SM UC-17niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, druga w kolejności jednostka typu UC II. Zwodowany 29 lutego 1916 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 21 lipca 1916 roku. W czasie służby operacyjnej we Flotylli Flandria okręt odbył 21 patroli bojowych, podczas których za pomocą torped i min zatopił 96 statków o łącznej pojemności 144 423 BRT (w tym duży brytyjski parowiec „Rotorua” o pojemności 11 140 BRT), zaś dziewięć statków o łącznej pojemności 27 855 BRT zostało uszkodzonych. SM UC-17 został poddany Brytyjczykom 26 listopada 1918 roku w wyniku podpisania rozejmu w Compiègne, a następnie złomowany.

SM UC-17
Ilustracja
SM UC-56, okręt bliźniaczy UC-17
Klasa

okręt podwodny

Typ

UC II

Projekt

41

Historia
Stocznia

Blohm & Voss, Hamburg

Wodowanie

19 lutego 1916

 Kaiserliche Marine
Wejście do służby

21 lipca 1916

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


417 ton
493 t

Długość

49,35 m

Szerokość

5,22 m

Zanurzenie

3,68 m

Zanurzenie testowe

50 m

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Materiał kadłuba

stal

Napęd
2 silniki wysokoprężne o mocy 500 KM
2 silniki elektryczne o mocy 460 KM, 2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


11,5 węzła
7 w.

Zasięg

powierzchnia: 9250 Mm przy 7 w.
zanurzenie: 55 Mm przy 4 w.

Uzbrojenie
18 min UC/200, 1 działo kal. 88 mm L/30
Wyrzutnie torpedowe

3 × 500 mm (7 torped)

Załoga

26

Projekt i dane taktyczno–techniczne edytuj

Sukcesy pierwszych niemieckich podwodnych stawiaczy min typu UC I, a także niedostatki tej konstrukcji skłoniły dowództwo Cesarskiej Marynarki Wojennej z admirałem von Tirpitzem na czele do działań mających na celu budowę nowego, znacznie większego i doskonalszego typu okrętów podwodnych. Opracowany latem 1915 roku projekt okrętu, oznaczonego później jako typ UC II, tworzony był równolegle z projektem przybrzeżnego torpedowego okrętu podwodnego typu UB II[1]. Głównymi zmianami w stosunku do poprzednika były: instalacja wyrzutni torpedowych i działa pokładowego, zwiększenie mocy i niezawodności siłowni oraz wzrost prędkości i zasięgu jednostki, kosztem rezygnacji z możliwości łatwego transportu kolejowego (ze względu na powiększone rozmiary)[1][2].

SM[a] UC-17 był średniej wielkości przybrzeżnym okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej. Długość całkowita wynosiła 49,35 metra[b], szerokość 5,22 m i zanurzenie 3,68 m (wykonany ze stali kadłub sztywny miał 39,3 m długości i 3,65 m szerokości)[5]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 7,46 metra[5]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 417 ton[c], a w zanurzeniu 493 tony[5][6]. Jednostka miała wysoki, ostry dziób przystosowany do przecinania sieci przeciwpodwodnych; do jej wnętrza prowadziły trzy luki, zlokalizowane przed kioskiem, w kiosku i w części rufowej, prowadzący do maszynowni[7]. Cylindryczny kiosk miał średnicę 1,4 m i wysokość 1,8 m, obudowany był opływową osłoną[7]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki Diesla MAN S6V23/34 o łącznej mocy 500 koni mechanicznych (KM), zaś pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym BBC o łącznej mocy 460 KM[3][6][8]. Dwa wały napędowe poruszały dwoma wykonanymi z brązu manganowego śrubami (o średnicy 1,9 m i skoku 0,9 m)[7]. Okręt mógł osiągnąć prędkość 11,5 węzła na powierzchni i 7 węzłów w zanurzeniu[1][2][6]. Zasięg wynosił 9250 Mm przy prędkości 7 węzłów w położeniu nawodnym[d] oraz 54 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[1][2]. Zbiorniki paliwa mieściły 63 tony oleju napędowego[2], a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów 26 MAS po 62 ogniwa, zlokalizowanych pod przednim i tylnym pomieszczeniem mieszkalnym załogi[8][11].

Okręt miał siedem zewnętrznych zbiorników balastowych[7]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów[5][12], zaś czas zanurzenia 40 s[9]. Głównym uzbrojeniem okrętu było 18 min kotwicznych typu UC/200 w sześciu skośnych szybach minowych o średnicy 100 cm, usytuowanych w podwyższonej części dziobowej jeden za drugim w osi symetrii okrętu, pod kątem do tyłu (sposób stawiania – „pod siebie”)[2][13]. Układ ten powodował, że miny trzeba było stawiać na zaplanowanej przed rejsem głębokości, gdyż na morzu nie było do nich dostępu, co znacznie zmniejszało skuteczność okrętów[14][13]. Uzbrojenie uzupełniały dwie zewnętrzne wyrzutnie torped kalibru 500 mm (umiejscowione powyżej linii wodnej na dziobie, po obu stronach szybów minowych), jedna wewnętrzna wyrzutnia torped kal. 500 mm na rufie (z łącznym zapasem 7 torped) oraz umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kal. 88 mm L/30, z zapasem amunicji wynoszącym 130 naboi[2][5][15]. Okręt miał trzy peryskopy Zeissa[7]. Wyposażenie uzupełniała kotwica grzybkowa o masie 272 kg[7]. Załoga okrętu składała się z 3 oficerów oraz 23 podoficerów i marynarzy[6][9].

Budowa edytuj

SM UC-17 zamówiony został 29 sierpnia 1915 roku jako druga jednostka z I serii okrętów typu UC II (numer projektu 41, nadany przez Inspektorat Okrętów Podwodnych[16]), w ramach wojennego programu rozbudowy floty[8][17]. Został zbudowany w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu jako jeden z 24 okrętów tego typu zamówionych w tej wytwórni[3][18][8]. Stocznia oszacowała czas budowy okrętu na 8 miesięcy[8]. UC-17 otrzymał numer stoczniowy 267 (Werk 267)[17]. Okręt został wodowany 19 lutego 1916 roku[19][20], zaś do służby w Cesarskiej Marynarce Wojennej przyjęto go 21 lipca 1916 roku[17]. Koszt budowy okrętu wyniósł 1 mln 729 tys. marek[21].

Przebieg służby edytuj

23 lipca 1916 roku dowódcą UC-17 mianowany został por. mar. Ralph Wenninger[22], a okręt włączono do Flotylli Flandria w dniu 2 października[17]. Obszarami działalności operacyjnej okrętu były najczęściej zachodnia część kanału La Manche, Morze Celtyckie i Zatoka Biskajska (sporadycznie okręt patrolował też wschodnie wybrzeże Wielkiej Brytanii)[23]. Pod dowództwem Ralpha Wenningera załoga okrętu odniosła największe w swojej wojennej karierze sukcesy, gdyż jej ofiarą padło 66 jednostek o łącznym tonażu 74 353 BRT (w tym 22 marca 1917 roku duży brytyjski parowiec „Rotorua” o pojemności 11 140 BRT)[24], a cztery statki o łącznej pojemności 10 986 zostały uszkodzone[23].

22 maja 1917 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy okrętu: por. mar. Ralph Wenninger został zastąpiony przez por. mar. Wernera Fürbringera[25]. Jego sukcesem było zatopienie 10 statków o łącznej pojemności 27 372 BRT i uszkodzenie jednego żaglowca o pojemności 164 BRT[23].

4 sierpnia 1917 roku nowym dowódcą UC-17 został por. mar. Ulrich Pilzecker[26]. Załoga okrętu pod jego dowództwem zatopiła osiem statków o łącznej pojemności 20 527 BRT, zaś dwie jednostki o łącznej pojemności 10 675 doznały uszkodzeń[23].

16 stycznia 1918 roku okręt otrzymał nowego kapitana, którym został por. mar. Erich Stephan[27]. Jego osiągnięciem było zatopienie siedmiu jednostek o łącznym tonażu 17 206 BRT (w tym 26 marca 1918 roku brytyjskiego statku amunicyjnego RFA[e] „Lady Cory-Wright” o pojemności 2516 BRT)[28] i uszkodzenie jednego parowca o pojemności 3282 BRT[23].

5 maja 1918 roku dowództwo UC-17 objął por. mar. Freiherr Nikolaus von Lyncker[29]. Do listy wojennych sukcesów okrętu dodał on pięć zatopionych jednostek o łącznej pojemności 4965 BRT i jeden statek uszkodzony (2748 BRT)[23].

19 października 1918 roku okręt został włączony do 1. Flotylli Hochseeflotte[17].

SM UC-17 doczekał zakończenia działań wojennych, po czym w myśl postanowień rozejmu w Compiègne został wraz z innymi ocalałymi niemieckimi okrętami podwodnymi 26 listopada 1918 roku poddany Brytyjczykom[17][20]. Złomowano go w Preston w latach 1919–1920[2][17].

Podsumowanie działalności bojowej edytuj

SM UC-17 wykonał łącznie 21 patroli wojennych, podczas których za pomocą min oraz torped zatopił 96 statków o łącznej pojemności 144 423 BRT. Uszkodzeń doznało zaś dziewięć statków o łącznej pojemności 27 855 BRT[23]. Pełne zestawienie strat przedstawia poniższa tabela[23]:

Data Nazwa Państwo Tonaż Zatopienie[f]
6 listopada 1916 „Fanelly”   Francja 307  
7 listopada 1916 „Furulund”   Norwegia 1817  
„Suffolk Coast”   Wielka Brytania 780  
„Thuhaug”   Norwegia 948  
10 listopada 1916 HMT[g] „Benton Castle”   Royal Navy 283  
11 listopada 1916 „Seirstad”   Norwegia 995  
14 listopada 1916 „Oiz Mendi”   Hiszpania 2104  
„Alcyon”   Francja 59  
15 listopada 1916 „La Rochejacquelein”   Francja 2199  
„Torridal”   Norwegia 688  
16 listopada 1916 „Eugenie”   Francja 66  
„Petit Jean”   Francja 126  
21 listopada 1916 „Faunus”   Szwecja 749  
15 grudnia 1916 „Constance Mary”   Wielka Brytania 177  
17 grudnia 1916 „Alerte”   Francja 176  
18 grudnia 1916 „La Vague”   Francja 167  
„Maria Louis”   Francja 108  
„Quo Vadis”   Francja 110  
20 grudnia 1916 „Otarie II”   Francja 109  
„Saint Antoine De Padoue”   Francja 32  
21 grudnia 1916 „St. Ives”   Wielka Brytania 325  
24 grudnia 1916 „Bargany”   Wielka Brytania 872  
25 grudnia 1916 „Courlis”   Francja 181  
28 grudnia 1916 „Pitho”   Wielka Brytania 150  
„Union”   Norwegia 563  
20 stycznia 1917 „Standard”   Dania 217  
22 stycznia 1917 „Gaulois”   Francja 76  
„O.A. Brodin”   Szwecja 1798  
23 stycznia 1917 „Egypte”   Belgia 2416  
„Ophelia”   Francja 159  
31 stycznia 1917 „Epsilon”   Holandia 3211  
16 lutego 1917 „Hermine”   Francja 3940  
18 lutego 1917 „Thorgny”   Norwegia 734  
19 lutego 1917 „Centurion”   Wielka Brytania 1828  
„Picton Castle”   Wielka Brytania 245  
20 lutego 1917 „Falls of Afton”   Norwegia 1965  
21 lutego 1917 „Manningham”   Szwecja 1988  
22 lutego 1917 „Ajax”   Norwegia 1468  
„Saint Sauveur”   Francja 158  
23 lutego 1917 „Belgier”   Wielka Brytania 4588  
„Iser”   Wielka Brytania 2160  
„Nyland”   Norwegia 1824  
24 lutego 1917 „Salamis”   Królestwo Grecji 995  
25 lutego 1917 „Kleber”   Francja 95  
26 lutego 1917 „Le Lamentin”   Francja 716  
7 marca 1917 „Antonio”   Wielka Brytania 2652  
19 marca 1917 „Rhodora”   Francja 38  
21 marca 1917 „Huntscape”   Wielka Brytania 2933  
22 marca 1917 „Curlew”   Wielka Brytania 51  
„Rotorua”   Wielka Brytania 11 140  
23 marca 1917 „Maine”   Wielka Brytania 3616  
„Mexico”   Wielka Brytania 5549  
24 marca 1917 „Alice”   Wielka Brytania 61  
„Boy Walter”   Wielka Brytania 43  
„Endeavour”   Wielka Brytania 25  
„Enigma”   Wielka Brytania 24  
„H.C.G.”   Wielka Brytania 24  
„May Flower”   Wielka Brytania 38  
„Qui Vive”   Wielka Brytania 22  
„Reindeer”   Wielka Brytania 28  
„Satanita”   Wielka Brytania 30  
9 maja 1917 „Marchiena”   Holandia 170  
10 maja 1917 „Veni”   Norwegia 654  
12 maja 1917 „G.L.C.”   Wielka Brytania 24  
„Galicia”   Wielka Brytania 5922  
13 maja 1917 „Anna”   Dania 610  
„Hudson”   Norwegia 817  
14 maja 1917 „Farley”   Wielka Brytania 3692  
16 maja 1917 „L’hermite”   Francja 2189  
19 maja 1917 „Kumu”   Wielka Brytania 315  
18 czerwca 1917 „Borneo”   Wielka Brytania 211  
19 czerwca 1917 „Kate And Annie”   Wielka Brytania 96  
„Mary Ann”   Wielka Brytania 164  
21 czerwca 1917 „Childe Harold”   Stany Zjednoczone 781  
„Scheria”   Włochy 2727  
24 czerwca 1917 „Clan Davidson”   Wielka Brytania 6486  
„Crown of Arragon”   Wielka Brytania 4550  
25 czerwca 1917 „Galena”   Stany Zjednoczone 1073  
„Saxon Monarch”   Wielka Brytania 4828  
20 lipca 1917 „City Of Florence”   Wielka Brytania 5399  
21 lipca 1917 „Augustus Welt”   Stany Zjednoczone 1221  
19 sierpnia 1917 „Brema”   Wielka Brytania 1537  
21 sierpnia 1917 „Norhilda”   Wielka Brytania 1175  
8 września 1917 „Askelad”   Norwegia 2823  
9 września 1917 „Tuscarora”   Wielka Brytania 7106  
16 września 1917 „Thomas Krag”   Norwegia 3569  
2 listopada 1917 „Cape Finisterre”   Wielka Brytania 4380  
4 listopada 1917 „Border Knight”   Wielka Brytania 3724  
2 grudnia 1917 „Tasmania”   Imperium Rosyjskie 2089  
4 grudnia 1917 „Forfar”   Wielka Brytania 3827  
6 grudnia 1917 „Asaba”   Wielka Brytania 972  
7 lutego 1918 „Creosol”   Wielka Brytania 1179  
„Elfi”   Norwegia 1120  
23 marca 1918 „New Dawn”   Wielka Brytania 93  
24 marca 1918 „War Knight”   Wielka Brytania 7951  
26 marca 1918 RFA „Lady Cory-Wright”   Royal Fleet Auxiliary 2516  
26 kwietnia 1918 „Sif”   Norwegia 3282  
29 kwietnia 1918 „Frogner”   Norwegia 1476  
30 kwietnia 1918 „Isleworth”   Wielka Brytania 2871  
24 maja 1918 „Gabir”   Wielka Brytania 219  
„Yucca”   Wielka Brytania 198  
26 maja 1918 „Thames”   Wielka Brytania 1327  
30 maja 1918 „Dungeness”   Wielka Brytania 2748  
28 czerwca 1918 „Sunniva”   Wielka Brytania 1913  
8 października 1918 „Thalia”   Wielka Brytania 1308  
RAZEM 172 278 105

Uwagi edytuj

  1. SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  2. Od 1917 roku: 52,15 m[3][4].
  3. Wyporność jednostek niemieckich podano w tonach metrycznych, okrętów brytyjskich w długich tonach (ts), dla statków handlowych podano pojemność w tonach rejestrowych brutto.
  4. Opracowania znacznie różnią się wartościami zasięgu na powierzchni: R.H. Gibson i M. Prendergast podają, że wynosił on 6910 mil morskich przy prędkości 7 węzłów[9], zaś R. Hutchinson – 6430 Mm przy prędkości 7 węzłów[10].
  5. RFA – Royal Fleet Auxiliary – [Jednostka] Pomocnicza Królewskiej Floty.
  6.   – zatopiony,   – uszkodzony.
  7. HMT – His Majesty’s Trawler – Trawler Jego Mości.

Przypisy edytuj

  1. a b c d Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 106.
  2. a b c d e f g Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: 1985, s. 182.
  3. a b c Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: 2004, s. 56.
  4. J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 563.
  5. a b c d e Guðmundur Helgason: UC II. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  6. a b c d Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 246.
  7. a b c d e f Peta Knott: UC-6 Thames Estuary: Archaeological Report. historicengland.org.uk. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  8. a b c d e Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: 1989, s. 53.
  9. a b c R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: 2014, s. 313.
  10. Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: 2001, s. 52.
  11. Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 247.
  12. Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: 2006, s. 56.
  13. a b Wojciech Holicki. Niemieckie okręty podwodne typu UC II. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. Nr specjalny 6, s. 92, 95, 2020. Magnum X. ISSN 2080-9743. 
  14. Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: 2006, s. 57.
  15. John Moore (red.): Jane’s Fighting Ships of World War I. London: 1990, s. 127.
  16. Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: 1989, s. 50.
  17. a b c d e f g Guðmundur Helgason: UC 17. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  18. Gordon Williamson: U-boats of the Kaiser’s Navy. Botley, Oxford: 2002, s. 13.
  19. Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 105.
  20. a b Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: 2001, s. 53.
  21. Gröner 1985 ↓, s. 58.
  22. Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Ralph Wenninger. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  23. a b c d e f g h Guðmundur Helgason: Ships hit by UC 17. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  24. Guðmundur Helgason: Rotorua. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).
  25. Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Werner Fürbringer. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).
  26. Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Ulrich Pilzecker. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).
  27. Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Erich Stephan. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).
  28. Guðmundur Helgason: Lady Cory-Wright. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).
  29. Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Freiherr Nikolaus von Lyncker. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-20]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: U-Boote, Hilfskreuzer, Minenschiffe, Netzleger, Sperrbrecher. T. 3. Koblenz: Bernard & Graefe, 1985. ISBN 3-7637-4802-4. (niem.).
  • Wojciech Holicki. Niemieckie okręty podwodne typu UC II. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. Nr specjalny 6, 2020. Magnum X. ISSN 2080-9743. 
  • Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: HarperCollins, 2001. ISBN 978-0-00-710558-8. (ang.).
  • John Moore (red.): Jane’s Fighting Ships of World War I. London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
  • Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-51-X.
  • Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
  • Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: Chatham Publishing, 2006. ISBN 978-1-86176-241-2. (ang.).
  • Gordon Williamson: U-boats of the Kaiser’s Navy. Botley, Oxford: Osprey Publishing, 2002. ISBN 1-84176-362-4. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Peta Knott: UC-6 Thames Estuary: Archaeological Report. historicengland.org.uk. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UC 17. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UC II. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ships hit by UC 17. uboat.net. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).