Wojny chłopskie
Wojny chłopskie – powstania chłopskie[1], skierowane przeciw systemowi feudalnemu.
Rewolty chłopskie edytuj
Powstania chłopskie były ostatnim etapem oporu chłopskiego, skierowanego przeciw uciskowi feudalnemu. Chłopi nigdy nie buntowali się bez powodu. Do buntu dochodziło kiedy przebrała się miara niesprawiedliwości narastających przez długi czas[2]. Zazwyczaj poprzedzał go bierny opór w postaci umyślnego przewlekania robót (uznawanego przez szlachtę za lenistwo), otwarta odmowa pracy i zbiegostwo[3].
Powstania chłopskie, pomimo że obejmowały wielką liczbę uczestników i stanowiły silny wstrząs dla feudalizmu, prawie zawsze kończyły się zwycięstwem feudałów i krwawymi represjami wobec chłopów. Do wojen chłopskich zalicza się między innymi:
- powstanie chłopów francuskich (1358),
- powstanie chłopów angielskich (1381),
- wojny husyckie w Czechach (1419–1434),
- powstanie Dozsy (1514)[4],
- wojnę chłopską w Niemczech (1524–1526),
- powstania pod wodzą: Iwana Bołotnikowa (1606–1607)[5], Stieńki Razina (1665–1671), Kondratija Buławina (1707–1708) i Jemieljana Pugaczowa (1773–1775) na terenie Rosji,
- powstanie tajpingów (1851–1864) na terenie Chin,
- powstanie Chmielnickiego (1648–1657)[6],
- powstanie Kostki-Napierskiego (1651) i powstanie na Podhalu (1669–1670) na terenach I Rzeczypospolitej,
- rabację chłopską (1846) w Galicji.
Z uczestnikami powstań chłopskich obchodzono się okrutnie:
- John Ball został powieszony i poćwiartowany[7],
- Aleksander Kostka-Napierski nabity na pal a później powieszony na szubienicy[8],
- Ion Oarga i Vasile Ursu Nicola uśmierceni przez łamanie kołem, a następnie poćwiartowani[9],
- Iwan Bołotnikow po oślepieniu utopiony[10] w przerębli[5],
- Iwan Gonta obdarty ze skóry i poćwiartowany żywcem[11],
- Jan Gericke po śmierci poćwiartowany[12].
Kluczową przyczyną niepowodzeń powstań chłopskich była zbyt słaba współpraca z mieszczanami, przy równoczesnym sojuszu feudałów, na przykład powstanie chłopów francuskich w 1358 stłumili wspólnie feudałowie francuscy i angielscy, pomimo że byli ze sobą skonfliktowani[13]. Według prof. Władysława Góry wpływ na upadek feudalizmu w wielu krajach europejskich miały wojny toczone przez rewolucyjną Francję na przełomie XVIII i XIX wieku[14].
Powstania chłopskie na ziemiach polskich edytuj
Na ziemiach polskich walka chłopska nigdy nie przybrała charakteru wielkich powstań, tak jak we Francji, Anglii, Niemczech lub w Rosji. Prawdopodobną przyczyną tego była możliwość stosowania innych form oporu. Rozruchy chłopskie przekształciły się w formę powstań dopiero przy próbie zepchnięcia Kozaków do roli chłopów pańszczyźnianych, wywołując liczne powstania chłopsko-kozackie na kresach Rzeczypospolitej (powstanie Pawluka (1637), Chmielnickiego (1648), Paleja (1702), Perebinosa (1712)). Po rozbiorach podejmowane były próby łączenia likwidacji feudalizmu z walką o niepodległość Polski: spisek Franciszka Goszkowskiego (1796), działalność konspiracyjna ks. Piotra Ściegiennego. Zdecydowana walka chłopów z systemem feudalnym została nawet wykorzystana przez zaborcę do realizacji własnych celów: rabacja galicyjska (1846)[15].
Przypisy edytuj
- ↑ Mączak 1981 ↓, s. 118.
- ↑ Leszczyński 2020 ↓, s. 205.
- ↑ Lech 1965 ↓, s. 113.
- ↑ Felczak 1983 ↓, s. 113.
- ↑ a b Bazylow 1969 ↓, s. 121.
- ↑ Leszczyński 2020 ↓, s. 211.
- ↑ Biografia Johna Balla na Spartacus Educational (ang.).
- ↑ Romański 2012 ↓, s. 69.
- ↑ Demel 1986 ↓, s. 248.
- ↑ Lepszy (red.) 1968 ↓, s. 65.
- ↑ Serczyk 1972 ↓, s. 357.
- ↑ Lepszy (red.) 1968 ↓, s. 146.
- ↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 244.
- ↑ Góra 1979 ↓, s. 37.
- ↑ Mączak 1981 ↓, s. 118–119.
Bibliografia edytuj
- Ludwik Bazylow: Historia Rosji. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969.
- Juliusz Demel: Historia Rumuni. Wyd. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986. ISBN 83-04-01553-6.
- Wacław Felczak: Historia Węgier. Wyd. 2. Warszawa - Wrocław - Kraków - Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983. ISBN 83-04-01028-3.
- Władysław Góra: Refleksje nad historią Polski Ludowej. Wyd. 1. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1979. ISBN 83-222-0048-X.
- Marian Lech: Za króla Sasa. Wyd. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965.
- Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: 1968.
- Adam Leszczyński: Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania. Wyd. 1. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o., 2020. ISBN 978-83-280-8347-9.
- Mała Encyklopedia Wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
- Antoni Mączak: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. O-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0185-6.
- Romuald Romański: Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich. Warszawa: 2012.
- Władysław Serczyk: Hajdamacy. Kraków: 1972.