Tadeusz Chmielewski (reżyser)

polski reżyser i scenarzysta

Tadeusz Chmielewski (ur. 7 czerwca 1927 w Tomaszowie Mazowieckim; zm. 4 grudnia 2016 w Warszawie[1]) – polski reżyser, scenarzysta i producent filmowy, znany z komedii filmowych Ewa chce spać, Gdzie jest generał oraz Jak rozpętałem drugą wojnę światową.

Tadeusz Chmielewski
Data i miejsce urodzenia 7 czerwca 1927
Tomaszów Mazowiecki
Data i miejsce śmierci 4 grudnia 2016
Warszawa
Zawód reżyser, scenarzysta, producent
Współmałżonek Halina Chmielewska
Lata aktywności 1951–2015
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Multimedia w Wikimedia Commons

ŻyciorysEdytuj

 
Grób Tadeusza i Haliny Chmielewskich na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Urodził się 7 czerwca 1927 w Tomaszowie Mazowieckim. Podczas II wojny światowej chodził do szkoły zawodowej, dorabiając jako czeladnik ślusarski. Po wojnie wyjechał do rodziny do Świnoujścia. Maturę zdał eksternistycznie w Szczecinie[2]. W 1954 ukończył Państwową Wyższą Szkołę Filmową, będąc w jednej grupie z Kazimierzem Kutzem i Januszem Morgensternem[2].

Kariera reżyserskaEdytuj

Zadebiutował w 1957 surrealistyczną komedią Ewa chce spać, która nawiązywała do wzorców ustanowionych przez burleski Renégo Claira, a jednocześnie parodiowała współczesne życie społeczne. Jak twierdził Tadeusz Lubelski, „złodzieje pobierający przestępcze nauki na akademickich seminariach, policjanci [...] wybawiający złoczyńców grą na pałce przemienionej we flet [...] – wszystko składało się na groteskowy obraz karnawałowego «świata na opak»”, który jednocześnie umożliwił renesans polskiej komedii filmowej na fali wydarzeń popaździernikowych[3]. Ewa chce spać okazała się wielkim sukcesem artystycznym, zdobywając Złotą Muszlę na Festiwalu Filmowym w San Sebastián[3].

Po kryminałach Walet pikowy (1960) oraz Dwaj panowie N (1961) Chmielewski znów odniósł sukces – tym razem komercyjny – komedią wojenną Gdzie jest generał (1963). Antybohater filmu, dezerter z Ludowego Wojska Polskiego (Jerzy Turek), dołącza do dziarskiej radzieckiej żołnierki (Elżbieta Czyżewska) i obmyśla z nią plan porwania niemieckiego generała przebywającego w zamku strzeżonym przez Niemców. Nowatorskie w skali polskiej kinematografii było odejście od martyrologii cechującej dotychczasowe filmy o II wojnie światowej. Gdzie jest generał zdobył przychylność zarówno publiczności, jak i części krytyków, a powszechnie chwalona była kreacja Czyżewskiej[4]. Sukces tego filmu Chmielewski zdyskontował trzyczęściową farsą pod tytułem Jak rozpętałem drugą wojnę światową (1969). Komedia o warszawskim cwaniaku (Marian Kociniak) uwikłanym w wydarzenia wojenne na wszystkich frontach europejskich ponownie zachwyciła publiczność dzięki świadomemu wygrywanym stereotypom narodowościowym[5].

Mniejsze powodzenie miały osadzone we współczesności komedie Chmielewskiego. Pieczone gołąbki (1966), quasi-produkcyjna opowieść o poecie pobudzającym do pracy robotników swoimi lirycznymi tekstami, zostały jednoznacznie źle przyjęte przez krytyków. Aleksander Jackiewicz pisał, iż to „chyba najgorsza komedia autora Ewy”, której „partactwo szkodzi całemu polskiemu filmowi”[6]. Natomiast Nie lubię poniedziałku (1971), pogodna komedia pomyłek bliska klimatem Ewie, stanowiła próbę pogodzenia propagandowego wizerunku Warszawy ze złośliwą krytyką niedowładu instytucji państwowych[7].

Po filmie Wiosna, panie sierżancie (1974) Chmielewski zrezygnował z reżyserii kolejnych filmów komediowych. W 1978 ukończył adaptację powieści czeskiego pisarza Ladislava Fuksa Śledztwo prowadzi radca Heumann, przeniesioną do Torunia w latach 20. XX wieku i utrzymaną w konwencji kina retro. Wśród nocnej ciszy koncentruje się na relacji pomiędzy despotycznym ojcem – detektywem prowadzącym śledztwo w sprawie seryjnego morderstwa dzieci – a dorastającym synem. Lubelski uznał ów film za najlepszy film kryminalny kiedykolwiek nakręcony w Polsce[8]. Kolejna adaptacja dzieła literackiego, Wierna rzeka (1983) na podstawie powieści Stefana Żeromskiego, okazała się jednak już niecenzuralna. Pomimo że film podejmował problematykę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych i zredukował martyrologiczne motywy pierwowzoru, a nadto opierał się na dziele figurującym wśród ówczesnych lektur szkolnych, cenzura wstrzymywała jego rozpowszechnianie aż do 1987[9]. Gdy film trafił z opóźnieniem na ekrany kin, Chmielewskiemu w ramach rekompensaty przyznano nagrodę za reżyserię na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych.

Poza reżyseriąEdytuj

Chmielewski był aktywnym działaczem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a w latach 1983–1987 sprawował funkcję jego wiceprezesa. Następnie w latach 1987–1989 był członkiem Komitetu Kinematografii. Po transformacji ustrojowej w Polsce kierował produkcją takich filmów, jak Smacznego, telewizorku (1992) Pawła Trzaski, Show (2003) Macieja Ślesickiego oraz U Pana Boga w ogródku (2007) i U Pana Boga za miedzą (2009) Jacka Bromskiego. Scenariusz pierwowzoru filmów Bromskiego, U Pana Boga za piecem (1998), napisał pod nazwiskiem swojej wnuczki Zofii Miller. Za ów scenariusz otrzymał nagrodę na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych[10].

Rodzina, śmierćEdytuj

Kilka swoich filmów zrealizował wespół z żoną Haliną Chmielewską, też reżyserem i scenarzystką filmową. Jego córka, Agata Chmielewska, jest grafikiem i malarką.

Zmarł 4 grudnia 2016. Został pochowany 9 grudnia 2016 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[11].

Styl filmowyEdytuj

Tadeusza Chmielewskiego uznaje się za twórcę polskiej komedii wojennej[12]. Bogumił Drozdowski pisał, iż ów gatunek praktykowany przez Chmielewskiego okazał się „czymś w rodzaju papierka lakmusowego na poczucie humoru Polaków; nie obrażała wszakże ich honoru”[12]. Bohaterowie komedii Chmielewskiego należą przeważnie do tradycji ludowej; są dobrodusznymi cwaniakami, których wszakże obciążają kompleksy[13]. W jego utworach wytwarzany jest „świat bezustannej rehabilitacji pewnych pojęć moralnych, świat rehabilitacji najpiękniejszych uczuć i najgłębszych marzeń”[14]. Piotr Zwierzchowski odnotowywał, że zwłaszcza komedie wojenne Chmielewskiego umożliwiały Polakom podbudowanie nadwątlonego przez polską szkołę filmową wizerunku Polaków uwikłanych w wydarzenia wojenne: „przynajmniej tym razem naszym chłopakom udało się wygrać, nie ponosząc przy tym większych strat”[15].

FilmografiaEdytuj

Ważniejsze nagrody filmoweEdytuj

  • 1958: Ewa chce spać – Złota Muszla na MFF w San Sebastián
  • 1958: Ewa chce spać – Nagroda Związku Scenarzystów Hiszpańskich za scenariusz na MFF w San Sebastián
  • 1959: Ewa chce spać – Nagroda dla najlepszego filmu na MFF w Mar del Plata
  • 1964: Gdzie jest generał... – Nagroda Państwowa II stopnia
  • 1970: Jak rozpętałem drugą wojnę światową – Łagów (Lubuskie Lato Filmowe) nagroda publiczności
  • 1987: Wierna rzeka – Gdynia (Festiwal Filmowy w Gdyni) nagroda za reżyserię
  • 1998: U Pana Boga za piecem – Gdynia (Festiwal Filmowy w Gdyni) nagroda za scenariusz
  • 1999: U Pana Boga za piecem – Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepszy scenariusz; za rok 1998
  • 1999: U Pana Boga za piecem – Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepszy producent; za rok 1998
  • 2015: „Platynowe Lwy” w uznaniu za całokształt dorobku artystycznego – Gdynia (Festiwal Filmowy w Gdyni)

Odznaczenia i wyróżnieniaEdytuj

W 1974 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[16]. W 2005 otrzymał honorowe obywatelstwo Miasta Tomaszów Mazowiecki. W 2008 roku został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[17]. W 2011 roku został uhonorowany nagrodą „Orła” w kategorii „Za osiągnięcia życia”[18].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Tadeusz Chmielewski nie żyje. Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 2016-12-04. [dostęp 2016-12-04].
  2. ↑ a b Barbara Hollender: Orzeł dla Tadeusza Chmielewskiego. rp.pl, 2011-03-02. [dostęp 2014-07-16].
  3. ↑ a b Lubelski 2015 ↓, s. 261.
  4. ↑ Gdzie jest generał..., Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [dostęp 2020-06-04] (pol.).
  5. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 398–399.
  6. ↑ Pieczone gołąbki, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [dostęp 2020-06-04] (pol.).
  7. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 400–401.
  8. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 480–481.
  9. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 532.
  10. ↑ Tadeusz Chmielewski w bazie filmpolski.pl
  11. ↑ Pogrzeb Tadeusza Chmielewskiego. Radio Zachód. [dostęp 2016-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].
  12. ↑ a b Drozdowski 1970 ↓, s. 4.
  13. ↑ Drozdowski 1970 ↓, s. 6.
  14. ↑ Drozdowski 1970 ↓, s. 7.
  15. ↑ Zwierzchowski 2012 ↓, s. 187.
  16. ↑ Odznaczenia dla wybitnych twórców i działaczy kultury. „Dziennik Polski”. Nr 175 (9456), s. 2, 26 lipca 1974. 
  17. ↑ Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. mkidn.gov.pl. [dostęp 2017-01-25].
  18. ↑ Tadeusz Chmielewski nagrodzony za „osiągnięcia życia”. nasztomaszow.pl, 2011-03-15. [dostęp 2012-09-12].

BibliografiaEdytuj

  • Bogumił Drozdowski, Komizm, fantazja, przygoda – twórczość Tadeusza Chmielewskiego, „Kino” (4), 1970, s. 2–7.
  • Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universitas, 2015.
  • Piotr Zwierzchowski, Przygody Franka Dolasa albo co Giuseppe robił w Warszawie, „Kwartalnik Filmowy” (77–78), 2012, s. 185–200.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Chmielewski_(reżyser)&oldid=61993305”