Smoleńsk
Smoleńsk (ros. Смоленск, biał. Смаленск) – miasto w Rosji, stolica obwodu smoleńskiego. Położone nad Dnieprem. Liczy 319 tys. mieszkańców (2005).
| |||||
![]() Sobór w Smoleńsku | |||||
| |||||
Państwo | ![]() | ||||
Obwód | smoleński | ||||
Mer | Jewgienij Pawłow | ||||
Powierzchnia | 166,35 km² | ||||
Wysokość | 242 m n.p.m. | ||||
Populacja (2014) • liczba ludności • gęstość |
330 961 1989,55 os./km² | ||||
Nr kierunkowy | +7 (48 12) | ||||
Kod pocztowy | 214ХХХ | ||||
Tablice rejestracyjne | 67 | ||||
Podział miasta | 3 rejony miejskie: Zadnieprzański, Leninowski i Przemysłowy | ||||
![]() | |||||
Strona internetowa | |||||
Portal ![]() |
Węzeł kolejowy i drogowy. Leży na szlaku kolejowym z Warszawy do Moskwy. Siedziba prawosławnej eparchii smoleńskiej i wiaziemskiej[1]. 6 maja 1985 roku otrzymało tytuł „Miasto Bohater” (ros. Город-герой)[2].
Smoleńsk był najbardziej na wschód wysuniętym miastem wojewódzkim w I Rzeczypospolitej i główną twierdzą tzw. Bramy Smoleńskiej. Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa smoleńskiego[3][4].
HistoriaEdytuj
ŚredniowieczeEdytuj
Pierwsze wzmianki o Smoleńsku pochodzą z 863 roku. Był ośrodkiem plemienia Krywiczów i ważnym punktem na szlaku od Waregów do Greków. Od 882 roku wchodził w skład Rusi Kijowskiej. W IX – X wieku w Gniezdowie (14 km od Smoleńska) znajdował się wielki ośrodek handlowo-wojskowy Wikingów.
Od XII wieku stolica Księstwa Smoleńskiego. W czasach panowania Włodzimierza Monomacha na jednym z siedmiu wzgórz, na których leżał Smoleńsk, zbudowany został sobór Zaśnięcia Matki Bożej (zburzony w 1611, później odbudowany), od czego wzgórze zyskało nazwę Wzgórza Soborowego.
W granicach LitwyEdytuj
W roku 1395 wielki książę Witold opanował Smoleńsk, który utracił w roku 1401, co było konsekwencją jego ogólnego osłabienia spowodowanego klęską nad Worsklą[5]. Ponowna aneksja Smoleńska nastąpiła dopiero po kilku latach, gdy Witold, wykorzystując ucieczkę Jerzego Światosławowicza z miasta, zajął je, włączając ostatecznie 26 czerwca 1404 do Wielkiego Księstwa Litewskiego[6].
6 września 1502 podczas wojny moskiewsko-litewskiej (1500–1503) miasto obroniło się przed armią moskiewską dowodzoną przez syna Iwana III Srogiego Dymitra Iwanowicza Żyłkę[7]. Skuteczną obroną dowodził Stanisław Kiszka.
W 1508 roku utworzono województwo smoleńskie.
W styczniu 1513 wojska moskiewskie podeszły pod miasto[7]. W połowie kwietnia 1514 rozpoczęły oblężenie wspierane posiłkami pod wodzą kniazia Michała Glińskiego, a później również Szczeni Oboleńskiego i samego wielkiego księcia Wasyla III. 31 lipca 1514 roku wojewoda smoleński Jerzy Sołłohub skapitulował przed wojskami Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.
W państwie moskiewskimEdytuj
Posłujący do Rosji Antonio Possevino oceniał w 1582 roku liczbę mieszkańców Smoleńska na 20 tysięcy, choć zastrzegał przy tym, że władze rosyjskie rozmyślnie spędzają wieśniaków do miast, przez które przejeżdżają poselstwa, by wydawały się bogatsze i ludniejsze niż w rzeczywistości.
Do końca XVI wieku Smoleńsk posiadał wały drewniano-ziemne. W 1596 car Fiodor I postanowił unowocześnić fortyfikacje miasta, powierzając kierownictwo robót Borysowi Godunowowi[7]. Budową bezpośrednio kierował jeden z najlepszych specjalistów rosyjskich w dziedzinie fortyfikacji Fiodor Sawilejew, zwany przez współczesnych „Koniem”[7]. Gdy Godunow w 1598 został carem, powierzył nadzór okolicznemu Buturlinowi, kniaziowi Zwinigrodzkiemu i diakowi Pieriefijewowi. Pomimo przyśpieszenia prac (do robót miano spędzić według niektórych nawet 300 tys. ludzi[7]), główne roboty ukończono dopiero w 1602 roku, a prace wykończeniowe ciągnęły się do 1609 roku. Mury nowej twierdzy miały 6500 metrów długości, 10–15 metrów wysokości i grubość 5–6 metrów. Baszty miały do 33 m[7].
W RzeczypospolitejEdytuj
W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1609–1618, oblężony i zdobyty 13 czerwca 1611 przez wojska Rzeczypospolitej. 6 listopada 1611 roku król Polski Zygmunt III Waza nadał Smoleńskowi prawo magdeburskie[8]. W tym też roku król erygował katolickie biskupstwo smoleńskie.
Zdobycie Smoleńska umożliwiła niefortunna konstrukcja zachodniej części twierdzy, która pozwoliła na podkładanie min. Po zdobyciu twierdzy, w latach 1629–1631, wyburzono ten odcinek murów wraz z dwiema basztami, a na jego miejscu wybudowano wzorowaną na nowoczesnych fortyfikacjach holenderskich pięcioramienną murowano-ziemną konstrukcję, znaną pod nazwą Fortalicją Zygmuntowską. Pracami zarządzał wojewoda smoleński Aleksander Gosiewski.
Podczas wojny smoleńskiej (1632–1634) Rosjanie ponownie oblegali Smoleńsk od 18 do 3 października 1632 roku. W dniu 1 marca 1634 roku wojska moskiewskie dowodzone przez Michaiła Szeina skapitulowały przed przybyłym na odsiecz królem Władysławem IV.
W 1635 roku Smoleńsk szacowano na 6000 mieszkańców i około 1000 domów.
Na przełomie maja i czerwca 1654 roku trzy armie rosyjskie, liczące łącznie około 70 tysięcy, przekroczyły granicę Rzeczypospolitej, z czego pod Smoleńsk miało iść ok. 41 tysięcy[9]. 7 lipca car Aleksy I Romanow obległ Smoleńsk, który po obronie skapitulował 3 października 1654 roku. Na mocy kończącego wojnę rozejmu w Andruszowie w 1667, Smoleńsk przeszedł do Rosji.
Panowanie rosyjskieEdytuj
22 września 1708 Szwedzi pokonali Rosjan w bitwie pod Smoleńskiem w czasie wielkiej wojny północnej. W grudniu 1708 Smoleńsk został stolicą nowo utworzonej guberni smoleńskiej, którą już w 1713 zlikwidowano, by ją reaktywować w 1726.
Według spisu z 1780 roku w Smoleńsku było około 3000 domów, w których mieszkało około 11000 osób.
Po insurekcji kościuszkowskiej w klasztorze w Smoleńsku Rosjanie więzili polskiego oficera Józefa Kopcia.
Do 1809 roku ostatnim biskupem smoleńskim był Tymoteusz Gorzeński – późniejszy prymas Polski.
Podczas kampanii rosyjskiej Napoleona doszło do zwycięskiej bitwy połączonych sił francusko-polskich (16–18 sierpnia 1812). 17 sierpnia 1812 do miasta wkroczyły siły polskie, a kilka godzin później francuskie. W bitwie poległ generał Michał Grabowski. Ponadto wzięli w niej udział m.in. Józef Poniatowski, Józef Zajączek, Jan Krukowiecki, Józef Sowiński, Jan Nepomucen Umiński, Franciszek Morawski, Józef Antoni Kossakowski, Wojciech Chrzanowski. 15–18 listopada 1812 w pobliżu miasta stoczono jedną z największych bitew kampanii – bitwę pod Krasnym.
Według carskich danych w 1897 miasto zamieszkiwali najliczniej Rosjanie (79,88%), Żydzi (8,90%) i Polacy (6,45%)[10]. W 1901 w mieście uruchomiono komunikację tramwajową.
Od 25 marca 1918 do 5 stycznia 1919 Smoleńsk wchodził w skład Białoruskiej Republiki Ludowej. 1 stycznia 1919 grupa komunistów białoruskich, na terenie kontrolowanym przez Armię Czerwoną, ogłosiła w Smoleńsku, gdzie tymczasowo mieściły się władze radzieckie tzw. obwodu zachodniego, powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. 5 stycznia 1919 roku, po zajęciu bez walki Mińska przez Armię Czerwoną, nastąpił kres istnienia Białoruskiej Republiki Ludowej. 7 stycznia przeniesiono do Mińska stolicę nowo powstałej BSRR. Od 1922 Smoleńsk stanowił część ZSRR. W pobliżu miasta znajduje się Katyń, miejsce zbrodni popełnionej na polskich oficerach.
Podczas II wojny światowej latem 1941 roku Smoleńsk został zdobyty w bitwie przez Niemcy i prawie w całości zniszczony.
Warto odnotować przypadek niemieckiego oporu antyhitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Dwaj oficerowie ze Sztabu Grupy Armii Środek: generał major Henning von Tresckow i jego adiutant Fabian von Schlabrendorff 13 marca 1943 na lotnisku w Smoleńsku umieścili bombę w samolocie, którym Hitler wracał do Kętrzyna po inspekcji wojsk. Bomba jednak nie zadziałała.[potrzebny przypis]
Kontrolę nad miastem Sowieci odzyskali we wrześniu 1943 roku.
10 kwietnia 2010 w Smoleńsku, przy lądowaniu na lotnisku wojskowym Smoleńsk-Siewiernyj, doszło do katastrofy polskiego samolotu 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego z prezydentem Lechem Kaczyńskim oraz 95 pasażerami i członkami załogi na pokładzie[11].
ZabytkiEdytuj
Stara część miasta znajduje się na prawym brzegu rzeki.
- cerkiew św. Piotra i Pawła
- cerkiew św. Jana (XII wiek)
- cerkiew św. Michała Archanioła
- kreml (przełom XVI i XVII w.)
- sobór Zaśnięcia Matki Bożej (XVII – XVIII w.)
- mury obronne
- bastion królewski Zygmunta III Wazy z XVII w.
- kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z lat 90. XIX w. oraz Cmentarz Polski
- kuźnia (XVII-XVIII w.)
- sobór Objawienia Pańskiego (XVIII w.)
- cerkiew św. Jerzego (XVIII w.)
- cerkiew św. Barbary (XVIII w.)
- cerkiew Zwiastowania Pańskiego (XVIII w.)
- gmach Filharmonii Smoleńskiej
- dworzec kolejowy
- pałac Gubernatora (XVIII w.)
- kościół luterański (XIX w.)
- dom Engelhardta
- zespół budynków straży pożarnej (przełom XIX-XX w.)
- zespół koszar (pocz. XX w.)
- Dom-Komuna (lata 30. XX w.)
- kamienice z XIX i XX w.
NaukaEdytuj
W Smoleńsku mieszczą się m.in. Smoleńska Państwowa Akademia Medyczna i akademia wojskowa.
ReligiaEdytuj
SportEdytuj
- Dniepr Smoleńsk – klub piłkarski
- Iskra Smoleńsk – klub piłkarski
- Sławuticz Smoleńsk – klub hokejowy
Osoby związane ze SmoleńskiemEdytuj
- Eduard Chil – rosyjski piosenkarz barytonowy,
- Stefan Denisewicz – polski duchowny katolicki, biskup mohylewski,
- Katarzyna (Jefimowska) – rosyjska mniszka prawosławna, twórczyni monasteru Narodzenia Matki Bożej w Leśnej,
- Ilja Iwaniuk – rosyjski lekkoatleta specjalizujący się w skoku wzwyż,
- Mieczysław Krzywicki – polski etymolog,
- Dominik Pac – poseł i kasztelan smoleński,
- Nikołaj Przewalski – rosyjski geograf, generał, badacz środkowej i wschodniej Azji,
- Jan Damascen Sokołowski OP – przeor klasztoru dominikanów w Smoleńsku, zmarł tutaj[12],
- Józef Sołtan – prawosławny biskup smoleński,
- Leon Szwed – polski poeta i prozaik,
- Kazimierz Wejchert – polski architekt, urbanista, profesor, mistrz Polski w siatkówce.
WspółpracaEdytuj
- Tulle, Francja
- Hagen, Niemcy
- Colorado Springs, Stany Zjednoczone
- Kercz, Ukraina
- Tyrgowiszte, Bułgaria
- Woodstock, Stany Zjednoczone
GaleriaEdytuj
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Opis w serwisie patriarchatu moskiewskiego.
- ↑ www.warheroes.ru.
- ↑ na czas okupacji rosyjskiej przeniesione w 1659 roku do Grodna, jako egzulanckie w 1667 roku przeniesione na stałe na zamek w Wilnie
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33.
- ↑ J. Nikodem , Witold Wielki Książę Litewski (1354 lub 1355 - 27 października 1430), Kraków 2013, s. 221-222 .
- ↑ И.В. Голубовский , История Смоленской земли до начала XV ст., Киев 1895, s. 334 .
- ↑ a b c d e f Jerzy Besala. Smoleńsk w bojach osmalony. „Polityka”, s. 67–70, 2010-05-15. „Polityka” Spółdzielnia Pracy. ISSN 0032-3500.
- ↑ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom IV: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie. XIV–XVIII wiek, pod redakcją Andrzeja Rachuby, Warszawa 2003, s. 225.
- ↑ Konrad Bobiatyński, Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej Moskwą 1654–1655, Zabrze 2004, s. 36.
- ↑ Demoscope Weekly - Annex. Statistical indicators reference, demoscope.ru [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ Komunikat Nr 152/VI kad.. Biuro Prasowe Kancelarii Sejmu, 10 kwietnia 2010. [dostęp 10 kwietnia 2010].
- ↑ Andrzej Spież: Sokołowski Jan Damascen ze Lwowa (ok. 1580–1640). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XL. 2000–2001, s. 134–135.