Wikipedia

SMS Kaiserin und Königin Maria Theresia

SMS Kaiserin und Königin Maria Theresia – austro-węgierski krążownik pancerny z końca XIX wieku, jedyny okręt swojego typu. Służył podczas I wojny światowej.

Kaiserin und Königin Maria Theresia
Ilustracja
Wygląd po wejściu do służby, z masztami bojowymi i w „wiktoriańskim” malowaniu.
Historia
Stocznia

STT, San Rocco

Położenie stępki

6 października 1891

Wodowanie

29 kwietnia 1893

 K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby

24 marca 1895

Wycofanie ze służby

7 lutego 1917

Los okrętu

złomowany po 1922

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

5164,36 ts konstrukcyjna
6027,07 ts maksymalna[1]

Długość

113,70 m całkowita
111,67 na linii wodnej[2]

Szerokość

16,25 m[3]

Zanurzenie

6,81 m[2]

Napęd
2 pionowe 3-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy indykowanej 9000 KM, 6 kotłów parowych, 2 śruby[4]
Prędkość

18,9 w.[4]

Zasięg

3500 Mm przy 10 w.[5]

Uzbrojenie
2 działa 240 mm L/40 (2xI)
8 dział 150 mm L/40 (8xI)
18 dział 47 mm (18xI)
2 km 8 mm
4 wt 450 mm (4xI)
– stan początkowy
Załoga

475

Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

SMS „Kaiserin und Königin Maria Theresia” (Cesarzowa i królowa Maria Teresa) był pierwszym krążownikiem pancernym zbudowanym dla marynarki Austro-Węgier. Stanowił dalsze rozwinięcie koncepcji silnie uzbrojonych krążowników pancernopokładowych SMS „Kaiser Franz Joseph I” i „Kaiserin Elisabeth”. Pierwotnie planowany był jako trzecia jednostka tego typu, lecz zdecydowano zgodnie z tendencjami światowymi zbudować większy i lepiej opancerzony okręt[6]. Na projekt obu typów wpłynęły koncepcje francuskiej tzw. młodej szkoły, postulującej budowę okrętów mniejszych i tańszych od pancerników, ale uzbrojonych w ciężkie działa do walki z nimi[6] (w praktyce jednak, dalszy rozwój krążowników pancernych wykazywał tendencje zbliżania się wielkością i ceną do pancerników). Konkurs na projekt rozpisano wśród pięciu brytyjskich firm: Cammel Laird, Vickers-Armstrong, Fairfield, Napier i Thomson[3]. Ostatecznie jednak zamówienie na budowę okrętu złożono w austriackiej stoczni STT (Stabilimento Tecnico Triestino) w San Rocco koło Muggii[7].

Stępkę pod budowę okrętu położono 6 października 1891. Na etapie budowy oznaczony był jako Torpedo-Rammkreuzer C („krążownik torpedowo-taranowy C”; krążownikami A i B były okręty typu Kaiser Franz Joseph I). Kadłub wodowano 29 kwietnia 1893, a budowę ukończono w listopadzie 1894[3]. Okręt wszedł do służby 24 marca 1895[7]. Koszt budowy wyniósł 7,5 mln koron[6].

Opis edytuj

„Kaiserin und Königin Maria Theresia” miał architekturę zbliżoną do pancerników końca lat 80. XIX wieku. Kadłub był gładkopokładowy, z taranową dziobnicą[8]. Uzbrojenie główne – dwa działa 240 mm, umieszczone były w barbetach nakrytych wypukłymi osłonami, na pokładzie dziobowym i rufowym. Po raz pierwszy w austro-węgierskiej marynarce działa były poruszane elektrycznie, a nie hydraulicznie, co pozwoliło zaoszczędzić na masie[6]. Pomiędzy barbetami na całym śródokręciu była długa nadbudówka, na szerokość kadłuba. W jej ścianach były umieszczone kazamaty dla czterech dział 150 mm (po dwa na burtę). Kazamaty pozostałych czterech dział były w burtach, poniżej pokładu górnego, za barbetami (dzięki wycięciu burt w rejonie barbet, mogły one strzelać na wprost w kierunku dziobu lub rufy)[8]. Na centralnej nadbudówce znajdowała się z przodu nadbudówka dziobowa, dalej dwa proste, niewysokie kominy i na końcu nadbudówka rufowa. Po bokach kominów były składowane łodzie. Lekkie działka 47 mm znajdowały się na stanowiskach na pokładach nadbudówek oraz w kazamatach. Sylwetkę okrętu wyróżniały dwa grube, rurowe maszty bojowe, na nadbudówce dziobowej i rufowej, wyposażone w platformy z działkami[8]. Około 1903 niepraktyczne maszty bojowe zostały zamienione na zwykłe maszty palowe[9].

Na przełomie lat 1909/10 okręt przeszedł modernizację uzbrojenia, podczas której przestarzałe krótkolufowe działa 240 mm zamieniono na nowsze działa 190 mm Skody[6]. Działa 150 mm zamieniono także na nowsze i usunięto z kazamat w burtach i wystających kazamat nadbudówki, montując wszystkie osiem w nowych kazamatach w nadbudówce, z tego cztery w jej rogach[9]. Zmodernizowano i ulepszono także nadbudówki[9]. Niewielkie zmiany wprowadzono ponadto w artylerii pomocniczej[3].

Skrót służby edytuj

 
„Kaiserin und Königin Maria Theresia” około 1898

W 1895 „Kaiserin und Königin Maria Theresia” wszedł w skład austro-węgierskiego zespołu wysłanego na uroczystość otwarcia Kanału Kilońskiego. W 1897 brał udział w międzynarodowej demonstracji przeciw Turcji na Krecie. W 1898 został wysłany z misją obserwacyjną do Indii Zachodnich (Karaiby) w związku z wojną amerykańsko-hiszpańską[9] (dowódcą okrętu był w tym okresie Polak Juliusz von Ripper)[10]. W latach 1900–1901 krążownik pełnił służbę w Azji wschodniej, między innymi podczas tłumienia powstania bokserów w Chinach[9]. Przed I wojną światową, w latach 1911–1913 stacjonował w krajach Lewantu[9]. W listopadzie 1912 roku wziął udział w interwencji mocarstw europejskich w I wojnie bałkańskiej, mającej na celu ochronę ludności, na wniosek Turcji. Był pierwszym okrętem, który tam dotarł, przybywając do zagrożonych przez wojska Ligi Bałkańskiej Salonik 4 listopada 1912[11].

Po wybuchu I wojny światowej krążownik był już przestarzały. Od sierpnia 1914 do 1916 stacjonował w Szybeniku jako okręt obrony portu[9]. 31 stycznia 1917 został rozbrojony, a jego działa przeniesiono na front lądowy[3]. 7 lutego 1917 okręt został wycofany ze służby czynnej, po czym służył jako hulk dla załóg niemieckich okrętów podwodnych[3][9].

Po zakończeniu wojny i likwidacji marynarki Austro-Węgier, został w styczniu 1920 przyznany przez Komisję Morską w Paryżu Wielkiej Brytanii, po czym sprzedany w 1922 na złom do Włoch i rozebrany w Portoferraio[9].

Dane techniczne edytuj

 
Uproszczona sylwetka i schemat rozmieszczenia uzbrojenia i opancerzenia (zakreskowane)

Uzbrojenie:

  • początkowo[3]:
    • 2 działa 240 mm L/35 Krupp C/86 w barbetach na dziobie i rufie (2xI)
    • 8 dział 150 mm L/35 Krupp C/86 w kazamatach (8xI)
    • 12 dział 47 mm L/44 Skoda
    • 6 dział 47 mm L/33 Hotchkiss
    • 4 stałe wyrzutnie torped 450 mm (1 dziobowa, 1 rufowa, 2 burtowe)
    • 2 działa desantowe 70 mm L/15 (na kutrach)
  • po modernizacji 1909/10[3]:
    • 2 działa 190 mm L/42 Skoda w barbetach na dziobie i rufie (2xI)
    • 8 dział 150 mm L/35 Krupp w kazamatach (8xI)
    • 12 dział 47 mm L/44 Skoda
    • 2 działa 47 mm L/33 Hotchkiss[12]
    • 4 działka automatyczne 37 mm Vickers[12]
    • 4 stałe wyrzutnie torped 450 mm (1 dziobowa, 1 rufowa, 2 burtowe)
    • 2 działa desantowe 70 mm L/15 (na kutrach)

Opancerzenie[3][9]:

  • burtowy pas pancerny: 100 mm
  • pokład pancerny: 57-38 mm
  • barbety dział 240 mm: 100 mm
  • górna osłona barbety: 40 mm
  • wieże dział 190 mm: 125 mm
  • kazamaty: 80 mm
  • stanowisko dowodzenia: 50–20 mm

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ E. Sieche Die Kreuzer..., s. 9. Według Conway’s: wyporność projektowa 5330 ts, maksymalna 6026 ts.
  2. ↑ a b R. Gardiner i in. Conway’s..., s. 273. Według E. Sieche Die Kreuzer..., s. 9, długość 111,67 (bez bliższego określenia), zanurzenie 6,13 m.
  3. ↑ a b c d e f g h i R. Gardiner i in. Conway’s... 1860–1905, s. 273.
  4. ↑ a b E. Sieche Die Kreuzer..., s. 9. Według Conway’s: maszyny parowe horyzontalne, moc ind. 9755 KM i prędkość 19,35 w.
  5. ↑ René Greger, Austro-Hungarian Warships of World War I. Londyn, 1976. ISBN 0-7110-0623-7. s. 29 (ang.).
  6. ↑ a b c d e E. Sieche, Krążownik..., s. 15.
  7. ↑ a b E. Sieche Die Kreuzer..., s. 38.
  8. ↑ a b c Na podstawie E. Sieche Die Kreuzer..., s. 8.
  9. ↑ a b c d e f g h i j E. Sieche, Die Kreuzer..., s. 7–9.
  10. ↑ Sławomir Kudela, Walter Pater, Komandor Bogumił Nowotny (1872-1960), w: Bogumił Nowotny, Wspomnienia, Gdańsk 2006, ISBN 83-89929-97-X, s. XV.
  11. ↑ Jan Gozdawa-Gołębiowski, Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk: Wydaw. Morskie, 1985, s. 448, ISBN 83-215-3259-4, OCLC 830182417.
  12. ↑ a b R. Gardiner i in. Conway’s..., s. 273. Według E. Sieche Die Kreuzer... – 3 działa 47 mm L/33 i 2 działa 37 mm L/33.

Bibliografia edytuj

  • Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1979, ISBN 978-0-85177-133-5, s. 273 (ang.)
  • Erwin Sieche: Krążownik pancerny Sankt Georg, w: „Okręty Wojenne” nr 1994/11
  • Erwin Sieche: Die Kreuzer der k. und k. Marine, Marine-Arsenal Band 27, Podzun-Pallas-Verlag, 1994, ISBN 3-7909-0506-2 (niem.)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=SMS_Kaiserin_und_Königin_Maria_Theresia&oldid=73549479”