Stanislav Krakov
Stanislav Krakov, cyr. Станислав Краков, pol. Stanisław Krakow (ur. 28 marca 1895 w Kragujevacu, zm. 15 grudnia 1968 w Genewie) – serbski i jugosłowiański oficer, dziennikarz, pisarz, reżyser filmowy, bibliofil i numizmatyk, pochodzący z polskiej rodziny szlacheckiej[1].
| |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 grudnia 1968 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1912–1926 |
| Siły zbrojne |
|
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
dziennikarz, pisarz, reżyser |
| Odznaczenia | |
        
| |
.svg){kind=small}
Przez wiele lat pełnił funkcję redaktora naczelnego pisma „Vremen”. Był ochotnikiem w oddziale Vojina Popovića – księcia Vuka w wojnach bałkańskich, brał także udział w I wojnie światowej i walkach na froncie salonickim, za co został odznaczony Orderem Orła Białego, Orderem Korony Jugosłowiańskiej, Orderem Świętego Sawy, Medalem Waleczności, Medalem Albanii i Krzyżem Miłosierdzia. Podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej wspierał Rząd Ocalenia Narodowego pod przewodnictwem swojego wuja, generała Milana Nedicia. Był autorem kilkunastu powieści i innych utworów literackich oraz redaktorem gazet „Novo vreme” i „Obnova”.
Życiorys edytuj
Rodzina i edukacja edytuj
Urodził się 28 marca 1895 roku w Kragujevacu jako syn doktora Zygmunta Krakowa, polskiego lekarza, który po klęsce powstania styczniowego wyjechał do Paryża, a następnie do Serbii[2] i Persidy, wnuczki księcia Zeoki Nikoli Stanojevicia i siostry generała Milana Nedicia. Uczęszczał do czteroletniej szkoły podstawowej w Knjaževcu[3], którą ukończył w 1905 roku w Zaječarze[1]. Następnie w 1913 roku ukończył Drugie Gimnazjum Męskie w Belgradzie.
Kariera wojskowa edytuj
Będąc uczniem siódmej klasy liceum, zaciągnął się jako ochotnik do czetnickiego oddziału majora Vojina Popovića – księcia Vuka podczas I wojny bałkańskiej w 1912 roku. W wieku siedemnastu lat nie mógł zostać przyjęty do regularnej armii[4].
W następnym roku brał udział w II wojnie bałkańskiej przeciwko Bułgarii. Został ranny w pobliżu Kriwej Pałanki.
Po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do Akademii Wojskowej i jako świeżo upieczony podchorąży 46. rocznika Niższej Szkoły Akademii Wojskowej w 1914 roku wyjechał na front I wojny światowej. Brał udział w wielu bitwach, przeżył albańską Golgotę. Został ranny w 1915 roku, będąc dowódcą plutonu[1]. Był jednym z pierwszych, którzy zdobyli Kajmakczałan i wkroczyli do Wełesu[3]. W 1916 roku redagował czasopismo „Rovovac”. W sumie był ranny 17 razy i otrzymał dziewięć różnych odznaczeń[5].
21 czerwca 1921 przeszedł na emeryturę w stopniu porucznika[3].
Kariera cywilna edytuj
Po I wojnie światowej podjął studia prawnicze i ukończył je[3]. W 1921 roku rozpoczął pracę jako dziennikarz w gazecie „Vreme”. Był redaktorem magazynu o tematyce lotniczej „Naša krila” (1924–1939) i pisma „Telegram” (1939)[1]. Od 1932 był redaktorem naczelnym gazety „Vreme”, a następnie dyrektorem tej gazety, a także redaktorem „Polityki”. Podczas wizyty króla Aleksandra I Karađorđevicia we Francji w październiku 1934 roku znalazł się w elitarnym gronie towarzyszących władcy dziennikarzy. W czasie podróży doszło do zamachu w Marsylii, po którym Krakov napisał, że zorganizowali go terroryści ustaszowcy wspierani przez Włochy, co spowodowało kryzys dyplomatyczny z Włochami. Krakov po tej kontrowersyjnej publikacji został usunięty ze stanowiska dyrektora gazety „Vreme” decyzją premiera Milana Stojadinovicia z dniem 1 stycznia 1936 roku[3]. Do 1939 roku pracował jako zastępca redaktora w czasopiśmie „Ratnik”.
W 1937 roku przyłączył się do ruchu „ZBOR”, gdzie był kierownikiem wydziału propagandy w Sekretariacie Generalnym. Od 9 lipca 1940 do 1941 był dyrektorem Radia Belgrad[3][6].
Swoje pierwsze opowiadanie pt. Śmierć porucznika Ranđicia opublikował w czasopiśmie „Misao” w 1919 roku[3]. Napisał powieści Przez burzę (1921) i Skrzydła (1922), dziennik z podróży Przez południową Serbię (1926), zbeletryzowane wspomnienia Nasze ostatnie zwycięstwa (1928), a także zbiór opowiadań Czerwony Piero (1992). Z powieści historycznych napisał Płomień czetnizmu (1930), Koronę na tron Petara (1933) i Generała Milana Nedicia (1963–1968). Jego autobiografia pt. Życie człowieka na Bałkanach ukazała się pośmiertnie dopiero w 1997 roku[7]
Jako dziennikarz magazynu „Vreme” udał się do domu niemieckiego reżysera Fritza Langa, aby przeprowadzić z nim wywiad. Przy tej okazji Lang oświadczył, że Jugosławia go pociąga i ma nadzieję przyjechać tam z wizytą[8]. Jego dziennikarskie relacje z podróży, realizowane w okresie międzywojennym, były doceniane za szczególne walory estetyczne[9].
Wiele ze swoich reportaży Krakov poświęcił Polsce. Podkreślał w nich destrukcyjny wpływ zaboru rosyjskiego na polską kulturę i dziedzictwo narodowe. Był osobiście zachwycony marszałkiem Józefek Piłsudskim. Zainicjował utworzenie polsko-jugosłowiańskiego porozumienia prasowego[10].
Zajmował się także kinematografią. W 1932 roku nakręcił film dokumentalny pt. Przez ziemię naszych cesarzy i królów. Jest reżyserem filmu Za honor ojczyzny, którego premiera odbyła się 25 marca 1930 roku. Pierwsza wersja tego filmu była bez dźwięku, dlatego została udoskonalona i w 1938 roku uzyskano nową wersję o ostatecznym tytule Golgota Serbii[1]. Film wyemitowano w listopadzie 1940 roku[11].
Po agresji III Rzeszy na Polskę pomagał polskim uchodźcom, którzy znaleźli się na terytorium Jugosławii[12]. Po zajęciu Jugosławii przez państwa Osi wspierał rząd generała Milana Nedicia, który był jego wujem. Był redaktorem gazet gadzinowych „Novo vreme” (1943–1944), „Obnova” i „Zapisi”. Jednocześnie był kilkakrotnie aresztowany przez gestapo w związku z podejrzeniem, że jest Żydem. We wrześniu 1944 wyjechał do Austrii, po wojnie mieszkał głównie w Paryżu. W komunistycznej Jugosławii został skazany zaocznie na karę śmierci za kolaborację z Niemcami[1].
W swojej autobiografii zanotował, że mieszkańcy dwóch miejscowości w Jugosławii nadali mu honorowe obywatelstwo, a w jednej z nich nazwał nawet jego imieniem jedną ze swoich głównych ulic. Następnie stwierdził: „Otrzymałem osiemnaście odznaczeń, z czego połowa to odznaczenia wojenne, i trzy wyroki śmierci”. Podaje, że w przedwojennej encyklopedii wymieniano go jako „wielkiego bohatera wojennego”, zaś po II wojnie światowej stał się „wrogiem ludu”[7].
Życie prywatne edytuj
Był bibliofilem i numizmatykiem. Był żonaty z Ivanką Mihajlović (1898), córką Milicy Mihajlović[5].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Краков, Станислав. W: Српски биографски речник. T. том 5. Нови Сад: Матица српска, 2011, s. 325–326. ISBN 978-86-7946-085-1. (serb.).
- ↑ Škodrić 2020 ↓, s. 358.
- ↑ a b c d e f g Симо Ћирковић: Ко је ко у Недићевој Србији 1941–1944. Београд: Просвета, 2011, s. 325–326. ISBN 978-86-7946-085-1. (serb.).
- ↑ Škodrić 2020 ↓, s. 359.
- ↑ a b В. Јовановић. Случај зубарке Краља Петра. „Политикин забавник”. 3275. (serb.).
- ↑ „Политика”, s. 6, 10.07.1940. (serb.).
- ↑ a b Станислав Краков: Живот човека на Балкану. Београд: Наш дом. (serb.).
- ↑ Zoran Đerić: Poetika srpskog filma. Banja Luka: Besjeda, 2009, s. 39–42. (serb.).
- ↑ Жаклина Дувњак Радић: Естетика новинарске путописне репортаже у међуратној српској књижевности. Нови Сад: Филозофски факултет, Универзитет у Новом Саду, 2018, s. 8. (serb.).
- ↑ Škodrić 2020 ↓, s. 364.
- ↑ „Политика”, s. 10, 27.11.1940. (serb.).
- ↑ Škodrić 2020 ↓, s. 368.
Bibliografia edytuj
- Stanislav Krakov o Polsce i Polakach. W: Ljubinka Škodrić: W kręgu dyplomacji i polityki. W 100-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych między POLSKĄ i JUGOSŁAWIĄ / Na polju diplomatije i politike. Na stotu godišnjicu uspostavljanja diplomatskih odnosa između POLJSKE i JUGOSLAVIJE. Pod redakcją Bojana Dimitrijevicia, Pavla Vavrišuka, Andrzeja Zaćmińskiego. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2020, s. 358–370. ISBN 978-83-8018-328-5.
Linki zewnętrzne edytuj
- Stanislav Krakov w bazie IMDb (ang.)