Róża węgierska
Róża węgierska (Rosa zalana Wiesb.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Występuje w Europie Środkowej, w tym także na rozproszonych stanowiskach w Polsce. Przy stosunkowo niewielkim zasięgu jest w dodatku w jego obrębie dość rzadkim gatunkiem – o mocno rozproszonych stanowiskach. Rośnie w zaroślach na nasłonecznionych stokach i przydrożach. Jest to takson nieco kłopotliwy do oznaczenia – wyróżnia się zielonymi, a nie sinymi liśćmi, owocami szerszymi niż dłuższymi (kulistymi do nieco spłaszczonych) i grubymi, ogruczolonymi szypułkami[4].
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
róża węgierska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Rosa zalana Wiesb. 142 1879[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Zasięg geograficzny edytuj
Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej. Zwarty zasięg obejmuje Słowację i północno-wschodnie Węgry. Mniej licznie rośnie w zachodniej Rumunii, wschodniej Austrii i w Polsce[5][6]. Poza Kotliną Pannońską[7] spotykany jest na bardzo rozproszonych stanowiskach, zwykle na niżu – najwyższe stanowiska sięgają 800 m n.p.m.[8] W XIX wieku znaleziony został na jednym stanowisku w Chorwacji i później już nie został nigdy tam potwierdzony[9]. Jako gatunek wątpliwy i wymagający weryfikacji róża ta podana została także z Białorusi, krajów bałtyckich[10][6] i Ukrainy[6].
W Polsce gatunek znany z pojedynczych stanowisk głównie z zachodniej części kraju – z Niziny Szczecińskiej, w lubuskim z doliny Odry i koło Żagania, poza tym z okolic Poznania. We wschodniej części kraju znany jedynie z okolic Puław[4].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Krzew o pędach łukowatych do przewisających, osiągający od 0,5 do 3 m wysokości[6][8]. O pędach tęgich[8], pokrytych kolcami zakrzywionymi i mniej licznymi igiełkowatymi (prostymi) oraz gruczołkami[6].
- Liście
- Pierzasto złożone z 5–7 listków. U nasady z ogruczolonymi przylistkami. Osadki liściowe owłosione lub nagie, ale zawsze mocno ogruczolone i kolczaste. Listki jajowate do eliptycznych, zielone, owłosione i ogruczolone po obu stronach, rzadko z wierzchu nagie. Na brzegu piłkowane gruczołowato[6].
- Kwiaty
- Wyrastają zwykle zebrane w wielokwiatowe kwiatostany. Osadzone są na szypułkach grubych, ogruczolonych (rzadko nagich), osiągających 3 cm długości. Działki kielicha pierzasto podzielone, na brzegu i grzbiecie ogruczolone. koronę kwiatu tworzy 5 różowych płatków. Pręciki bardzo liczne. Szyjki słupków w różnym stopniu owłosione, wystają tworząc główkę ponad szerokim orficjum[6].
- Owoce
- Niełupki osiągające 5–6 mm długości i 3–4 mm średnicy, zwykle bocznie spłaszczone. Na wierzchołku są zaostrzone i tu z kępką włosków. Powierzchnia falista w kolorze żółtym do czerwonego[8]. Zebrane są wewnątrz ciemnoczerwonych (po dojrzeniu), mięsistych i nagich lub ogruczolonych owoców pozornych (szupinkowych) o kształcie kulistym, często szerszych niż dłuższych[6]. Owoc pozorny zwieńczony jest utrzymującymi się po przekwitnieniu, rozpostartymi działkami[6].
Biologia i ekologia edytuj
Kwitnie w czerwcu[4].
Rośnie w zaroślach na nasłonecznionych stokach[4], miedzach, skrajach lasów, porzuconych pastwiskach i winnicach[8].
Liczba chromosomów 2n = 35[11][6].
Systematyka edytuj
Gatunek opisany został jako blisko spokrewniony z Rosa caryophyllacea, od której różni się kulistymi lub spłaszczonymi owocami rzekomymi (u R. caryophyllacea są one eliptyczne do jajowatych) i ogruczolonymi, a nie nagimi szypułkami. Niektórzy autorzy, zarówno w XIX, jak i w XX wieku traktowali ten takson jako odmianę R. caryophyllacea Besser var. zalana (Wiesb.) J.B. Keller. W drugiej połowie XX wieku stwierdzono, że gatunek ten jest najwyraźniej mieszańcem róży rdzawej R. rubiginosa i polnej R. agrestis. Jest to jednak poddawane jako wątpliwe, ponieważ żaden z gatunków rodzicielskich nie ma liści ogruczolonych po obu stronach blaszki, co ma miejsce u róży węgierskiej[5]. Inna hipoteza widzi w tym taksonie mieszańca róży francuskiej R. gallica i dzikiej R. canina[8].
Gatunek zaliczany jest do sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae[6].
Opisano mieszańca R. × pomazensis Deg. (R. zalana × R. gallica)[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-14] (ang.).
- ↑ Rosa zalana Wiesb.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-05-14].
- ↑ a b c d e Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Polski. Kraków: Plantpress Sp. z o.o., 2002, s. 67-70. ISBN 83-85982-69-8.
- ↑ a b Ivan Schanzer. A note on Rosa zalana (Rosaceae) in Northern Burgenland. „Neilreichia”. 1, s. 133-136, 2001.
- ↑ a b c d e f g h i j k Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Europy. Kraków: Officina Botanica, 2007, s. 78-79. ISBN 978-83-922115-1-8.
- ↑ a b Géza Facsar. Taxonomic Interpretation of the Natural Diversity of the Genus Rosa in the Carpathian Basin, Hungary. „ISHS Acta Horticulturae 690: I International Rose Hip Conference”, s. 35-44, 2005. DOI: 10.17660/ActaHortic.2005.690.3.
- ↑ a b c d e f Vít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 261. ISBN 978-1-4020-5362-7.
- ↑ Trinajstic I.. Rosa zalana Wiesb. (Rosaceae) in the flora of Croatia. „Nat. Croat.”. 11, 1, s. 119–123, 2002.
- ↑ Rosa zalana Wiesb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-14].
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 230. ISBN 83-01-14342-8.