Wikipedia

Stefan Prawowski

polski wojskowy

Stefan Prawowski (ur. 21 sierpnia 1893[1][a][2] w Roskoszy, zm. 1940 w Katyniu) – polski wojskowy, żołnierz I Korpusu Polskiego w Rosji[3][b][4], a następnie Polskiej Organizacji Wojskowej w trakcie I wojny światowej, dowódca kompanii karabinów maszynowych 29 Pułku Strzelców Kaniowskich podczas powstania wielkopolskiego. Po wojnie urzędnik i działacz kombatancki. Ofiara zbrodni katyńskiej.

Stefan Prawowski
kapitan kapitan
Data i miejsce urodzenia

21 sierpnia 1893
Roskosz, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

1940
Katyń, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Przebieg służby
Lata służby

1917–1940

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie

Formacja

I Korpus Polski
Armia Wielkopolska

Jednostki

29 Pułk Strzelców Kaniowskich
57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
powstanie wielkopolskie

Późniejsza praca

Urzędnik

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Niepodległości

Życiorys edytuj

Rodzina edytuj

Był synem kupca Józefa Prawowskiego (ur. ok. 1843) i Wiktorii Marii z Jeżewskich (1846-1924[5][6])[7]. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Jego siostrą była malarka Józefa Majchrowicz (1884-1959)[4].

I wojna światowa i powstanie wielkopolskie edytuj

W czasie I wojny światowej był żołnierzem I lub II Korpusu Polskiego w Rosji, utworzonego w 1917 roku. Następnie został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Po wojnie dołączył do I Batalionu Pogranicznego w Szczypiornie, obecnie dzielnicy Kalisza[8][9]. 15 grudnia 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu podporucznika[3].

Na przełomie 1918/19 r. wziął udział w powstaniu wielkopolskim[4]. Jako dowódca kompanii karabinów maszynowych 29 Pułku Strzelców Kaniowskich ze Szczypiorna brał udział w walkach na ziemi krotoszyńskiej. W nocy z 30 na 31 grudnia 1918 r. dowodzona przez niego kompania brała udział w zdobyciu Skalmierzyc[8][10][11][12]. Później jego oddział wszedł w skład załogi pociągu pancernego Poznańczyk. 31 grudnia Poznańczyk uczestniczył w walkach o Ostrów Wielkopolski. 1 stycznia oddział Jana Szlagowskiego przy wsparciu załogi pociągu pancernego zdobył dworzec w Krotoszynie, a następnie pozostałe strategiczne obiekty w mieście[13].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego edytuj

1 czerwca 1919 r. uzyskał stopień kapitana. Po wojnie przeniesiony do rezerwy 57 Pułku Piechoty[1][10][14]. W 1921 r. ukończył kurs dowódców baonów[10]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego pracował jako księgowy i urzędnik w Poznaniu[2][10]. Co najmniej od 1932 r. był pełnomocnikiem i urzędnikiem Poznańskiego Banku Ziemstwa Kredytowego[15].

W 1931 r. był członkiem Tymczasowej Komisji Rozjemczej Okręgowej Kasy Chorych m. Poznania z ramienia członków ubezpieczalni[16], zaś w latach 1936 i 1937 był członkiem Tymczasowej Komisji Rozjemczej przy Ubezpieczalni Społecznej w Poznaniu[17][18]. Kandydował w wyborach samorządowych w Wielkopolsce w 1933 roku z listy Wojewódzkiego Komitetu Wyborczego Narodowego Bloku Gospodarczego, związanego z obozem sanacyjnym[19].

Działalność kombatancka edytuj

 
Stefan Prawowski przemawia podczas zjazdu delegatów powiatowych Związku Weteranów Powstań Narodowych RP w Pałacu Działyńskich w Poznaniu

Był wiceprezesem Związku Weteranów Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, w 1928 roku włączonego w skład Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej 1914/19[20]. W 1930 r. został członkiem nowo powołanego Zarządu Ziem Zachodnich przy tymże związku, zaś w 1932 r. był prezesem tego zarządu[21][22]. Jako prezes, zainicjował opracowanie wzoru i regulaminu odznaczenia „Krzyż za Powstanie Wielkopolskie 1918/19”. Władze nie wyraziły zgody na wprowadzenie tego odznaczenia[23]. 13 marca 1934 roku podczas walnego zjazdu delegatów Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej 1914/19 w Restauracji Belweder ustępujący zarząd zaproponował go na członka nowego gremium. Jak relacjonuje Dziennik Bydgoski, kandydatura Prawowskiego wywołała silne sprzeciwy. Przy kandydaturze Prawowskiego obstawał gen. Stanisław Taczak, proponowany na przewodniczącego związku. Ostatecznie delegaci zgodzili się na przyjęcie Prawowskiego, pod warunkiem udzielenia nominacji również por. W. Skotarczakowi[24]. Stefan Prawowski został wiceprezesem związku[20]. Był autorem broszury pt. Zarys historji Związku Weteranów Powstań Narodowych R. P. 1914/19, wydanej w 1935 roku[25].

7 października 1931 roku został wybrany do Komisji Rewizyjnej Towarzystwa dla badań nad historią Powstania Wielkopolskiego 1918/19 r[26]. Co najmniej od 1932 roku był członkiem Związku Rezerwistów RP. W tym roku był członkiem prezydium I Walnego Zjazdu Delegatów Okręgu Poznańskiego Związku Rezerwistów RP[27]. Co najmniej od 1936 r. należał do Koła Żołnierzy byłego I Batalionu Pogranicznego w Szczypiornie, tzw. Koła Szczypiorniaków w Ostrowie Wielkopolskim[28]. W lutym 1938 r. został wybrany do władz koła[9].

11 czerwca 1932 roku wraz z p. Gostyńskim zwołał w Hotelu Polskim w Ostrowie zebranie powstańców wielkopolskich, na które przyszło 300 osób zrzeszonych i niezrzeszonych w organizacjach kombatanckich. Zaproponował na nim utworzenie nowego towarzystwa pod nazwą Związek weteranów z roku 1918/19. Ogół zebranych odrzucił propozycję. Przedstawiciele powstańców z Ostrowa Wielkopolskiego argumentowali, że w mieście istnieją już dwie podobne organizacje, a próbę utworzenia trzeciej ocenili jako rozbijanie jedności społeczeństwa. Związany z Narodową Demokracją Kurier Poznański ocenił pomysł jako próbę utworzenia towarzystwa kombatanckiego podległego i poszerzającego wpływy obozu sanacyjnego[29].

Zbrodnia katyńska i pochówek edytuj

 
Symboliczna płyta upamiętniająca Stefana Prawowskiego na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku

Po wybuchu II wojny światowej był przetrzymywany w radzieckim obozie jenieckim w Kozielsku. 26 stycznia 1940 roku został wysłany na leczenie do szpitala w Smoleńsku, gdzie przebywał od 24 lutego. 14 kwietnia powrócił do obozu w Kozielsku. 28 kwietnia 1940 r. szef NKWD na obwód smoleński rozkazał wysłanie go do Smoleńska, gdzie wyjechał dwa dni później. Prawowski padł ofiarą zbrodni katyńskiej. Jego ciało ekshumowano w 1943 roku i zidentyfikowano na podstawie znalezionych przy nim dokumentów[30]. Pochowano go na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. Został uznany za zmarłego przez Sąd Powiatowy we Włocławku w 1953 roku[31]. W 2007 r. został pośmiertnie awansowany na stopień majora[10].

Jego symboliczna płyta nagrobna znajduje się na cmentarzu komunalnym we Włocławku, w grobie nr 22/1/32, w którym spoczęła jego matka, siostra Józefa i siostrzenica Zofia Wiktoria[4][32].

Odznaczenia edytuj

Za pracę w dziele odzyskania niepodległości został odznaczony w lipcu 1932 roku Medalem Niepodległości[33]. Za osiągnięcia w pracy społecznej Prezydent RP Ignacy Mościcki dwukrotnie odznaczył go Złotym Krzyżem Zasługi. Po raz pierwszy z okazji Święta Niepodległości w 1932, po raz drugi w grudniu 1938 roku[10][15][34].

Życie prywatne edytuj

Był żonaty z ewangeliczką Marią Łucją Weinknecht (1903-1979). Para miała dwie córki: Halinę Wandę (1924-1984), zamężną Wawrzyńczak[35][36] i Irenę Marię (1926-2011[37]), I voto Łabsz (Labsz, Labsch)[2][38], II voto Kowalską[39].

Podczas okupacji córka Halina była deportowana na roboty przymusowe do Mühleneck w III Rzeszy[40]. Po wojnie przebywała w obozie przejściowym w Mattenberg. W czerwcu 1945 r. wdowa po Prawowskim przedostała się z Warszawy do Niemiec. W lipcu odnalazła się wraz z obiema córkami w obozie obozie przejściowym w Fritzlar[41]. Według własnej deklaracji w 1938 roku mieszkała w Warszawie i była katoliczką. Jako nazwisko panieńskie podała Winiecka[42]. Z kolei córka Halina jako ostatnie miejsce zamieszkania przed wojną podała Wojtkiewicze k. Brześcia[43]. Z deklaracji Ireny wynika, że pracowała w tym czasie jako stenotypistka, będąc jednocześnie uczennicą[44]. Po wojnie wdowa po Prawowskim mieszkała w Wielkiej Brytanii. Zmarła w 1979 roku w Barton[45]. Halina z Prawowskich Wawrzyńczak zmarła 5 lat później w Bradford[36]. Irena Łabsz-Kowalska jeszcze w 1951 roku mieszkała w Polsce[38]. W latach 60. wzięła ślub w Bradford[39].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według innych źródeł: 21 sierpnia 1891 roku.
  2. ↑ Według innych źródeł: II Korpusu Polskiego w Rosji.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b The Katyn Forest Massacre: Hearings Before the Select Committee to Conduct an Investigation of the Facts, Evidence and Circumstances of the Katyn Forest Massacre, Eighty-second Congress, First-[second Session, on Investigation of the Murder of Thousands of Polish Officers in the Katyn Forest Near Smolensk, Russia]. Waszyngton: U.S. Government Printing Office, 1952. [dostęp 2021-08-27].
  2. ↑ a b c Prawowski Stefan w: Kartoteka ewidencji ludności Poznania 1870-1931. Archiwum Państwowe w Poznaniu. [dostęp 2021-08-25]. (pol.).
  3. ↑ a b 367. Dekret. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. N° 13, s. 207, 1918-12-23. Warszawa. [dostęp 2021-08-27]. 
  4. ↑ a b c d Krystyna Kotula: Majchrowicz z d. Prawowska Józefa. W: Włocławski Słownik Biograficzny. T. IV. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006, s. 90-91. ISBN 83-60150-27-3.
  5. ↑ Prawowska Wiktorja Marja z Jeżewskich w: Kartoteka ewidencji ludności Poznania 1870-1931. Archiwum Państwowe w Poznaniu. [dostęp 2021-08-25]. (pol.).
  6. ↑ Mariochom: Zdjęcie grobu rodziny Majchrowicz i Prawowskich na cmentarzu komunalnym we Włocławku. Wikimedia Commons, 2021-08-26. [dostęp 2021-08-27]. (pol. • ang.).
  7. ↑ Metryka chrztu Jana Tomasza Prawowskiego (brata Józefy), nr 25/1887 z 11.04.1887 r. w: Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Adamowie. Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Siedlcach. Narodowe Archiwum Cyfrowe. s. 7. [dostęp 2021-08-14]. (ros.).
  8. ↑ a b Lista uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 związanych z ziemią krotoszyńską. Muzeum Regionalne im. Hieronima Ławniczaka w Krotoszynie. s. 3. [dostęp 2021-08-27]. (pol.).
  9. ↑ a b Z Wielkopolski i Pomorza. Nasi sprawozdawcy o życiu prowincji: Ostrów. „Dziennik Bydgoski”. Nr 38, s. 8, 1938-02-17. Bydgoszcz: Drukarnia Bydgoska SA. [dostęp 2021-08-28]. 
  10. ↑ a b c d e f Marek Jerzy Minakowski: Stefan Prawowski (ID: katyn.1766). Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), 2021-08-28. [dostęp 2021-08-28]. (pol.).
  11. ↑ Antoni Czubiński: Udział społeczeństwa Ziemi Kaliskiej w powstaniu wielkopolskim, 1918-1919: praca zbiorowa wydana z okazji odsłonięcia pomnika Powstańców Wielkopolskich w Nowych Skalmierzycach w grudniu 1978 roku. Kalisz: Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, 1978, s. 71. [dostęp 2021-08-27].
  12. ↑ Aleksander Idzik: Czterdziestolecie 29 Pulku Strzelcow Kaniowskich, 1919-1959. Aleksander Idzik, 1978, s. 47. [dostęp 2021-08-27].
  13. ↑ Jan Szlagowski. Urząd Miejski w Krotoszynie. [dostęp 2021-08-30]. (pol.).
  14. ↑ Prawowski Stefan w : Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej. Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. [dostęp 2021-08-27]. (pol.).
  15. ↑ a b Kto dostał order?. „Dziennik Bydgoski”. Nr 262, s. 10, 1932-11-13. Bydgoszcz: Drukarnia Bydgoska SA. [dostęp 2021-08-28]. 
  16. ↑ Protokół Nr 1/31. W: Okólniki urzędów ubezpieczeń za 1931 r.. Warszawa: Wydawnictwo Okręgowego Związku Kas Chorych w Warszawie, 1932, s. 625. [dostęp 2021-09-02].
  17. ↑ Wstęp. W: Sprawozdanie Ubezpieczalni Społecznej w Poznaniu za rok 1936. Poznań: Ubezpieczalnia Społeczna w Poznaniu, 1937, s. 9. [dostęp 2021-08-27].
  18. ↑ Wstęp. W: Sprawozdanie Ubezpieczalni Społecznej w Poznaniu za rok 1937. Poznań: Ubezpieczalnia Społeczna w Poznaniu, 1938, s. 10. [dostęp 2021-08-27].
  19. ↑ Narodowy Blok Gospodarczy. „Dziennik Bydgoski”. Nr 253, s. 2, 1933-11-04. Bydgoszcz: Drukarnia Bydgoska SA. [dostęp 2021-08-28]. 
  20. ↑ a b Zjazd delegatów powiatowych Związku Weteranów Powstań Narodowych 1914/1919 w Pałacu Działyńskich w Poznaniu. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2021-08-28]. (pol.).
  21. ↑ Jarosław Łuczak: Chorągwie weteranów Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 w zbiorach Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1999, s. 220. [dostęp 2021-08-27].
  22. ↑ (Działo się w Krotoszynie...). „Rzecz Krotoszyńska”. Nr 14, s. 14, 1996-07-11. Krotoszyn: "Lumen". [dostęp 2021-08-28]. 
  23. ↑ Zbigniew Puchalski. Odznaczenia i odznaki z okresu walk o granice państwa 1918-1921. „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”. nr 5, s. 59, 1991. Białystok: Muzeum Wojska w Białymstoku. [dostęp 2021-08-30]. 
  24. ↑ Burzliwe obrady walnego zjazdu delegatów Zw. Weteranów Powstań Narodowych. „Dziennik Bydgoski”. Nr 59, s. 10, 1934-03-14. Bydgoszcz: Drukarnia Bydgoska SA. [dostęp 2021-08-28]. 
  25. ↑ Urzędowy wykaz druków: wydanych w Rzeczypospolitej polskiej. Warszawa: Bibljoteka Narodowa J. Pilsudskiego, 1935, s. 479. [dostęp 2021-08-27].
  26. ↑ Towarzystwo dla badań nad historją Powstania Wlkp. 1918/19 r. „Orędownik Powiatu Leszczyńskiego”. nr 42, s. 1-2, 1931-11-07. Leszno: „Drukarnia Leszczyńska” Spółdzielnia z odp. ogr.. [dostęp 2021-08-27]. 
  27. ↑ I Walny Zjazd Delegatów Okręgu Poznańskiego Związku Rezerwistów RP w Poznaniu. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2021-08-28]. (pol.).
  28. ↑ Z Wielkopolski: Ostrów. „Kurier Poznański”. Nr 562 (P), s. 8, 1936-12-03. Poznań: Drukarnia Polska Spółka Akcyjna w Poznaniu. [dostęp 2021-09-02]. 
  29. ↑ Nasi korespondenci donoszą: Z Poznańskiego: Ostrów. „Kurier Poznański”. Nr 270, s. 7, 1936-06-16. Poznań: Drukarnia Polska Spółka Akcyjna w Poznaniu. [dostęp 2021-09-02]. 
  30. ↑ Prawowski Stefan s. Józefa i Wiktorii. Бессмертный барак. [dostęp 2021-08-30]. (ros.).
  31. ↑ Akta w sprawie o uznanie za zmarłego dot. Stefan Prawowski, imię ojca: Józef, ur. 21-08-1893 r.. Inwentarz Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-08-30]. (pol.).
  32. ↑ Grób Józef Majchrowicz w: Włocławek. Cmentarze Komunalne. BAZA Spółka z o.o. [dostęp 2021-08-25]. (pol.).
  33. ↑ 198. Zarządzenie. „Monitor Polski”, 1932-07-20. Warszawa. [dostęp 2021-08-30]. 
  34. ↑ 691. Zarządzenie. „Monitor Polski”, 1938-12-22. Warszawa. [dostęp 2021-08-30]. 
  35. ↑ Helena W Prawowska w: England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005. FamilySearch. [dostęp 2021-08-30]. (pol. • ang.).
  36. ↑ a b Helena Wanda Wawrzynczak w: England and Wales Death Registration Index 1837-2007. FamilySearch. [dostęp 2021-08-30]. (pol. • ang.).
  37. ↑ Irena Maria Łabsz, Kowalska (Prawowska). MyHeritage. [dostęp 2021-09-03]. (pol. • ang.).
  38. ↑ a b Akta dotyczące wydania dowodu osobistego: Łabsz z d. Prawowska Irena, imię ojca: Stefan, data urodzenia: 23-07-1926. Inwentarz Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-08-30]. (pol.).
  39. ↑ a b Irena Labsz w: England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005. FamilySearch. [dostęp 2021-08-30]. (pol. • ang.).
  40. ↑ Prawowska Halina w: Straty osobowe i ofiary represji. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-25)]. (pol.).
  41. ↑ Prawowskie Maria i Halina w: Stufe II. Liste B. Fritzlar-Homberg. Międzynarodowa Służba Poszukiwań. [dostęp 2021-09-02]. (pol. • ang. • niem.).
  42. ↑ Prawowska Maria. A.E.F. D.P. Registration Card. Międzynarodowa Służba Poszukiwań. [dostęp 2021-09-02]. (pol. • ang.).
  43. ↑ Prawowska Halina. A.E.F. D.P. Registration Card. Międzynarodowa Służba Poszukiwań. [dostęp 2021-09-02]. (pol. • ang. • niem.).
  44. ↑ Prawowska Irena. A.E.F. D.P. Registration Card. Międzynarodowa Służba Poszukiwań. [dostęp 2021-09-02]. (pol. • ang. • niem.).
  45. ↑ Maria Lucja Prawowska w: England and Wales Death Registration Index 1837-2007. FamilySearch. [dostęp 2021-08-30]. (pol. • ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Prawowski&oldid=71290691”