Borowikowiec tęgoskórowy
Borowikowiec tęgoskórowy, podgrzybek tęgoskórowy (Pseudoboletus parasiticus (Bull.) Šutara) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
.JPG) Pseudobolets partasiticus wyrastające z podstawy tęgoskóra. | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
borowikowiec tęgoskórowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Pseudoboletus parasiticus (Bull.) Šutara Česká Mykologie 45(1-2): 2 (1991) | |
.JPG)
_an_Dickschaligen_Kartoffelbovisten_-_ansicht-hms(1).jpg)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pseudoboletus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1790 Jean Baptiste François Pierre Bulliard nadając mu nazwę Boletus parasiticus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1991 Josef Šutara, przenosząc go do rodzaju Pseudoboletus[1].
Niektóre synonimy:
- Boletus parasiticus Bull. 1790
- Ceriomyces parasiticus (Bull.) Murrill 1909
- Versipellis parasitica (Bull.) Quél. 1886
- Xerocomus parasiticus (Bull.) Quél. 1888[2].
Alina Skirgiełło w 1960 r. podała polską nazwę podgrzybek pasożytniczy, będącą tłumaczeniem nazwy łacińskiej. Władysław Wojewoda w 2003 r. zaproponował nazwę podgrzybek tęgoskórowy, dokładniej charakteryzującą ten gatunek. Obydwoje opierali się na klasyfikacji zaliczającej ten gatunek do rodzaju Xerocomus (podgrzybek)[3]. Jednak według aktualnych ustaleń taksonomicznych Index Fungorum należy on do rodzaju Pseudoboletus, tak więc obydwie polskie nazwy są niespójne z nazwą naukową. W 2015 Piotr T. Zaniewski, Ewa Truszkowska i Andrzej Szczepkowski zaproponowali nazwę „borowikowiec tęgoskórowy”[4], którą następnie (w 2021) zarekomendowała Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego[5].
Morfologia edytuj
Średnicy od 2 do 6 cm. Początkowo półkolisty, później poduchowaty, na koniec spłaszczony[6]. Powierzchnia w kolorze od brudnożółtego przez zielonawoochrowy do oliwkowobrązowego, sucha, zamszowata[6], popękana niekiedy na drobne poletka (szczególnie podczas suchej pogody)[7].
Przyrośnięte lub lekko zbiegające, kanciaste, za młodu żółte, później brązowooliwkowe lub brązowożółte[7].
Wysokość 3–7 cm długi, grubość 0,4–2 cm. Pełny, żółty do żółtobrązowego lub oliwkowy[6], w dole zwężony i zwykle mocno wygięty[8]. Ma włókienkowatą strukturę[6].
Żółtawy, nad rurkami cytrynowożółty, w dolnej części trzonu brunatnawy, na przekroju nieznacznie błękitnieje. Smak łagodny, zapach grzybowy[8].
Ciemnooliwkowy[6]. Zarodniki owalno-wrzecionowate, bladożółte do miodowożółtych, o średnicy 12–18 × 4,5–6 µm[8].
- Gatunki podobne
Grzybem podobnie wyglądającym jest tzw. podgrzybek zajączek (Boletus subtomentosus), jednak osobliwe miejsce występowania podgrzybka pasożytniczego właściwie wyklucza pomyłkę[8].
Występowanie i siedlisko edytuj
Opisano występowanie tego gatunku tylko we wschodniej części Ameryki Północnej i w Europie[9]. W Polsce do 2020 r. w literaturze mykologicznej podano jego występowanie na około 150 stanowiskach[10]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest umieszczony w grupie gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia R)[11]. Znajduje się na czerwonych listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Danii, Słowacji, Litwie, Niemczech[3].
Rośnie jako pasożyt na owocnikach tęgoskóra cytrynowego (Scleroderma citrinum). Z jednego owocnika tęgoskóra wyrasta 1-5 owocników tego podgrzybka. Występuje w różnego typu lasach liściastych, czasami także poza lasami, tylko na kwaśnych glebach torfowych i piaszczystych[7].
W Polsce w latach 1983–2014 podlegał ochronie ścisłej, od 2014 r. jest objęty ochroną częściową grzybów[10].
Znaczenie edytuj
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 30 czerwca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający borowikowca tęgoskórowego, opisanego jako podgrzybek pasożytniczy Xerocomos parasiticus, o nominale 2 zł, w serii Grzyby niejadalne pod ochroną. Wydrukowano 9 800 000 szt., techniką rotograwiury, na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był prof. Alojzy Balcerzak. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[12].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2014-09-18].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2011-10-15].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 692, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Piotr T. Zaniewski, Ewa Truszkowska, Andrzej Szczepkowski, Pseudoboletus parasiticus (Bull.) Šutara – rzadki gatunek grzyba na Mazowszu, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej”, 44 (3), 2015, s. 96–105 [dostęp 2021-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-08].
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- ↑ a b c d e Podgrzybek pasożytniczy (Xerocomus parasiticus (Fr.) Quél.), [w:] Edmund Garnweidner, Grzyby: przewodnik do poznawania i oznaczania grzybów Europy Środkowej, wyd. 2, Warszawa: Muza S.A., 1994, s. 18, ISBN 83-7079-138-7 (pol.).
- ↑ a b c Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 389, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-15].
- ↑ a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 70, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby niejadalne pod ochroną [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23].