Tamga (mong. tamag, tur. damga, tat. tamga „znak, piętno, pieczęć”) – znak władzy chańskiej. Pierwotnie znak plemienny, rodowy i własnościowy u dawnych ludów Wielkiego Stepu (scytyjskich, sarmackich i potem mongolskich, tureckich, irańskich i ugrofińskich), używany m.in. do oznaczania koni, bydła, sprzętów i uzbrojenia[1].

Pochodzenie i funkcje

edytuj

Tamgi wywodziły się z prymitywnych znaków własnościowych, ale miały także związek z magicznymi symbolami i praktykami szamańskimi (zob. totem), będąc uproszczonym wyobrażeniem zwierzęcia, ptaka bądź elementu uzbrojenia: strzała, podkowa, łuk, szabla itp. Z czasem pojęcie tamgi uległo rozszerzeniu, obejmując m.in.:

Tamg nie należy traktować jako pisma, mimo ich graficznego podobieństwa do run i do różnych systemów pisma używanego przez ludy koczownicze Eurazji, np. madziarskie rowasz, turkijskie pismo orchońskie. Pod względem funkcjonalnym i graficznym pierwotne tamgi zbliżone są do innych systemów znaków analogicznych do heraldyki, takich jak gmerki i znamiona bartne (ciosy).

U ludów Azji Centralnej tamgi odgrywały podobną rolę jak herby szlachty europejskiej. Umieszczano je na pieczęciach i chorągwiach. Według legendy kirgiskiej Czyngis-chan nadał poszczególnym rodom tamgi wraz z towarzyszącymi im zawołaniami. Z czasem niektóre z nich stały się godłami wspólnot państwowych.

Obecnie stylizowane tamgi są motywem ozdobnym turkmeńskich dywanów, składając się na tzw. medalion kobiercowy – giol.

Z tamg wywodzą się też znaki pieczętne Rurykowiczów, w tym Tryzub.

Tamgi w herbach szlachty polskiej

edytuj

Wizualne podobieństwo niektórych tamg sarmackich do herbów polskich (zwłaszcza w najwcześniejszej wersji – znaków pieczętnych) zrodziło hipotezę o sarmackim pochodzeniu herbów polskich, a – co za tym idzie – także polskiej szlachty.

Herby przypominające tamgi:

Pod koniec XIV w. część rodzin tatarskich osiedliła się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, zachowując swoje dawne znaki, które uległy heraldyzacji, stając się herbami szlachty polskiej pochodzenia tatarskiego. Przykładem tamg w heraldyce polskiej są następujące herby:

i inne.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Rafał Quirini-Popławski, Tanga.Tatarski symbol w genueńskiej Kaffie., [w:] Jacek Urban, Andrzej Witko, Limen expectationis: Księga ku czci śp. ks. prof. dr. hab. Zdzisława Klisia, Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe, 2012, s. 282, ISBN 978-83-7438-297-7, OCLC 805269684 [dostęp 2022-03-22].

Literatura

edytuj
  • S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929.
  • P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997.
  • T. Sulimirski, Sarmaci, Warszawa 1979.

Linki zewnętrzne

edytuj