Wikipedia

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie – stopnie zdobywane w harcerstwie poprzez wykazanie się określonym zasobem wiedzy i umiejętności.

Stopnie są elementem metody harcerskiej, dzięki której harcerze zostają zmotywowani do samorozwoju.

W poszczególnych organizacjach harcerskich są różne systemy stopni, choć różnice między nimi są stosunkowo nieznaczne (zwiększyły się nieco po 2003) – dotyczą części oznaczeń i niektórych nazw.

Stopnie harcerskie obecnie edytuj

Stopnie harcerskie w ZHP edytuj

W Związku Harcerstwa Polskiego od 2003 funkcjonuje 6 stopni harcerskich. Wprowadzono je Uchwałą nr 40/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 15 czerwca 2003[1]. Stopnie są odtąd ściśle powiązane z grupami metodycznymi (wiekowymi): harcerzy, harcerzy starszych i wędrowników (w każdej grupie są 2 stopnie). Członkowie ZHP, którzy wstępują do związku w wieku późniejszym niż w grupie metodycznej harcerzy, nie muszą zdobywać niższych stopni, a jedynie te przypisane do grupy, do której należą. Mimo reformy systemu oświaty z 2017 w ZHP (likwidacja gimnazjów, przywrócenie 8-klasowych szkół podstawowych) w ZHP pozostawiono „gimnazjalną” grupę harcerzy starszych z przypisanej do tego wieku stopniami. W 2020, po przeprowadzonych konsultacjach, Rada Naczelna ZHP podjęła uchwałę nr 58/XL z 28 czerwca 2020[2], w której znalazły się zapisu o konieczności uelastycznienia systemu metodycznego (w tym systemu stopni) i wzmocnienia płynnego dostosowywania pracy wychowawczej do zmieniających się z wiekiem potrzeb harcerek i harcerzy.

Oznaczenia stopni harcerskich ZHP
Oznaczenia na
naramiennikach: 		           
Oznaczenia na
patkach
w drużynach
wodnych: 		           
Nazwa stopnia
- chłopcy: 		młodzik
(mł.) 		wywiadowca
(wyw.) 		odkrywca
(odkr.) 		ćwik
(ćw.) 		harcerz orli
(HO) 		harcerz
Rzeczypospolitej
(HR)
Nazwa stopnia
- dziewczęta: 		ochotniczka
(och.) 		tropicielka
(trop.) 		pionierka
(pion.) 		samarytanka
(sam.) 		harcerka orla
(HO) 		harcerka
Rzeczypospolitej
(HR)
Grupa metodyczna: harcerze harcerze starsi wędrownicy
Wiek: 10-13 lat 13-16 lat 16-21 lat (przed 1 września 2015 do 25 lat)[3]

Harcerz bez stopnia nosi pagony bez oznaczeń.

Oprócz stopni istnieją jeszcze także: próba harcerza i próba wędrownicza:

  • Próbę harcerza należy przejść przed rozpoczęciem zdobywania pierwszego stopnia, kończy się ona złożeniem przyrzeczenia harcerskiego i wręczeniem Krzyża Harcerskiego.
  • Próbę wędrowniczą należy odbyć przed zdobyciem stopnia harcerza orlego, a po jej zakończeniu zostaje przyznany naramiennik wędrowniczy.

Oznaki stopnia harcerskiego znajdują się na patkach (pagonach)[4] w barwach jednostki, nasuniętych na naramienniki. Członkowie jednostek o specjalności wodnej lub żeglarskiej, noszą dystynkcje na specjalnych, czarnych patkach umieszczonych z przodu koszuli.

Stopnie od odkrywcy i pionierki wzwyż można oznaczać nabiciami na krzyżu harcerskim.

Stopnie harcerskie w ZHR edytuj

W Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej funkcjonuje 5 stopni harcerskich[5].

System 5 stopni harcerskich używany jest też przez: HROŚ, NDH „Bądź Gotów”, NKIH „Leśna Szkółka”, Szczep „Czerwone Maki” oraz Choragiew Harcerzy w Kanadzie.

Oznaczenia na
krzyżu: 		         
  — Srebrna lilijka Złota lilijka Złota lilijka Złota lilijka
  — — — Złoty okrąg Złoty okrąg
  — — — — Złoty wieniec
Nazwa stopnia
- chłopcy: 		młodzik
(mł.) 		wywiadowca
(wyw.) 		ćwik
(ćw.) 		harcerz orli
(HO) 		Harcerz Rzeczypospolitej
(HR)
Nazwa stopnia
- dziewczęta: 		ochotniczka
(och.) 		tropicielka
(trop.) 		samarytanka
(sam.) 		wędrowniczka
(wędr.) 		Harcerka Rzeczypospolitej
(HR)

Stopnie w Stowarzyszeniu Harcerskim edytuj

W Stowarzyszeniu Harcerskim stosuje się również system 5 stopni. Wymagania stopni pochodzą z regulaminu stopni KIHAM[6][7], i podobnie jak w tym systemie stopni stosowana jest nazwa pionierka na oznaczenie 3. stopnia żeńskiego (w ZHR samarytanka). Stopnie oznacza się tradycyjnie elementami nabijanymi na krzyżu harcerskim, a dodatkowo można stosować naramienniki[8].

Oznaczenia na
krzyżu: 		         
  — Srebrna lilijka Złota lilijka Złota lilijka Złota lilijka
  — — — Złoty okrąg Złoty okrąg
  — — — — Złoty wieniec
Opcjonalne oznaczenia na
naramiennikach: 		         
Nazwa stopnia
- chłopcy: 		młodzik
(mł.) 		wywiadowca
(wyw.) 		ćwik
(ćw.) 		harcerz orli
(HO) 		Harcerz Rzeczypospolitej
(HR)
Nazwa stopnia
- dziewczęta: 		ochotniczka
(och.) 		tropicielka
(trop.) 		pionierka
(pion.) 		wędrowniczka
(wędr.) 		Harcerka Rzeczypospolitej
(HR)

Stopnie w SHK Zawisza - FSE edytuj

Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego Zawisza - FSE używa jeszcze innego systemu stopni:

Stopnie w Organizacji Harcerskiej „Rodło” edytuj

Zobacz więcej w artykule Organizacja Harcerska „Rodło”, w sekcji Stopnie harcerskie.

Stopnie harcerskie w przeszłości, nazwy i oznaczenia edytuj

Początki harcerstwa w Polsce

Większość obecnych nazw stopni harcerskich stosowanych jest niemal od początków harcerstwa[9]. Nazwy młodzik użył jako jednej z propozycji na nazwę pierwszego stopnia Andrzej Małkowski[10]. Określeń pierwszych 3 stopni: młodzik, wywiadowca, ćwik użyli już w 1912 w swoim podręczniku skautowym Harce młodzieży polskiej Mieczysław Schreiber i Eugeniusz Piasecki[11]:

Frycem zwano w Polsce niedoświadczonego młodzika, ćwikiem zaś człowieka wypróbowanego.

Mieczysław Schreiber, Eugeniusz Piasecki, Harce młodzieży polskiej
Poziom Małkowski (Scouting... 1911)[10] Piasecki, Schreiber (Harce... 1912)[11]
przyjęcie do patrolu ochotnik fryc, młodzik, ochotnik
skaut II klasy zwiadowca, wywiadowca harcerz, wywiadowca
skaut I klasy harcerz ćwik, harcerz(sic!)

Naczelnictwo Skautowe we Lwowie w październiku 1912 wprowadziło następujące stopnie:

  1. młodzik
  2. wywiadowca
  3. ćwik
  4. harcerz

i ogłosiło w 1912–1913 w czasopiśmie „Skaut” wymagania stawiane na „egzaminach” na poszczególne stopnie. Rozkazem Naczelnictwa z 15 października 1913 wprowadzono oficjalne oznaki pierwszych dwóch stopni, a rozkazem z 15 kwietnia 1914 – stopnia ćwika[12].


IV Zjazd ZHP 1920r.

W dniach 3–5 stycznia 1920 na czwartym zjeździe Naczelnej Rady Harcerskiej w Warszawie uchwalono projekt statutu ZHP, zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 2 sierpnia 1920 w którym został zawarty system wymagań na stopnie harcerskie (nazwane „próbami młodzieży”)[12] wraz z oznaczeniami stopni, które w części organizacji harcerskich stosuje się do dziś:

Stopień Nazwa stopnia Oznaczenie Zadania prób dostosowane do wieku
próba III stopnia młodzik krzyż harcerski, oksydowany noszony na lewej piersi dwa centymetry nad kieszenią lub (zastępczo z powodu braku metalu na krzyże) lilja z białej blachy, wysokości 25 mm, na lewej piersi na podkładce barwy chorągwi do 12 lat włącznie
próba II stopnia wywiadowca krzyż ze srebrną lilją do 14 lat
próba I stopnia ćwik krzyż ze złotą lilją do 16 lat
– Harcerz Rzeczypospolitej krzyż ze złoconym wiankiem do 18 lat

Nieco później pojawiło się określenie skaut Orła Białego[13] (dzisiejszy harcerz orli). Stopnie wyższe od skautów I klasy polegały głównie na zdobyciu odpowiedniej ilości sprawności.

W 1925 (rozkaz Naczelnictwa z 30 listopada) uzupełniono programy prób dla wędrowników (tzw. włóczęgów) o stopień starszego ochotnika dla kandydatów nowo wstępujących do drużyn wędrowników bez wcześniejszego doświadczenia harcerskiego i próbę wędrowniczą (włóczęgi)[12].


Drużyny żeńskie - po 1925r.

W harcerstwie żeńskim w 1925 (rozkaz Głównej Kwatery Żeńskiej L.2 z 2 czerwca 1925) ustalono pięciostopniowy system prób na stopnie:

  1. ochotniczka
  2. pionierka
  3. samarytanka
  4. przewodniczka
  5. harcerka Rzeczypospolitej.

Ewa Grodecka opisuje je w 1937 w nieco innym podziale[14]:

  1. ochotniczka
  2. pionierka
  3. samarytanka
  4. wędrowniczka
  5. przewodniczka.

Pierwsze trzy stopnie były realizowane przez dziewczęta w wieku 11 - 16 lat[14], natomiast kolejne adresowano do dziewcząt starszych[12]. Granice wiekowe nie były ustalone sztywno:

Okres samarytanki stoi na granicy dwóch etapów wychowania harcerskiego. W pewnych wypadkach zamyka on etap młodszych dziewcząt, w innych wchodzi już w okres dziewcząt starszych. Zależy to przede wszystkim od czynników psychologicznych: kierować się tu będziemy znajomością naszych dziewcząt, ich rozwoju, potrzeb indywidualnych i warunków zewnętrznych. Według nich będziemy postępować, im podporządkujemy wytyczne organizacyjne. Zwróćmy uwagę: żaden program próby nie określa sztywno wieku, w jakim określony stopień powinien być przez dziewczęta zdobyty. Programy są dla dziewcząt, nie dziewczęta dla programów. Ewa Grodecka

Starszymi dziewczętami nazywano ochotniczki, pionierki i samarytanki. Dziewczęta, które wstąpiły do harcerstwa w wieku powyżej 16 lat, po przejściu okresu próbnego miały zdobywać stopień starszej ochotniczki. Następnie, zależnie od wieku i wyrobienia harcerskiego, dziewczęta mogły zdobywać stopień samarytanki lub wędrowniczki. Stopień wędrowniczki można było zatem zdobyć po stopniu samarytanki lub będąc bardziej doświadczoną starszą ochotniczką[14].

System 5 stopni edytuj

 
Krzyż harcerski z nabitymi złotymi elementami - tradycyjne oznaczenie stopnia harcerza Rzeczypospolitej

W okresie międzywojennym używano systemu 5 stopni:

  1. młodzik
  2. wywiadowca
  3. ćwik
  4. harcerz orli i
  5. harcerz Rzeczypospolitej

– podobnie jak nadal w ZHR, Stowarzyszeniu Harcerskim i kilku innych mniejszych organizacjach.

Harcerki zdobywały stopnie:

  1. ochotniczki (przed I wojną światową nazywanej też młódką[15])
  2. pionierki
  3. samarytanki
  4. przewodniczki (od 1936 – wędrowniczki) i
  5. harcerki Rzeczypospolitej.

W 1946 po ochotniczce dodano tropicielkę[12], a zrezygnowano z harcerki Rzeczypospolitej.

Stopnie wyrównawcze

Dla starszych harcerzy (w wieku powyżej 15 lat) nowo wstępujących do drużyny wprowadzano okresowo stopnie wyrównawcze: starszego ochotnika i włóczęgi, dla starszych harcerek – starszej ochotniczki. Stopnie wyrównawcze stosowane były w ZHP w okresie międzywojennym, w Szarych Szeregach, w KIHAM[7] i w ZHR w latach 90.

Aby zdobyć stopień harcerza orlego – wędrowniczki oraz harcerza Rzeczypospolitej – harcerki Rzeczypospolitej, należało ułożyć indywidualny program próby i uzgodnić go odpowiednio z komisją harcerza orlego – wędrowniczki lub z kapitułą stopnia HR[16].

System 5 stopni obowiązywał ponownie w całym ZHP w latach 1993–2003.

Oznaczenia na krzyżu harcerskim

Z systemem 5 stopni jest związany tradycyjny sposób oznaczania stopni na krzyżu harcerskim – zdobycie pierwszego stopnia potwierdzane jest dopuszczeniem do złożenia przyrzeczenia harcerskiego i wręczeniem krzyża. Kolejne stopnie oznacza się przez nabijanie na krzyżu srebrnych i złotych elementów: lilijki, kręgu i wieńca. O oznaczaniu stopni na krzyżu pisał Kazimierz Lutosławski w projektach polskiej odznaki skautowej: Pole, prążkowane tylko w środku, oznaczać by mogło ochotnika, gwiazdka srebrna – skauta II klasy, złota by ją zastąpić mogła po zdaniu egzaminu na skauta I klasy.

System ten stosowany był także w Szarych Szeregach (stopień harcerza orlego zastąpił wówczas bojowiec (dla harcerzy Bojowych Szkół)[12][17], a po II wojnie światowej do 1949 oraz w krótkim okresie po reaktywowaniu ZHP 1957–1962[12][18] (w niektórych środowiskach nieformalnie – dużo dłużej). Używano go też w latach 80. w drużynach i szczepach skupionych w KIHAM[7]. Twórcy jednego z wielu wstępnych projektów systemu stopni KIHAM, prezentowanych na seminariach metodycznych, przyznawali, że podstawą wymagań na stopnie (w ich projekcie) był program stopni z 1957 kontynuujący tradycje stopni przedwojennych zdobywanych w harcerstwie do 1948, a wymagania uzupełniono o doświadczenia metodyczne szczepów 22 WDHiZ i 208 WDHiZ oraz Kręgu Instruktorów Harcerskich „Zawisza” z Lublina, wykorzystując także wymagania stopni starszoharcerskich (wędrownicze i KIMB) z 1958 a także doświadczenia innych środowisk, zwłaszcza krakowskich. [19].

System 6 stopni i oznaczenia na naramiennikach edytuj

W 1949 w ZHP ujednolicono męskie i żeńskie nazwy stopni: ochotnik – ochotniczka, pionier – pionierka, przodownik – przodowniczka, organizator – organizatorka. Do pomysłu tego powrócono także w 1962[20] – dodano wtedy do wymienionych stopnie tropiciel - tropicielka, odkrywca, wędrownik – wędrowniczka i (od 1968) sprawny (później, od 1978 – organizator). Od tego czasu, tj. w okresie 1962–1993 w ZHP obowiązywał system 6 stopni[21] (okresowo 7 stopni):

  1. ochotnik – ochotniczka
  2. tropiciel – tropicielka
  3. odkrywca (niekiedy też przodownik)
  4. wędrownik – wędrowniczka
  5. harcerz orli – harcerka orla
  6. harcerz Rzeczypospolitej – harcerka Rzeczypospolitej

Oprócz nazw ujednoliconych (podobnie brzmiących męskich i żeńskich), ale odbiegających od tradycyjnych z początków harcerstwa (młodzik, wywiadowca, ćwik), charakterystyczne dla tego systemu są oznaczenia na naramiennikach (stosowane zamiast oznaczeń na krzyżu lub równocześnie z nimi) oraz powiązanie stopni z grupami wiekowymi.

Od 1957 do 1993 dzielono stopnie na harcerskie (pierwsze trzy lub cztery) i starszoharcerskie (pozostałe – zdobywane w drużynach starszoharcerskich-specjalnościowych). W 2003 zrezygnowano w ZHP z tradycyjnego systemu 5 stopni, wprowadzając system 6 stopni, z obowiązkowymi oznaczeniami na naramiennikach oraz ścisłym powiązaniem stopni z grupami wiekowymi (harcerzy, harcerzy starszych i wędrowników). Zachowano przy tym tradycyjne nazwy stopni.

Modyfikacje systemów stopni edytuj

W latach 70. w niektórych środowiskach modyfikowano stopnie, np. w taki sposób, że zdobywano 5 stopni, ale miały one zmodyfikowane nazwy[22][23], oznaczane np. w Czarnej Jedynce w sposób tradycyjny – elementami nabijanymi na krzyżu harcerskim, a w Pomarańczarni – belkami i gwiazdkami na pomarańczowej lub zielonej podkładce naramiennika:

  1. biszkopt
  2. młodzik (wędrownik) / przodownik
  3. wywiadowca (pionier) / wędrownik
  4. ćwik (sprawny) / pionier
  5. harcerz orli / sprawny

Ciekawostki edytuj

  • Andrzej Małkowski wśród propozycji nazwy pierwszego stopnia harcerskiego przedstawiał dosłowne tłumaczenie z angielskiego tenderfoot – delikatna nóżka, a także żółtodziób, fryc i ostatecznie przyjęte młodzik[24].
  • Harcerza bez stopnia Małkowski nazywał ciurą[24][13]. W niektórych drużynach, m.in. związanych z KIHAM w przeszłości i obecnie np. w ZHR, nazywa się go biszkoptem[25]. W niektórych drużynach biszkopta traktowano jako pierwszy stopień harcerski[23][22], w innych – jako miano[26].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Załącznik nr 1 do uchwały nr 40/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 15 czerwca 2003 r.. [dostęp 2010-12-04].
  2. ↑ Uchwała Rady Naczelnej ZHP nr 58/XL z dnia 28 czerwca 2020 r. w sprawie przyjęcia trybu dalszej realizacji zapisów Uchwały nr 65/XXXVIII Rady Naczelnej ZHP z dnia 8 października 2017 r. w sprawie wpływu skutków reformy edukacji na system metodyczny ZHP
  3. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)].
  4. ↑ Regulamin Mundurowy ZHP, V.1.1.
  5. ↑ Regulamin gwiazdek zuchowych i stopni harcerskich (zatwierdzony Uchwałą Naczelnictwa ZHR nr 265/4 z dn. 23 lutego 2013 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej – Organizacja Harcerzy. [dostęp 2017-11-26].
  6. ↑ Stowarzyszenie Harcerskie - Stopnie i patenty. [dostęp 2010-12-04].
  7. ↑ a b c Regulamin i wzory kart prób na stopnie harcerskie, KIHAM Warszawa, Archiwum Harcerskie, Warszawa 1980–1982 [dostęp 2020-05-10].
  8. ↑ Regulamin Mundurowy - Regulamin odznak, oznak zuchowych, harcerskich i instruktorskich Stowarzyszenia Harcerskiego
  9. ↑ Witold Pietrusiewicz. Od żółtodzioba do HR-a. „Czuwaj”. 7-8, s. 14-15, 2003. Warszawa. ISSN 0867-2024. 
  10. ↑ a b Andrzej Małkowski: Scouting jako system wychowania młodzieży. Lwów: 1911.
  11. ↑ a b Mieczysław Schreiber, Eugeniusz Piasecki: Harce młodzieży polskiej. Wyd. I. 1913. (w sieci dostępne II wydanie: Mieczysław Schreiber, Eugeniusz Piasecki: Harce młodzieży polskiej. Wyd. II. Lwów: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, 1917. [dostęp 2019-06-17].)
  12. ↑ a b c d e f g Wojciech Śliwerski: Stopnie harcerskie. Z dziejów metodyki. Wyd. I. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1989. ISBN 83-7028-027-7.
  13. ↑ a b Andrzej Małkowski: Pierwsze kroki w skautostwie. Pittsburgh: Związek Sokołów Polskich w Ameryce, 1916.
  14. ↑ a b c Ewa Grodecka: O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu. Wyd. III. Harcerskie Biuro Wydawnicze ZHP „Horyzonty”, 1983, s. 56-95, seria: Biblioteczka Harcerstwa Starszego. ISBN 83-900198-1-7.
  15. ↑ Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-203-1779-7.
  16. ↑ Zdobywanie stopnia harcerza orlego – wędrowniczki. Z doświadczeń 22 Szczepu „Watra”, „Biuletyn Starszoharcerski”, Archiwum Harcerskie, 11 listopada 1983.
  17. ↑ Grzegorz Nowik: Straż nad Wisłą. Warszawa: Wydawnictwo Rytm, 2002, s. 1177-1182. ISBN 83-88794-55-8.
  18. ↑ S1-II/57 – Instrukcja w sprawie zdobywania i przyznawania stopni harcerskich; Harcerz orli – wędrowniczka. W: Zbiór regulaminów ZHP. Cz. I. Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie, 1960, s. 180–183, 204–296.
  19. ↑ Uwagi ogólne dotyczące proponowanych stopni harcerskich (1957, 1958) [online], Archiwum Harcerskie.
  20. ↑ Biuletyn Historyczny Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy. Nr 1 (47), Warszawa 2003. ISSN 1462-9104
  21. ↑ System stopni harcerskich [załącznik do Uchwały nr 13 Rady Naczelnej ZHP z dnia 4 października 1981 r.]. W: Zbiór instrukcji i regulaminów. Harcerze. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 20–46. ISBN 83-203-3088-2.
  22. ↑ a b Streszczenie zasad zdobywania stopni. Czarna Jedynka, Archiwum Harcerskie, lipiec 1972.
  23. ↑ a b Regulamin stopni i sprawnosci 23 WDH „Pomarańczarnia”, Archiwum Harcerskie, marzec 1976.
  24. ↑ a b Andrzej Małkowski: Jak skauci pracują. Kraków: 1914.
  25. ↑ Maciej Ołdakowski: W poszukiwaniu nowego stopnia. Azymut.zhr.pl, 2019-11-27. [dostęp 2019-11-27].
  26. ↑ System i instrukcja o zdobywaniu i przyznawaniu oraz programy prób stopni harcerskich Szczepu „Watra” 22 WDHiZ (dla drużynowych, przybocznych i zastępowych drużyn harcerskich szczepu) [online], Archiwum Harcerskie.

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stopnie_harcerskie&oldid=73090215”