Słońce wschodzi raz na dzień
Słońce wschodzi raz na dzień – polski czarno-biały film obyczajowy z 1967 roku w reżyserii Henryka Kluby, nakręcony na podstawie scenariusza Wiesława Dymnego i utrzymany w tonacji ballady góralskiej. Rozpowszechnianie filmu było wstrzymywane do 1972 roku, kiedy ukazał się on w ocenzurowanej wersji.
Gatunek | |
---|---|
Rok produkcji |
1967 |
Data premiery |
4 kwietnia 1972 |
Kraj produkcji | |
Język |
polski |
Czas trwania |
90 min |
Reżyseria | |
Scenariusz | |
Główne role | |
Muzyka | |
Zdjęcia | |
Scenografia | |
Kostiumy | |
Montaż | |
Produkcja | |
Wytwórnia |
Fabuła
edytujAkcja filmu toczy się po II wojnie światowej, w beskidzkiej wsi Odkrzask, gdzie dochodzi do konfliktu między władzą komunistyczną a miejscową ludnością na tle interpretacji prawa własności. Przyzwyczajeni do izolacji oraz samowystarczalności górale pod przywództwem Haratyka (Franciszek Pieczka) budują tartak, szkołę i cegielnię. Postawione budynki górale uznają za własność społeczną, ale nie pozwalają korzystać z nich sąsiadom. Władza ludowa, nie zdoławszy przekonać do siebie górali, wszczyna represje wobec nich, w wyniku czego Haratyk organizuje oddział partyzancki i toczy walkę z komunistami[1].
Obsada aktorska
edytuj- Franciszek Pieczka – Haratyk
- Ryszard Filipski – Górniok
- Stanisław Gronkowski – Wigezy
- Teresa Kamińska – Hanka
- Marian Kociniak – partyzant „Mały”, później sekretarz
- Zdzisław Maklakiewicz – Moskała
- Józef Morgała – Piela
- Edward Rączkowski – Bolączka
- Zbigniew Lesień – uczestnik zebrania
- Andrzej Gazdeczka – Czarny, partyzant AL
- Mieczysław Gajda – głupi Wala
Produkcja
edytujReżyser Słońca, Henryk Kluba, zrealizował przedtem swój debiut fabularny Chudy i inni (1967) na podstawie scenariusza Wiesława Dymnego[2]. Bardzo dobry odbiór Chudego i innych spowodował, że Kluba i Dymny zdecydowali się ze sobą współpracować nad kolejnym filmem utrzymanym w konwencji balladowej przypowieści[3]. Zdaniem Piotra Zawojskiego Kluba i Dymny oparli swój film na trzech planach: realistycznym, wyobrażeniowym oraz umownym. Odpowiadają tym planom trzy rodzaje postaci: mieszkańcy wsi wespół z Haratykiem, postać głupiego Wali oraz chór komentujący poczynania Haratyka[4].
Słońce wschodzi raz na dzień powstało w Zespole Filmowym „Syrena”, Operatorem zdjęć był Wiesław Zdort, dzięki któremu Słońce wschodzi raz na dzień przybierało formę ballady góralskiej, wzorowanej plastycznie na malarstwie naiwnym[1][5]. Scenografię do filmu wykonał Jarosław Świtoniak, natomiast kostiumy – Jolanta Komorowska. Muzykę skomponował Zygmunt Konieczny, a całość zmontowała Mirosława Garlicka-Jaworska[6].
Cenzura
edytujSłońce w pierwotnej wersji stanowiło miażdżącą krytykę działań Urzędu Bezpieczeństwa oraz bezlitośnie ukazywało podwójną klęskę bohatera. W scenariuszu Dymnego schwytany i osadzony w areszcie Haratyk wychodzi z więzienia po 1956 roku, ale przez dwa lata tuła się z zaświadczeniem o opuszczeniu więzienia i pogrąża się w alkoholizmie. Gdy wraca do Odkrzasu, spotyka się z całkowitą obojętnością mieszkańców[7].
To zakończenie nie mogło jednak zostać zaakceptowane przez cenzurę, która nie dopuszczała filmu do projekcji przez pięć lat[8]. Film miał premierę dopiero w 1972 roku i zmienił sens pierwowzoru. O ile sympatia Dymnego i Kluby w pierwotnej wersji stała po stronie Haratyka, o tyle w finalnej wersji po wyjściu z więzienia Haratyk uznaje wyższość ideową partyzanta Armii Ludowej „Małego” (później sekretarza partii) i dokonuje aktu samokrytyki, po czym zostaje przyjęty z powrotem przez społeczność[9].
Odbiór i znaczenie
edytujGdy film ukazał się w ocenzurowanej wersji, zdobył uznanie krytyków. Stanisław Janicki pisał: „Obok świetnych zdjęć Wiesława Zdorta i muzyki Zygmunta Koniecznego, na szczególną pochwałę zasługują aktorzy, przede wszystkim Franciszek Pieczka jako Haratyk. To jedna z najlepszych jego ról, a może najlepsza”[10]. Aleksander Jackiewicz porównywał dzieło Kluby i Dymnego do Łąk Bieżyńskich (1937) Siergieja Eisensteina i poetyckich filmów Siergieja Paradżanowa[1]. Konrad Eberhardt, nie zdając sobie sprawy z przyczyn niedopuszczenia filmu do wyświetlania, pisał: „Przynosi on zaszczyt naszej sztuce filmowej, zazwyczaj miałkiej i ślizgającej się po marginesach. Przynosi zaszczyt także tym, którzy z długotrwałych dyskusji wokół filmu wyciągnęli ostatecznie pozytywne wnioski”[7].
Nagrody
edytujRok | Instytucja | Nagroda | Odbiorca[6] |
---|---|---|---|
1972 | Lubuskie Lato Filmowe | Nagroda za zdjęcia | Wiesław Zdort |
Nagroda za pierwszoplanową rolę męską | Franciszek Pieczka | ||
Nagroda Studentów PWSFTviT w Łodzi | Henryk Kluba | ||
1985 | Lubuskie Lato Filmowe | Złote Grono |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Jan Strękowski , Henryk Kluba [online], Culture.pl, 2003 [dostęp 2021-06-30] (pol.).
- ↑ Zawojski 1994 ↓, s. 202.
- ↑ Zawojski 1994 ↓, s. 210.
- ↑ Zawojski 1994 ↓, s. 211.
- ↑ Alicja Helman , Analiza współczynników stylizujących. Słońce wschodzi raz na dzień, „Kino”, maj 1972, s. 6–12 .
- ↑ a b Słońce wschodzi raz na dzień w bazie filmpolski.pl
- ↑ a b Zawojski 1994 ↓, s. 216.
- ↑ Jan Lewandowski: 100 filmów polskich. Chorzów: Videograf II, 2004. ISBN 83-7183-326-1.
- ↑ Zawojski 1994 ↓, s. 215.
- ↑ Słońce wschodzi raz na dzień [online], Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [dostęp 2021-06-30] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Piotr Zawojski , Wiesław Dymny: wszystko ma dobry koniec, czyli śmierć, [w:] Tadeusz Miczka, Alina Madej (red.), Syndrom konformizmu? Kino polskie lat sześćdziesiątych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1994, s. 195–219 .
Linki zewnętrzne
edytuj- Słońce wschodzi raz na dzień w bazie IMDb (ang.)
- Słońce wschodzi raz na dzień w bazie filmpolski.pl
- Zdjęcia z filmu Słońce wschodzi raz na dzień w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Fragment filmu Słońce wschodzi raz na dzień w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej