych zabiegów ochronnych, poza akcjami edukacyjnymi wśród pracowników leśnych i myśliwych, pozostawianiem dziuplastych drzew i ewentualnie wieszaniem budek lęgowych tam gdzie to konieczne.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Strix uralensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Strix uralensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Striginae Leach, 1820 - puszczyki (wersja: 2021-04-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-30].
- ↑ SZCZAWA NA POGRANICZU GORCÓW I BESKIDU WYSPOWEGO by Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Rozwoju Szczawy - Issuu [online], issuu.com [dostęp 2022-04-06] (ang.).
- ↑ Holt, D.W., Berkley, R., Deppe, C., Enríquez Rocha, P., Petersen, J.L., Rangel Salazar, J.L., Segars, K.P., Wood, K.L. & Marks, J.S.: Ural Owl (Strix uralensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-22].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owls. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-30]. (ang.).
- ↑ Według niektórych źródeł rozpiętość skrzydeł może wynosić od 100 aż do 200 cm (Zygmunt Czarnecki (red. Przemysław Busse), Mały słownik zoologiczny, tom II, Warszawa 1991, Wiedza Powszechna ISBN 83-214-0043-4).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Tomiałojć L., Stawarczyk T., 2003, Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia edytuj
- praca zbiorowa pod red. Romualda Mikuska: Metody badań i ochrony sów. Kraków: Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, 2005. ISBN 83-87331-71-6.
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia i nagranie głosu puszczyka chińskiego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Strix uralensis (Puszczyk uralski). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 229–232. ISBN 83-86564-43-1.