Sosna Banksa
Sosna Banksa (banka, Pinus banksiana Lamb.) - gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Sosna Banksa pochodzi z Ameryki Północnej, występuje w stanie dzikim w centralnej Kanadzie na wschód od Gór Skalistych od Terytoriów Północno-Zachodnich do Nowej Szkocji oraz na północno-wschodnich obszarach USA od stanu Minnesota do Maine, sięgając północno-zachodnich krańców stanu Indiana.
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Rząd | sosnowce | |
| Rodzina | sosnowate | |
| Rodzaj | sosna | |
| Gatunek | sosna Banksa | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Pinus banksiana Lamb. Descr. Pinus. 1: 7, plate 3. 1803 | ||
| Mapa zasięgu | ||
| ||
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Drzewo wiecznie zielone, wolno rosnące, średnich rozmiarów. Pokrój drzewa początkowo stożkowaty, z czasem nieregularny, przyjmuje formy od strzelistych po krzaczaste.
- Pień
- Osiąga wysokość od 9 do 22, wyjątkowo 25 metrów. Średnica pnia do 0,9 m. Kora ciemna, łuszczy się drobnymi płatami.
- Liście
- Pąki jajowate, czerwono-brązowe, żywiczne, długości 0,5–1 cm. Igły zebrane w pęczki po 2, cienkie lecz sztywne, długości 2,5–4(5) cm, grubości 1–1,5 mm, lekko skręcone, ciemnozielone, zimą jaśniejsze. Pozostają na drzewie 2–3 lata. Pochewka liściowa rozmiarów 0,3–0,6 cm.
- Szyszki
- Szyszki męskie cylindryczne, żółto-zielone, wyrastają w grupach na końcach gałązek. Szyszki żeńskie początkowo owalne, czerwonawe. Dojrzewając dorastają do 3–5(5,5) cm długości, są jasnobrązowe, charakterystycznie zakrzywione, spiczaste. Tarczki łusek są spłaszczone, pozbawione kolców lub z niewielkim, delikatnym kolcem, który odpada przeważnie zanim szyszka dojrzeje. Nasiona ciemnobrązowe, prawie czarne, długości 4–5 mm, ze skrzydełkiem długości 10–12 mm.
Igły i szyszki męskie
Zamknięte szyszki nasienne
- Gatunki podobne
- Blisko spokrewniona sosna wydmowa (P. contorta), odróżnić ją można po szyszkach nasiennych opatrzonych przeważnie kolczastymi wyrostkami.
Biologia i ekologiaEdytuj
Gatunek jednopienny. Szyszki nasienne dojrzewają w ciągu 2 lat od zapylenia i zaraz potem uwalniają nasiona lub pozostają na gałęziach przez lata, otwierając się dopiero pod wpływem wysokiej temperatury towarzyszącej pożarowi lasu. W ten sposób następuje naturalne odnowienie zniszczonego pożarem drzewostanu.
Gatunek światłolubny, odporny na mrozy. Rośnie na ubogich, piaszczystych i kamienistych glebach równin i wzgórz na wysokości 0–800 m n.p.m. Tworzy jednogatunkowe lub mieszane lasy tajgi i lasotundry. Na wschodnich krańcach zasięgu rośnie w klimacie morskim, poza tym w różnych typach klimatu kontynentalnego.
Lasówka szaro-żółta Dendroica kirtlandii z rodziny lasówkowatych (Parulidae) jest zagrożonym gatunkiem ptaka uzależnionym od występowania jednogatunkowych stanowisk młodej sosny Banksa na północnych krańcach Dolnego Półwyspu stanu Michigan. W wyniku zapobiegania i tłumienia pożarów lasu na tym terenie zaczęły zanikać stanowiska młodych sosen, a tym samym naturalne siedlisko lasówki. Aby uchronić ten gatunek ptaka przed wyginięciem przeprowadzane są w centralnym Michigan kontrolowane pożary lasów sosnowych.
Sosna Banksa uznawana jest za potencjalne zagrożenie dla rodzimych gatunków borowych rosnących na ubogich siedliskach, ze względu na łatwość samosiewu i niewielkie wymagania glebowe (np. Puszcza Białowieska).
NazewnictwoEdytuj
Synonimy: Pinus divaricata (Aiton) Sudworth, P. sylvestris L. var. divaricata Aiton.
Nazwę tej sośnie nadano na cześć Josepha Banksa (1743–1820), który przewodził Towarzystwu Królewskiemu w Londynie w latach 1778–1819.
Systematyka i zmiennośćEdytuj
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[2]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Contortae
- gatunek P. banksiana
- podsekcja Contortae
- sekcja Trifoliae
Na zachodnich krańcach obszaru występowania intensywnie krzyżuje się z sosną wydmową (Pinus contorta).
ZagrożeniaEdytuj
Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia w skali całego świata LC (least concern), uznając za gatunek najmniejszej troski, nie spełniający kryteriów gatunków zagrożonych[3][4]. Liczebność populacji jest stabilna.
ZastosowanieEdytuj
- W Polsce sadzona jako drzewo ozdobne, rzadziej w lasach na skrajnie ubogich siedliskach oraz na wydmach.
- Wprowadzona do uprawy w Europie pod koniec XVIII wieku w celu zalesiania najuboższych stanowisk. Ze względu na niską jakość techniczną surowca wypierana jest w Polsce z wcześniejszych nasadzeń w lasach użytkowych przez rodzime gatunki sosny o lepszych parametrach.
PrzypisyEdytuj
- ↑ P. F. Stevens: PINACEAE. W: Angiosperm Phylogeny Website [on-line]. 2001–.
- ↑ Christopher J. Earle, Pinus [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- ↑ Conifer Specialist Group (1998), Pinus banksiana [w:] IUCN 2009. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.1 [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- ↑ A. Farjon, Pinus banksiana [w:] IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.1 [online] [dostęp 2013-07-31] (ang.).
BibliografiaEdytuj
- R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press (ang.). [dostęp 2010-02-05].
- Christopher J. Earle, Pinus banksiana [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- T. D. Rudolph, P. R. Laidly. Silvics of North America / v.1, Pinus banksiana. „Agriculture Handbook”. 654, 1990. Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Dept. of Agriculture, Forest Service (ang.). [dostęp 2010-02-05].