Sztuczne ognie
Sztuczne ognie (fajerwerki, od niem. Feuerwerk[1]) – wyroby pirotechniczne wykorzystywane do celów widowiskowych i sygnalizacyjnych, po zapaleniu dające efekty świetlne i akustyczne. Obecnie największym producentem fajerwerków są Chiny.
Historia
edytuj
W czasach dynastii Han w starożytnych Chinach prażono bambusy, aby wywołać huk odstraszający złe duchy. W czasach Dynastii Południowych i Północnych (420–589 naszej ery) sztuczne ognie były również wykorzystywane podczas modlitw o pomyślność i szczęście. Fajerwerki były także stosowane w celach bojowych. Obecnie są stosowane głównie w celach widowiskowo-rozrywkowych. Często w połączeniu z pokazami laserowymi oraz muzyką elektroniczną. Pokazy sztucznych ogni są też punktem kulminacyjnym wielu imprez plenerowych przebiegających w okresie wieczorowo-nocnym, np. zabaw sylwestrowych.
Pierwsze znane pokazy sztucznych ogni zorganizowano na dworze cesarskim w Chinach w XII wieku. W zastosowanych wtedy racach użyto zwykłego prochu, stosowanego potem w Europie jako dymny proch strzelniczy. Obecnie w racach i petardach stosuje się współczesne, bardziej widowiskowe i zaawansowane technologicznie środki pirotechniczne. Do roku 1965 do odpalania rac i ładunków używano lontu pirotechnicznego, o stałym czasie spalania. Czas odpalenia kolejnych petard regulowano używając różnej długości lontu. Od 1965 do odpalania sztucznych ogni używa się elektrycznych zapłonników pozwalających na dużo lepszą ingerencję w czas odpalania oraz zwiększających bezpieczeństwo obsługi technicznej pokazów (odpalanie może odbywać się z większej odległości i nie ma niebezpieczeństwa zamoknięcia lontu).
W Polsce
edytuj
Jedno z pierwszych pisanych świadectw puszczania fajerwerków dał Łukasz Górnicki w swoich „Dziejach”. Zanotował w nich, że kiedy w 1566 roku urodził się Zygmunt III Waza „po górach nad Wilnem strzelby rozmaite, rac puszczania, insze puszkarskich przypraw ognie były zapalane”. Pokazy fajerwerków stały się bardzo popularne wśród szlachty polskiej. W XVIII wieku stanowiły niemal obowiązkową atrakcję wielu publicznych zabaw wieczornych, odbywających się na ulicy Foksal w Warszawie[2].
Największe pokazy sztucznych ogni miały miejsce podczas świąt państwowych: elekcji, rocznic wielkich bitew lub dla uczczenia zwycięstw. W 1683 roku w Rzeczypospolitej Obojga Narodów miało miejsce szereg uroczystości fetujących zwycięską bitwę pod Wiedniem. W Gdańsku kapitan artylerii Ernest Braun przygotował na zlecenie władz miasta fajerwerki na cześć Jana III Sobieskiego. Puszczane one były na poświęconej królowi polskiemu specjalnej uroczystości, które masowo odbywały się wówczas w Polsce i w całej Europie[3]. Dla uświetnienia elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 15 września 1781 odbył się pokaz fajerwerków. Pokazem fajerwerków trwającym 3 minuty uczczono także ogłoszenie niepodległości w 1918 roku[4].
Efekty
edytujEfekty świetlne powstające podczas pokazów sztucznych ogni można podzielić na 3 rodzaje:
- wybuchy kuliste
- świetliki
- eksplozje znacznikowe.
Oprócz tego producenci stosują własne nazwy w celach handlowych, kupując fajerwerki w opisach można trafić na takie nazwy:[5]
- Chryzantema (Chrysanthemum) to efekt, który na firmamencie rysuje wzór przypominający kwiat chryzantemy, z możliwością tworzenia pojedynczych lub wielowarstwowych eksplozji, które z czasem tworzą rozchodzące się kuliste ślady.
- Palma (Palm) to imitacja rozłożystych gałęzi palmowych, które opadają w dół niczym liście, często w odcieniach zieleni lub czerwieni. Fajerwerki te mają charakterystyczny cylindryczny zapalnik i są jednymi z najpopularniejszych w naszej ofercie.
- Piwonia (Peony) to efekt przypominający eksplozję kolorowych gwiazd, które rozpryskują się w idealnie kulistym kształcie, bez pozostawiania smug, co czyni go wyjątkowym na tle innych efektów.
- Wierzba (Willow) to złote, delikatne smugi, które na niebie układają się w wzór przypominający gałęzie wierzby. Jest to efekt końcowy wielu pokazów, z długotrwałymi śladami, które pozostają widoczne aż do momentu dotarcia do ziemi.
- Wodospad (Waterfall) to powoli opadające, świecące drobiny, które na niebie tworzą iluzję spadającej wody.
- Koński ogon (Horsetail) to efekt podobny do wodospadu, ale z drobinami spadającymi w jednym kierunku, co przypomina ogon konia.
- Wznoszący się ogon (Rising Tail) to wznoszący się ogon to efekt smugi, która pojawia się wraz z wznoszeniem się kuli pirotechnicznej w górę.
- Brokat (Brocade) to spektakularna sieć migoczących srebrzystych smug, które rozświetlają niebo niczym koronkowe tkaniny. Te lśniące pasma są wyjątkowo jasne i długotrwałe, tworząc efektowne korony brokatowe.
- Stroboskop (Strobe) to efekt pulsujących świateł, które migoczą po wybuchu, tworząc spektakularne pokazy w różnych kolorach, od bieli po intensywne odcienie niebieskiego czy pomarańczowego.
- Kometa (Comet) to efekt, który tworzy za sobą długą ścieżkę iskier, przypominającą lot gwiazdy przez niebo.
- Dalia (Dahlia) to efekt podobny do chryzantemy, ale tworzący bardziej subtelne wykończenie bez smug, z mniejszą ilością rozbłysków, co czyni go rzadszym widokiem na niebie.
- Perły (Pearls) to jasne, kolorowe kule, które przemierzają niebo i delikatnie zanikają, osiągając swoją apogeum.
- Latająca ryba (Flying Fish) to efekt przypominający rój wijących się obiektów, które przemierzają powietrze, często stosowany w cichych fajerwerkach.
- Pistil to efekt, gdzie mniejsze gwiazdy są umieszczone w centrum większej eksplozji, tworząc dodatkowy, wyróżniający się wzór.
- Crossette to wariant komety, która rozdziela się na kilka mniejszych, często krzyżujących się ścieżek, tworząc barwną mozaikę na niebie.
Kolorystyka
edytujKolory sztucznych ogni powstają w wyniku obecności jonów niektórych metali. Pod wpływem ciepła zostają one wzbudzone, a następnie oddają dostarczoną im energię w postaci kolorowego światła (zob. widmo emisyjne). Temperaturę, a przez to jaskrawość barw, zwiększa się dodając do soli pyłów magnezowych lub aluminiowych i uzyskując w ten sposób temperaturę nawet 2100 °C. Związki baru dają kolor zielony, sodu – żółty, strontu – czerwony, a miedzi – niebieski (zazwyczaj chlorek miedzi(II)). Purpury i fiolety powstają ze zmieszania barwy czerwonej z niebieską. Uzyskuje się więc je dodając do chlorku miedzi związki strontu w odpowiednich proporcjach lub używając dodatku potasu.
| Nasza pierwiastka | Związek chemiczny | Barwa |
|---|---|---|
| Stront | chlorek strontu (SrCl 2) |
czerwony |
| Bar | azotan baru (Ba(NO 3) 2) / inne sole baru |
zielony / białe jasne światło |
| Miedź | chlorek miedzi(I) (CuCl) lub chlorek miedzi(II) (CuCl 2) |
niebieski |
| Sód | chlorek sodu (NaCl) | żółty |
| Potas | chloran potasu (KClO 4) |
fioletowy |
| Wapń | azotan wapnia (Ca(NO 3) 2) lub inne sole wapnia |
pomarańczowy |
| Lit | węglan litu (Li 2CO 3) lub azotan litu (LiNO 3) |
pomarańczowy/czerwony |
Aspekty prawne w Polsce
edytujZakup sztucznych ogni w Polsce jest legalny, jednak sprzedaż takich produktów osobom niepełnoletnim stanowi przestępstwo zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2[7][8]. Używanie sztucznych ogni jest legalne przez cały rok, choć prawo to jest ograniczane w miejscach publicznych aktami prawa miejscowego[9][10][11]. Ograniczenia mogą również dotyczyć określonych stref przestrzeni powietrznej, w których używanie sztucznych ogni bez uprzedniej zgody stanowi przestępstwo[12][13]. Niemniej używanie sztucznych ogni może w określonych sytuacjach – zakłócania spokoju, porządku publicznego, spoczynku nocnego bądź też nieostrożnego obchodzenia się z takimi materiałami – wyczerpywać znamiona wykroczeń opisanych w kodeksie wykroczeń[14][15].
Posiadanie materiałów pirotechnicznych – w tym sztucznych ogni – podczas zgromadzeń jest wykroczeniem z kodeksu wykroczeń zagrożonym karą aresztu do 14 dni, karą ograniczenia wolności albo karą grzywny[16]. Wnoszenie lub posiadanie takich materiałów podczas imprez masowych jest natomiast przestępstwem zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Słownik wyrazów obcych, z. Rysiewicz, J. Safarewicz, E. Słuszkiewicz, E. Tryjarski (komitet redakcyjny), PIW, Warszawa 1961.
- ↑ Gloger 1901 ↓, s. hasło fajerwerki i foksal.
- ↑ Kotarski 1985 ↓, s. 43.
- ↑ Gloger 1901 ↓, s. hasło afisz.
- ↑ Fajerwerki i ich efekty świetlne [online], hurtownia-fajerwerki.pl, 9 maja 2020 [dostęp 2024-04-18] (pol.).
- ↑ Tajemnice Barw w Pirotechnice: Kulisy Substancji Chemicznych [online], pyro-tech.pl, 9 listopada 2023 [dostęp 2024-04-18].
- ↑ Ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, Dz.U. z 2023 r. poz. 1743, Cytat: Art. 139. Kto sprzedaje osobom niepełnoletnim wyłączone spod koncesjonowania wyroby pirotechniczne lub broń, na posiadanie której nie jest wymagane pozwolenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
- ↑ Fajerwerki. Poradnik dla konsumentów, Warszawa: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, 2015 [dostęp 2020-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-09].
- ↑ Rozporządzenie Porządkowe nr 1/2015 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 grudnia 2015 r. w sprawie ograniczenia używania wyrobów pirotechnicznych na terenie województwa zachodniopomorskiego. [dostęp 2020-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 stycznia 2020)].
- ↑ Rozporządzenie Porządkowe nr 10/16 Wojewody Podkarpackiego z dnia 22 grudnia 2016 r. w sprawie ograniczenia używania wyrobów pirotechnicznych na terenie województwa podkarpackiego.
- ↑ Fajerwerki a bezpieczeństwo. Komenda Główna Policji, 2019-12-30. [dostęp 2020-01-03].
- ↑ Lasery, balony, fajerwerki, lampiony. Urząd Lotnictwa Cywilnego. [dostęp 2020-01-03].
- ↑ Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, Dz.U. z 2022 r. poz. 1235, Cytat: Art. 211. 1. Kto: (...) 12) wbrew zakazom określonym w art. 87a emisja wiązki lasera lub światła z innych źródeł w strefach przestrzeni powietrznej emituje lub powoduje emisję wiązki lasera lub światła z innych źródeł w kierunku statku powietrznego w sposób mogący spowodować olśnienie, oślepienie lub wystąpienie poświaty i w rezultacie stworzyć zagrożenie dla bezpieczeństwa statku powietrznego lub zdrowia załogi i pasażerów na jego pokładzie – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.
- ↑ Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, Dz.U. z 2021 r. poz. 2008, Cytat: Art. 51 § 1. Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicznym, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
- ↑ Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, Dz.U. z 2021 r. poz. 2008, Cytat: Art. 83. § 1. Kto nieostrożnie obchodzi się z materiałami wybuchowymi, łatwo zapalnymi lub substancjami promieniotwórczymi albo wykracza przeciwko przepisom o wyrobie, sprzedaży, przechowywaniu, używaniu lub przewożeniu takich materiałów, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.
- ↑ Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, Dz.U. z 2021 r. poz. 2008, Cytat: Art. 52 § 1. Kto bierze udział w zgromadzeniu, posiadając przy sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby pirotechniczne lub inne niebezpieczne materiały lub narzędzia – podlega karze aresztu do 14 dni, karze ograniczenia wolności albo karze grzywny.
- ↑ Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, Dz.U. z 2023 r. poz. 616, Cytat: Art. 59. 1. Kto wnosi lub posiada na imprezie masowej broń, w rozumieniu ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz.U. z 2022 r. poz. 2516), wyroby pirotechniczne, materiały pożarowo niebezpieczne lub inne niebezpieczne przedmioty lub materiały wybuchowe, podlega grzywnie nie mniejszej niż 180 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Bibliografia
edytuj- Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa: Kasa Pomocy Mianowskiego, 1901.
- Edmund Kotarski, Muza gdańska Janowi Sobieskiemu 1673–1696, Warszawa: Ossolineum, 1985, ISBN 83-0401915-9.
