Staré Hory
Staré Hory (węg. Óhegy, niem. Altgebirg) – wieś gminna (obec) na Słowacji, w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Bystrzyca.
![]() Droga krajowa nr 59 biegnąca przez Staré Hory | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kraj | |||||
Powiat | |||||
Starosta |
Ján Kováč[1] | ||||
Powierzchnia |
41,56[2] km² | ||||
Wysokość |
539[3] m n.p.m. | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Nr kierunkowy |
+421 48[3] | ||||
Kod pocztowy |
976 02[3] | ||||
Tablice rejestracyjne |
BB | ||||
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego ![]() | |||||
Położenie na mapie Słowacji ![]() | |||||
![]() | |||||
Strona internetowa |
Wieś położona jest nad Starohorskim potokiem (powyżej wsi działa na nim elektrownia wodna), pomiędzy Wielką Fatrą a pasmem górskim Starohorskie Wierchy (według niektórych podziałów stanowią część Niżnych Tatr). Współczesna gmina powstała z połączenia kilku dawnych, mniejszych osad: Horný Jelenec, Dolný Jelenec (Alsószarvas), Valentová (Bálinttelep), Rybô (Ribó), Polkanová (Kánalja) i Prašnica. Do 1990 r. w skład gminy wchodziła też wieś Turecká (Török).
Przez miejscowość biegnie droga krajowa nr 59 z Rużomberku do Bańskiej Bystrzycy. Z kolei bliskość dwóch parków narodowych oraz wychodzące ze Starych Hor liczne szlaki turystyczne sprawiają, że jest popularna wśród turystów.
Historia
edytujW okolicy wsi pierwsze ślady aktywności człowieka datowane są na 2000-1700 lat przed n.e. – już wtedy wydobywano tutaj miedź. Dawne narzędzia górników znaleziono w samych Starych Horach oraz w sąsiedniej wsi Špania Dolina. Wieś powstała prawdopodobniej w XIII wieku, jednak pierwsza pisemna wzmianka pochodzi dopiero z 1536 r. (Veterus montes); jest to jedna z najstarszych górniczych miejscowości w okolicy Bańskiej Bystrzycy). Inne osady powstały przy miejscowej hucie, należącej m.in. do rodów Thurzo i Fuggerów, którzy utworzyli spółkę Der Ungarischer Handel. Jako pierwsza pojawiła się osada Turecká – 1563 (Thuretzka), potem Gielentz – 1563, Rybô – 1652 (Rybou), Prašnica – 1563 (Praschnitza), Horný Jelenec – 1562 (Superior Jelenecz), Polkanová – 1563 (Pocca Nova) i Richtergrund – 1676. W XVI wieku ten rejon przodował w wydobyciu miedzi na świecie – w latach 1494-1648 pozyskano jej 146 023 ton[6].
Wydobywano tutaj również srebro, jednak większość pokładów tego złoża wyczerpała się w XVI wieku. Górnictwo ostatecznie zanikło na przełomie XIX i XX wieku (choć jeszcze na początku 19. stulecia z wydobywanej rudy uzyskiwano rocznie 50-70 ton miedzi i 200–250 kg srebra), a okoliczne miejscowości przerzuciły się na produkcję koronek klockowych (tzw. Starohorská čipka), sprzedawanych w całych Austro-Węgrzech. W latach 1880–1922 i ponownie od roku 1925 do 1952 funkcjonowała tutaj szkoła koronkarska.
W czasie słowackiego powstania narodowego mieszkańcy czynnie wspomagali powstańców. W październiku 1944 działał tutaj szpital polowy partyzanckiej brygady Aleksandra S. Jegorova; wydawano także gazetę Československý partizán. Zimą 1944/1945 w okolicy mieścił się sztab partyzanckiej brygady Pomstiteľ (do dziś zachował się partyzancki „bunkier” - drewniana półziemianka), działał także oddział Vpred, a wieś należała do tzw. partyzanckiej republiki. 4 maja 1945 została zajęta przez wojska rumuńskie, wchodzące w skład 2 Frontu Ukraińskiego.
-
Kościół
-
Budynek urzędu gminy
-
Hotel Altenberg
-
Kościół
Sanktuarium i inne obiekty sakralne
edytujStaré Hory są miejscem pielgrzymkowym – w 1499 wybudowano tutaj gotycki kościół Narodzenia Maryi Panny, przebudowany później w 1722 w stylu barokowym, a w 1850 klasycystycznym. Najcenniejszym obiektem wyposażenia jest rzeźba Madonny z XVI wieku. W dolinie znajduje się źródełko (tzw. Studnička), w okolicach którego na początku XVII wieku mieszkańcy zakopali rzeźbę z kościoła, aby ukryć ją przed protestanckim wojskiem. W 1711 rzeźbę wykopano i przeniesiono z powrotem do świątyni, a w miejscu ukrycia miało wytrysnąć wspomniane źródło. Celem pielgrzymek stało się pod koniec XIX wieku – w 1886 r. woda uleczyła miejscowego proboszcza Mateja Hrivňáka. Wkrótce przy źródle postawiono kapliczkę z rzeźbą Maryi, a w XX wieku cały teren obudowano i uporządkowano. Powstały też tzw. Różańcowe Schody (Ružencové schody) z czerwonego kamienia.
Kościół w Starych Horach ma obecnie status bazyliki mniejszej (od 1990). Oprócz niego w miejscowości jest kilka innych, zabytkowych kaplic. Najstarsza z nich, pod wezwaniem św. Anny, została wybudowana w 1600. W 1794 rozbudowano ją, a w 1832 odnowiono. Ma dość duże rozmiary, do dzisiaj odbywają się tam czasem uroczystości pogrzebowe. Na wieży znajdują się dwa dzwony, przeniesione ze zburzonej kapliczki św. Piotra i Pawła z 1815; rozebrano ją w 1964, razem z kapliczką św. Floriana z końca XVIII wieku, przy budowie nowej drogi. Inną starą kaplicę, św. Jana Nepomucena z 1794, rozebrano w 1940.
W 1794 postawiono kaplicę Najświętszej Trójcy, którą ufundowała Elisabeth Heinz z Wiednia. W latach 1891–1893 wybudowano neogotycką kapliczką Matki Boskiej Bolesnej. Z mniejszych kapliczek do dzisiaj przetrwała św. Zofii – jej fundatorką była w 1819 Žofia Kubicová z Trstenej – chciała w ten sposób podziękować za swoje uzdrowienie.
Demografia
edytujWedług spisu powszechnego z 2001 w miejscowości mieszkało 459 osób, z czego 98,69% zadeklarowało narodowość słowacką, 0,44% niemiecką, a po 0,22% romską, czeską i ukraińską.
70% mieszkańców jest katolikami, natomiast nieco ponad 2% określiło się jako ewangelicy. Pojedyncze osoby zadeklarowały się jako grekatolicy, prawosławni i husyci. Ponad 18% to ateiści, natomiast 7% nie potrafiło podać żadnej wyznawanej religii[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-16]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 41,56S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ História baníctva v oblasti Staré Hory - Špania Dolina. [w:] Strona oficjalna wsi [on-line]. [dostęp 2009-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-15)]. (słow.).
- ↑ Vybrané výsledky zo sčítania 1991 a 2001. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2017-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-01)]. (słow.).