Jawornik Ruski
Jawornik Ruski (w latach 1977–1981 Jaworowice) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Bircza[6][5]. Leży na Pogórzu Przemyskim.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-751[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RPR |
| SIMC |
0599209[5] |
Położenie na mapie gminy Bircza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przemyskiego  | |
 49°43′53″N 22°18′51″E/49,731389 22,314167[1]
| |
.jpg)
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego. Obok wsi znajduje się czynna kopalnia diatomitu.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0599215 | Przesada Jawornicka | część wsi |
| 0599221 | Rybne | część wsi |
| 0599238 | Wola | część wsi |
drobne techniczne
Historia edytuj
Wieś została założona w 1469 – była wtedy własnością Anny Rzeszowskiej. W 1508 zmieniono nazwę na Jawornyczek (właścicielami wtedy byli Kmitowie). W 1519 wieś została przejęta przez Stadnickich, a w 1588 przez Krasickich.
W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Jaworniku Ruskim byli Teodor Bekesz, Józef Wąsowicz i rodzeństwo Gozdowicze[7].
Pod koniec XIX poszczególne domy nosiły nazwę Kopanie[8].
We wsi znajduje się drewniana greckokatolicka cerkiew pw. św. Dymitra, zbudowana w 1882 w miejsce starszej cerkwi pod tym samym wezwaniem, istniejącej co najmniej do 1830.
II wojna światowa edytuj
W kwietniu 1944 r. policja ukraińska z Jawornika Ruskiego aresztowała pięciu mieszkańców Pawłokomy pod zarzutem przynależności do AK i posiadania broni. Aresztowanymi byli: Jan Kuś, Jan Radon, Jan Ulanowski, Maria Ulanowska i Katarzyna Kocyło oraz Jana Chrapka z Dylągowej. 25 kwietnia próby odbicia aresztowanych dokonał oddział AK, dowodzony przez ppor. Aleksandra Grubę ps. „Sęp”. Podczas ataku na posterunek w Jaworniku Ruskim został on spalony wraz kilkoma sąsiednimi budynkami. Zabito jednego i raniono dwu policjantów oraz zabito kilku stawiających opór Ukraińców mieszkańców wsi, w tym sołtysa. Aresztowanych Polaków jednak nie uwolniono, ponieważ na posterunku już ich nie było.
.jpg)
W 2015 w okolicy Jawornika Ruskiego odkryto zbiorową mogiłę. Wstępne ustalenia mówiły o kilku pochowanych osobach, ostatecznie w wyniku ekshumacji wydobyto szczątki 14 osób, a także łuski po nabojach, dewocjonalia i polski guzik wojskowy. Szczątki nosiły ślady złamań. W wyniku badań archiwalnych ustalono, że 24 lipca 1945 roku w okolicy doszło do potyczki żołnierzy ze szkoły podchorążych w Przemyślu (28 Pułku Piechoty) z oddziałem Ukraińskiej Powstańczej Armii. 14 żołnierzy znajdowało się na liście strat jako zaginionych. W znajdujących się w archiwalnych sprawach karnych wyjaśnieniach Włodzimierza Szczygielskiego pseudonim Burłak znajdują się odniesienia do mającej w tym miejscu potyczki, wzięcia do niewoli i zabicia 14 żołnierzy Wojska Polskiego; odpowiedzialność jego zdaniem ponosił Michał Duda pseudonim Hromenko[9]. W wyniku badań genetycznych potwierdzono tożsamość kilku ofiar: Feliks Gołębiowski (ur. 1924), por. Tadeusz Wienc (ur. 1923), kpr Mieczysław Szymczak (ur. 1922), Walenty Żurek (ur. 1924); noty identyfikacyjne wręczono w Pałacu Prezydenckim[10].
28 lipca 2022 r. uroczysty pogrzeb owych żołnierzy odbył się w Jaworniku[11].
Po II wojnie światowej cerkiew była użytkowana przez rzymskich katolików, do czasu zbudowania nowego kościoła filialnego. Kościół należy do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Borownicy (Dekanat Bircza)[12]. Obecnie o zwrot cerkwi stara się Kuria Greckokatolicka w Przemyślu. Natomiast o budynek dawnego ukraińskiego domu ludowego stara się stowarzyszenie, które zamierza urządzić w nim izbę pamięci Mychajła Werbyckiego.
Demografia edytuj
- 1785 – 284 grekokatolików, 100 rzymskich katolików i 16 żydów
- 1840 – 513 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
- 1859 – 615 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
- 1879 – 709 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
- 1899 – 902 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
- 1926 – 1030 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
- 1929 – 1215 mieszkańców
- 1938 – 1200 grekokatolików, 1068 rzymskich katolików, 154 żydów i 35 baptystów
- 2006 – 161 osób
Znani ludzie związani z wsią edytuj
- Mychajło Werbycki – autor muzyki do hymnu ukraińskiego
- Wołodymyr Soroczak
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 45539
- ↑ Wieś Jawornik Ruski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-04-07], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-04-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 77.
- ↑ Kopanie 3.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 372.
- ↑ PAP/RIRM: Prokurator IPN: zbrodnia UPA w Jaworniku Ruskim w 1946 r. była ludobójstwem. Radio Maryja, 2019-02-08. [dostęp 2021-02-05].
- ↑ Wręczono noty identyfikacyjne 24 ofiar totalitaryzmów. prezydent.pl, 2019-06-17. [dostęp 2021-02-05].
- ↑ W Jaworniku Ruskim pochowano 14 żołnierzy zamordowanych w 1946 r. przez UPA [online], dzieje.pl [dostęp 2022-09-10] (pol.).
- ↑ Parafia na stronie diecezji. [dostęp 2017-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-25)].
Linki zewnętrzne edytuj
- Jawornik ruski z Borowicą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 517.