Palazzolo Acreide

Palazzolo Acreide – miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Sycylia, w prowincji Syrakuzy.

Palazzolo Acreide

gmina
Państwo	Włochy
Region autonomiczny	Sycylia
Prowincja	Syrakuzy
Kod ISTAT	089015
Powierzchnia	86 km²
Populacja (2004) • liczba ludności	9109
• gęstość	105,9 os./km²
Numer kierunkowy	0931
Kod pocztowy	96010
Położenie na mapie Sycylii Palazzolo Acreide
Położenie na mapie Włoch Palazzolo Acreide
37°04′N 14°54′E
Strona internetowa

Teatr grecko-rzymski w Akrai

Według danych na rok 2004 gminę zamieszkuje 9109 osób, 105,9 os./km².

Akrai – starożytne miasto

Stanowisko archeologiczne Akrai (lub rzymskie Acrae) leży po zachodniej stronie współczesnego miasteczka Palazzolo Acreide na wypłaszczonym wzgórzu pasma Hybla, zwanym Acremonte.

Pierwsze pozostałości archeologiczne z tego terenu datuje się na ok. XII wiek przed Chr. i wiąże z osadnictwem plemienia Sykulów, jednego z trzech ludów zamieszkujących Sycylię przed kolonizacją grecką.

Zgodnie z przekazem Tukidydesa, grecka kolonia została założona ok. 664/663 r. przed Chr. przez osadników doryckich z Syrakuz. Ośrodek miejski, ze względu na strategiczne położenie, miał pełnić rolę strażnika terytoriów syrakuzańskich. Jak pisze Liwiusz, w trakcie II wojny punickiej w mieście miała schronić się syrakuzańska armia uciekająca przed Marcellusem.

W wyniku wygranych przez Rzym wojen punickich, najpierw w 241 roku przed Chr. zachodnia i centralna część Sycylii stały się rzymską posiadłością, a następnie kiedy upadły Syrakuzy w 212 roku przed Chr., południowo-wschodni skrawek wyspy został wchłonięty przez rzymską administrację.

Dla Akrai oznaczało to obowiązek płacenia trybutu na rzecz nowego administracyjnego zwierzchnika. Klaudiusz Ptolemeusz umieścił Akrai na stworzonej przez siebie mapie, co mogłoby świadczyć o tym, że miasto funkcjonowało jako jeden z ośrodków prowincji Sycylii w pierwszych wiekach po Chr. Antyczne miasto znane jest również z późnego antyku jako jeden z większych ośrodków wczesnochrześcijańskich na Sycylii.

Na terenie miasta odkryte i zlokalizowane zostały do tej pory typowe obiekty antycznej architektury miejskiej. Najstarsza budowla to dorycka świątynia dedykowana Afrodycie, założona w połowie VI wieku przed Chr., sto lat po ufundowaniu miasta. W Akrai znajduje się także niewielki teatr – wzniesiony w połowie III wieku przed Chr., pierwotnie w typie greckim, przebudowany w czasach rzymskich. Z tego samego okresu pochodzi również bouleuterion i thesmophorion.

W mieście znajdują się kamieniołomy, które z biegiem czasu, już od połowy III wieku przed Chr., zaczęto wykorzystywać jako nekropole. Jedynym z ciekawszych zabytków odkrytych w kamieniołomach w Akrai jest relief ze sceną libacji znaleziony na jednej ze ścian skalnych prowadzących do katakumb. Na terenie miasta odkryta została także główna droga przecinająca miasto po osi wschód-zachód.

Historia badań

Historia odkrycia antycznego miasta rozpoczyna się w czasach nowożytnych. Pozostałości na wzgórzu Acremonte zostały zidentyfikowane jako Akrai już w XV wieku przez mnicha Tomasso Fazello. Pierwsze badania na stanowisku zostały przeprowadzone już w XIX wieku, kiedy to sycylijski baron, Gabriele Judica częściowo odsłonił grecko-rzymski teatr i podjął prace nad nekropolami. Zabytki miejskie zostały opisane przez niemieckiego badacza Juliusa Schubringa. Kolejnym ważnym krokiem w historii odkrywania Akrai były badania prowadzone przez ojca archeologii sycylijskiej Paolo Orsi na przełomie XIX i XX wieku. Pierwszymi systematycznymi badaniami kierował Luigi Bernabò Brea w latach 50. XX wieku. Następnie w latach 70. badania podjęte zostały przez Giuseppe Voza, zaś w latach 90. przez Marię Musumeci czy Lorenzo Guzzardi.

Jak do tej pory w polu zainteresowania badaczy znajdowały się przede wszystkim budowle użyteczności publicznej – teatr, świątynia Afrodyty, agora, bouleuterion i thesmophorion. Mimo wstępnego rozpoznania topografii miasta, nie zostały podjęte badania dzielnic mieszkalnych zajmujących większą część stanowiska. Dopiero w ostatnich latach (2009-2017), za sprawą międzynarodowej misji archeologicznej prowadzonej przez dr hab. Roksanę Chowaniec (Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) pojawiła się możliwość przebadania i opracowania architektury mieszkalnej na stanowisku Akrai.

Polskie badania w Akrai

Rozpoznanie archeologiczne w obrębie starożytnego miasta Akrai prowadzili specjaliści z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego podczas pierwszego sezonu badań w roku 2009.

Katakumby w Akrai (późny antyk)

Przeprowadzono prace geodezyjne, dzięki którym archeolodzy dokładnie zlokalizowali na mapie widoczne pozostałości dawnego Akrai, w tym dorycką świątynię Afrodyty, teatr, buleuterion, fragmenty agory i kamieniołomy z katakumbami. Wykonano także pomiary geomagnetyczne, które miały pomóc uchwycić pozostałości budowli ukrytych pod ziemią. Ponadto wykonano zdjęcia z powietrza. Archeolodzy przeprowadzili też wokół stanowiska badania powierzchniowe, polegające na poszukiwaniu na powierzchni ziemi uprawnej szczątków ceramiki i innych obiektów zabytkowych.

Podczas kolejnych sezonów prac badawczych (2010-2017) przeprowadzano metodyczne wykopaliska, w trakcie których odsłonięto struktury domów grecko-rzymskich i liczne obiekty kultury materialnej. Międzynarodowy zespół specjalistów bada i opracowuje odkryte na terenie stanowiska zabytki: monety, ceramikę, obiekty metalowe, kamienne i szklane. Multidyscyplinarne badania angażują również metody archeometryczne, wśród których należy wymienić analizy archeobotaniczne, lipidowe, izotopowe czy petrograficzne. Specjalistyczne metody służą rekonstrukcji antycznego krajobrazu oraz diety mieszkańców miasta w starożytności. Wyniki badań są publikowane regularnie pod postacią monografii oraz licznych czasopismach naukowych przez członków ekspedycji.

Bibliografia

• Bernabo Brea L., Akrai, Società di Storia Patria per la Sicilia Orientale, Biblioteca III, Monografie Archeologiche della Sicilia, I, Catania 1956;
• Bernabo Brea L., Il tempio di Afrodite di Akrai, Cahiers du Centre Jean Berard 10, Naples 1986;
• Campagna L., L’architettura di età ellenistica in Sicilia: per una rilettura del quadro generale, W: Sicilia ellenistica, consuetudo italica. Alle origini dell’architettura ellenistica d’Occidente, red. O. Torelli, Roma 2006, s. 15-34;
• Campagna L., Pinzone A., Nuove prospettive di ricerca sulla Sicilia del III sec. a.C. Archeologia, numismatica, storia (Atti Incontro di Studio Messina 2002), Pelorias 11, Messina 2004, s. 151-189;
• Chowaniec R., Palazzolo Acreide, ancient Acrae, Sicily, Italy in 2009 and 2010, „Światowit”, fasc. A. Mediterranean and Non-European Archaeology VIII (XLIX), 2009-2011, s. 169-171;
• Chowaniec R., Ancient Akrai in the light of new researches. Non-invasive researches in Palazzolo Acreide, south-eastern Sicily, W: SOMA 2012 Identity and Connectivity: proceedings of the 16th Symposium on Mediterranean Archaeology, Florence, Italy, 1-3 March 2012, red. L. Bombardieri, A. D'Agostino, G. Guarducci, V. Orsi, S. Valentini, Oxford 2013, BAR S2581, s. 965-971;
• Chowaniec R., Sycylia, kraina bogini Demeter, Rocznik „Archeo UW: 1, 2013, s. 76-83;
• Chowaniec R., The recovery in the town? Greek colony in a new Roman reality. Case study, W: Centre and Periphery in the Ancient World. Proceeding XVIIIth International Congress of Classical Archaeology, red. J.M. Alvarez, T. Nogales, I Rodà, vol II, Merida 2014, s. 1007-1011;
• Chowaniec R., Palazzolo Acreide, Sicily, Italy. Excavations in 2013, „Światowit” fasc. A. Mediterranean and Non-European Archaeology XI (LII), fasc. A. 2013, Warszawa 2014, s. 157-161;
• Chowaniec R., Palazzolo Acreide, sycylijskie miasteczko w cieniu antycznych ruin, Rocznik „Archeo UW” nr 2, 2014, s. 76-83;
• Chowaniec R., Corinthian Roman relief bowls from Acrae, prov. Syracuse, south-eastern Sicily, „Światowit” fasc. A. Mediterranean and Non-European Archaeology XII (LIII), 2014, Warszawa 2015, s. 81-98
• Chowaniec R. (red.), Unveiling the past of an ancient town. Akrai/Acrea in south-eastern Sicily, Warsaw 2015
• Chowaniec R., Greek and Roman impact on the environment. Case study: Akrai/Acrae in south-eastern Sicily, W: Cracow Landscape Monographs 2. Landscape as impulsion for culture: research, perception & protection. Landscape in the Past & Forgotten Landscape, red. P. Kołodziejczyk, B. Kwiatkowska-Kopka, Cracow 2016, s.175-186;
• Chowaniec R., The Sicilian world after the Punic Wars: the Greek colony in a new reality, W: Comparative Perspectives on Past Colonisation, Maritime Interaction and Cultural Integration, red. H. Glørstad, L. Melheim, Z. Glørstad, Sheffield 2016, s. 41-54.
• Chowaniec R., The Coming of Rome. Cultural Landscape of South-Eastern Sicily, Warsaw 2017.
• Chowaniec R. wraz z J. Młynarczyk, T. Więcek, et al., Akrai/Acrae – the Greek Colony and Roman Town. Preliminary Report on the Excavations of the University of Warsaw Archaeological Expedition in 2015, „Archeologia” LXVI 2015, s. 105-130.
• Chowaniec R., Gręzak A., Dietary preferences of the inhabitants of ancient Akrai/Acrae (south-eastern Sicily) during Roman times and the Byzantine period, Géoarchéologie des îles de Méditerranée. Geoarchaeology of the Mediterranean Islands, red. M. Ghilardi, Paris 2016, s. 287-298.
• Chowaniec R., Guzzardi L., Palazzolo Acreide, Sicily, Italy. Excavations in 2011, „Światowit” fasc. A. Mediterranean and Non-European Archaeology IX (L), fasc. A. 2011, Warszawa 2012, s. 169-172;
• Chowaniec R., Guzzardi L., Palazzolo Acreide, Sicily, Italy. Excavations in 2012, „Światowit”, fasc. A. Mediterranean and Non-European Archaeology X (LI), fasc. A. 2011, Warszawa 2013, s. 111-115;
• Chowaniec R., Matera M., New Terracotta Figurine of Demeter/Ceres from the south-eastern Sicily, „Archaeology and Science” 8, 2012, Belgrade 2013, s. 7-18;
• Chowaniec R., wraz z K. Misiewicz, W. Małkowski, Acrae antica alla luce di indagini non invasive, „Journal of Ancient Topography (Rivista di Topografia Antica)” XIX, 2009 (2010), s. 121-138;
• Chowaniec R., Misiewicz K., Non-invasive researches in Palazzolo Acreide (ancient Akrai), Sicily, „Archeologia” 59, 2008 (2010), s. 173-186, t. XXV-XXVII;
• Chowaniec R., Rekowska M., Rediscovering the Past. Ancient Akrai in Sicily, W: Et in Arcadia Ego. Studia Memoriae Professoris Thomae Mikocki dicata, red. W. Dobrowolski, T. Płóciennik, Warsaw 2013, s. 261-271;
• Chowaniec R., Więcek T., Guzzardi L., Akrai greca e Acrae romana. I nuovi rinvenimenti monetali degli scavi polacco-italiani 2011-2012, „Annali Istituto Italiano di Numismatica” 59, 2013 (2014), s. 237-269, t. XIV-XV;
• Cracco Ruggini L., La Sicilia fra Roma e Bisanzio, Storia della Sicilia III, Napoli 1980, s. 1-96;
• Danner P., Akrai, W: Lexicon of Greek and Roman Cities 3, s. 426-430;
• Fischer-Hansen T., The Earliest Town-Planning of the Western Greek Colonies, with special regard to Sicily, W: Introduction to an Inventory of Poleis, Symposium August, 23-26 1995, red. M. H. Hansen, Acts of the Copenhagen Polis Centre 3, Copenhagen 3, s. 317-407;
• La Sicilia antica I, 3 Citta greche e indigene di Sicilia. Documenti e storia, red. E. Gabba, G. Vallet, Napoli 1980;
• La Sicilia antica. La Sicilia greca dal VI secolo alle guerre puniche, II, 1, red. E. Gabba, G. Vallet, Napoli 1979;
• Manni E., Geografia fisica e politica della Sicilia antica, Roma 1981;
• Mitens K., Teatri greci e teatri ispirati all’architettura greca in Sicilia e nell’Italia meridionale, c. 350-50 a.C.: un catalogo, Roma 1988;
• Orsi P., Palazzolo Acreide. Resti siculi in contrada Sparano, „Notizie degli Scavi di Antichità without no”, 1891, s. 355-357;
• Orsi P., Epigrafe cristiana di Palazzolo Acreide (Acrae). Cotributi alla storia dell’altopiano acrense nell’antichità, „Rivista di Archeologia Cristiana” VIII, 1931, s. 295-296;
• Pelagatti P., Akrai (Siracusa). Ricerche nel territorio, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei CCCLXVII, „Notizie degli Scavi di Antichità” 24, Rome 1970, s. 436-499;
• Pugliese Carratelli, Palazzolo Acreide. Epigrafi cristiane nella collezione Iudica, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei CCCL, „Notizie degli Scavi di Antichità” 78, Rome 1953, s. 345-352;
• Scirpo P.D., Bibliografia generale su Akrai. Addenda e Corrigenda, Studi Acrensi, IV, s. 150-172;
• Schubring I., Akrai – Palazzolo. Ein topographisch-archaeologische Skizze, Jahrbuch für klassische Philologie, suppl. IV, 1867, s. 661-672;
• Uggeri G., La viabilità della Sicilia in età romana, „Journal of Ancient Topography (Rivista di Topografia Antica”, suppl. II, 2004;
• Voza G., Akrai, in: Archeologia nella Sicilia sud-orientale, red. P. Pelagatti, G. Voza, Napoli 1973, s. 127-128;
• Voza G., Nel segno dell’antico. Archeologia nel territorio di Siracusa, Palermo 1999;
• Więcek T., Chowaniec R., Guzzardi L., Greek Akrai and Roman Acrae. New numismatic evidence. Polish-Italian archaeological excavations 2011-2012, „Archeologia” 62-63, 2011-12 (2014), s. 19-30;
• Wilson R.J.A., Sicily under the Roman Empire. The archaeology of Roman province, 36 BC – AD 535, Warminster 1990.

Linki zewnętrzne

• strona internetowa gminy
• Źródło danych: Istituto Nazionale di Statistica
• Oficjalna strona misji archeologicznej w Akrai wraz z bibliografią: http://www.akrai.uw.edu.pl