Szablodziób[4], szablodziób zwyczajny[4] (Recurvirostra avosetta) – gatunek średniej wielkości ptaka brodzącego z rodziny szczudłonogów (Recurvirostridae). Nie jest zagrożony wyginięciem. Nie wyróżnia się podgatunków[5].

Szablodziób
Recurvirostra avosetta[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

siewkowe

Podrząd

siewkowce

Rodzina

szczudłonogi

Rodzaj

Recurvirostra

Gatunek

szablodziób

Synonimy
  • Recurvirostra avocettaA. Smith, 1838[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Zasięg występowania

edytuj

Zamieszkuje wybrzeża Europy, północnej Afryki, wschodnią i południową Afrykę oraz południową, środkową i wschodnią Azję. W zachodniej, południowej i środkowej Europie gnieździ się wyspowo, a od Morza Czarnego do środkowych Chin zasięg jest bardziej zwarty. W południowych obszarach występowania to ptak osiadły lub koczujący, natomiast populacje północne odlatują na zimę na wybrzeża atlantyckie, Morze Śródziemne, a nawet dolatują do równika.

W Polsce bardzo nielicznie pojawia się na przelotach. Wyjątkowo zdarzają się lęgi – od lat 90. XX wieku do roku 2003 stwierdzono 4 takie przypadki[6]. W 2020 roku odnotowano i chroniono przez członków leszczyńskiej grupy OTOP[7] 2 pary z lęgami (pierwsza para – 3 jaja i 2 młode, druga para – 4 jaja i 4 młode). Lęgi szablodzioba miały miejsce na niewielkim Zbiorniku Rydzyna. W 2022 na jednej ze sztucznych wysp powstałych podczas pogłębiania toru wodnego na Zalewie Szczecińskim zaobserwowano gniazdowanie licznej jak na polskie warunki grupy 14 par szablodziobów[8], rok później ilość ta wzrosła do 25 par[9].

Charakterystyka

edytuj
Wygląd zewnętrzny
Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy. Samiec ma ubarwienie biało-czarne. Wierzch głowy, kark oraz pasy na grzbiecie i skrzydłach są czarne, a reszta ciała biała. Czarny, cienki dziób zagięty w górę i zwężony na końcu. Nogi niebieskoszare, długie, między palcami niewielkie błony pławne. Samica i młode zamiast barwy czarnej mają ciemnobrązową, a wśród białych piór znajdują się też żółte lub szarożółte. W locie widać całkowicie biały brzuch, grzbiet w białe i czarne pasy oraz nogi wystające za ogon.
Rozmiary
długość ciała ok. 43–48 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 73 cm
Masa ciała
ok. 290–400 g
Głos i zachowanie
Głos szablodzioba przypomina głośne i gwiżdżące „klu yit”, a w zaniepokojeniu wydaje okrzyk „kit kit kit”.

Środowisko

edytuj

Otwarte, płaskie, płytkie wybrzeża słonych jezior i mórz, błotniste lub piaszczyste brzegi stawów oraz ujścia rzeczne. Najliczniejszy nad jeziorami pasa stepów, nawet wewnątrz lądu. Preferuje suche i ciepłe obszary.

Pożywienie

edytuj

Pokarm zwierzęcy składający się z drobnych skorupiaków, mięczaków, narybka i owadów oraz nasiona roślin wodnych. Pożywienie zdobywa brodząc w wodzie lub pływając, przez zanurzanie lekko otwartego dzioba ruchem wahadłowym. Przesuwa go przez osady lekkiej materii, wyłapując larwy ochotek, robaków itp. W przeciwieństwie do pozostałych siewek potrafi dobrze pływać, więc żerować może na głębszej wodzie.

Rozród

edytuj
 
Jajo
 
Pisklę
 
Osobnik młodociany

Okres godowy

edytuj
Toki
Szablodzioby wracają na lęgowiska od marca do końca maja. Wiele z nich łączy się w pary już wcześniej. Grupowe toki i gody szablodziobów to skomplikowane rytuały, odbywające się z reguły w płytkiej wodzie, zwykle w miejscach żerowania. Ustawiają się w koło, głaszczą dziobami ziemię, tupią nogami i krzyczą w podnieceniu. Samiec obrzędowo czyści sobie pióra, samiczka zaś kłania się i wyciąga szyję, tak że jej głowa znajduje się nad powierzchnią wody. Samiec brodzi w wodzie w jej pobliżu i zbliża się powoli dotykając jej ogona. Potem rozkłada skrzydła i następuje parzenie. Później oba ptaki biegną obok siebie po wodzie kilka metrów.
Gniazdo
Gniazda znajdują się na błotnistych wyspach. Tworzą kolonie. Każda para wytycza terytorium, którego agresywnie broni przed każdym intruzem. Rewir musi znajdować się w pobliżu miejsc, na których pisklęta będą mogły szukać pożywienia. Najczęstszymi miejscami na gniazda bywają gęste trawy i piaszczyste wydmy. Ponieważ takich miejsc jest niewiele, kolonie lęgowe szablodziobów są gęsto zasiedlone. Graniczą bezpośrednio z wodą, są w szlamie, piasku lub niskiej trawie. Samo gniazdo to najczęściej dziura wygrzebana w mule lub piasku, czasem wysłana źdźbłami, zbutwiałymi roślinami i muszlami małży. Gdy otoczenie jest bardzo wilgotne, znajduje się na dużej stercie materiałów roślinnych. W wygrzebywaniu płytkiego dołka, tworzącego podstawę przyszłego gniazda, oraz wyściełaniu go uczestniczą oboje partnerzy.

Okres lęgowy

edytuj
Jaja
Wyprowadza jeden lęg w roku. Samica składa brązowożółte lub brązowooliwkowe jaja w ciemne kropki w liczbie 2 do 7 (zazwyczaj 4).
Wysiadywanie
Rodzice wysiadują jaja na zmianę przez 23–25 dni. Samej zamianie w wysiadywaniu jaj towarzyszy specjalny ceremoniał. Partner, który ma wysiadywać jaja, robi wokół gniazda kilka okrążeń i rzuca w wysiadującego ptaka kawałki trzcin i muszle. Gdy ten zejdzie, przed położeniem się na jajach nowy zmiennik obraca wszystkie dziobem.
Pisklęta
Pisklęta wkrótce po wykluciu są dość samodzielne i mogą same wyruszać na żer. Kierują się na tereny o wyższej roślinności, gdzie w razie pojawienia się zagrożenia łatwo mogą się ukryć. W puchu są na grzbiecie żółtobrązowe z czarnymi pasami i pręgami, a brzuch mają białawy. Ich dzioby są jeszcze proste lub tylko lekko zakrzywione. Jedno z rodziców prowadzi potomstwo do wody, nawołując je przez cały czas. Młode umieją latać w wieku 35–42 dni, ale jeszcze do około 6 tygodni są zależne od rodziców. Odlatują na zimowiska od sierpnia do października.

Status i ochrona

edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje szablodzioba za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 280–470 tysięcy osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Recurvirostra avosetta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. D. Lepage, Pied Avocet Recurvirostra avosetta, [w:] Avibase [online] [dostęp 2024-02-26] (ang.).
  3. a b Recurvirostra avosetta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Recurvirostridae Bonaparte, 1831 - szczudłonogi - Stilts and Avocets (Wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-08].
  5. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
  6. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 309. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego nieliczny oznacza zagęszczenie 0,2–2 osobników na 100 km².
  7. OTOP - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków [online], www.facebook.com [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  8. Sensacja ornitologiczna: na Zalewie Szczecińskim gniazdowało 14 par ptaków ekstremalnie rzadkiego gatunku [online], www.gazeta.pl [dostęp 2022-08-04] (pol.).
  9. Rzadkie gatunki ptaków zasiedlają wyspy na Zalewie Szczecińskim [online], www.twojeradio.fm, 18 października 2023 (pol.).
  10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

edytuj
  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

edytuj