Timișoara

Timișoara
	; Pałac Lloyd
Herb	Flaga
Państwo	Rumunia
Okręg	Temesz
Mer	Dominic Samuel Fritz
Powierzchnia	130,5 km²
Wysokość	89 m n.p.m.
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 319 279; 2446,58 os./km²
Nr kierunkowy	02-56
Kod pocztowy	300000-300502
Tablice rejestracyjne	TM
	Położenie na mapie okręgu Temesz Timișoara
	Położenie na mapie Rumunii Timișoara
	45°46′22″N 21°14′46″E/45,772778 21,246111
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Timișoara (daw. pol. Temeszwar, węg. Temesvár, niem. Temeswar, Temeschwar lub Temeschburg) – miasto w zachodniej Rumunii, ośrodek administracyjny okręgu Temesz, przemysł maszynowy, chemiczny, skórzany, włókienniczy, spożywczy. Ważny węzeł komunikacyjny, uniwersytet. Największe miasto i nieoficjalna stolica Banatu.

Historia

Temeszwar ok. 1900 r.

Pierwsze wzmianki o Timișoarze pochodzą z 1212 roku. W 1316 r. w mieście rezydował król węgierski Karol I Robert, następnie zamek przeszedł w ręce węgierskiego regenta i wojewody siedmiogrodzkiego Jana Hunyadyego. 20 lipca 1514 r. w mieście został okrutnie stracony György Dózsa – przywódca powstania chłopskiego na Węgrzech i w Siedmiogrodzie. W 1552 roku, po ponad miesięcznym oblężeniu, miasto bronione przez załogę dowodzoną przez Istvána Losonciego zajęli Turcy^[2]. Po 164 latach Timișoara na 200 lat znalazła się pod panowaniem Austrii, a następnie należała do węgierskiej części monarchii austro-węgierskiej^[3]. W sierpniu 1849 r. Węgrzy i Polacy dowodzeni przez gen. Józefa Bema stoczyli tu jedną z bitew powstania węgierskiego.

W XIX w. węgierski Temeszwar jako pierwsze miasto w Europie^[4] i drugie na świecie po Nowym Jorku otrzymał elektryczne oświetlenie uliczne.

20 grudnia 1989 roku po krwawych zamieszkach Timișoara została ogłoszona pierwszym wolnym miastem w Rumunii. Powodem wybuchu buntu było przymusowe przesiedlenie węgierskiego pastora ewangelickiego Lászlo Tőkésa zorganizowane przez tajną policję Securitate^[3].

Demografia

Według spisu z 2002 r. miasto Timișoara liczyło 317 660 mieszkańców. Skład etniczny według spisu z 2002 roku^[5]:

Rumuni: 271 677 (85,52%)
Węgrzy: 24 287 (7,64%)
Niemcy: 7157 (2,25%)
Serbowie: 6311 (1,98%)
Romowie: 3062 (0,96%)
Bułgarzy: 1218 (0,38%)
Ukraińcy: 762 (0,23%)
Słowacy: 570 (0,17%)
Żydzi 367 (0,11%)
Włosi 203 (0,06%)
Grecy 199 (0,06%)
Czesi 171 (0,05%)
Chorwaci 142 (0,04%)
Rosjanie 85 (0,02%)
Turcy 59 (0,01%)
Polacy 56 (0,01%)

Transport

Port lotniczy Timișoara „Traian Vuia”

W mieście znajduje się międzynarodowy Port lotniczy Timișoara.

Główną stacją kolejową jest Timișoara Nord.

Zabytki

Zamek Hunyadych

Stary Ratusz

Katedra św. Jerzego

Zamek Hunyadych(inne języki) (Castelul Huniade) – zamek, sięgający XIV w., pierwotnie wzniesiony w l. 1308–1315 przez króla Węgier Karola Roberta, następnie na nowo w l. 1443–1447 przez węgierskiego magnata Jánosa Hunyadyego, przebudowywany w XVII-XIX w., współcześnie mieści Muzeum Banatu(inne języki)
Stary Ratusz(inne języki) z l. 1731–1734
Katedra św. Jerzego (katedra węgierska) z l. 1736–1754
Sobór Wniebowstąpienia Pańskiego (katedra serbska) z l. 1745–1748
Pałac książąt Eugen z XVIII w.
Dom Cuzy (od nazwiska jego pierwszego właściciela) – powstał w XVIII wieku w stylu barokowym. W 1894 przeszedł pierwszą gruntowną renowację i przebudowę w stylu eklektycznym. Obecnie hotel^[6]
Figura św. Jana Nepomucena z 1722 r.
Kolumna Trójcy Świętej z 1740 r.
Figura Maryi i św. Jana Nepomucena z 1756 r.
Kasyno Wojskowe(inne języki) z l. 1744–1775 (barokowe)
Pałac serbskich biskupów
Dom Katarzyny Hertl z 1842, zaprojektowany przez budowniczego Timisoary Antona Schmidta^[7]
Pałac Dykasterii(inne języki) z l. 1855–1860
Synagoga z l. 1863–1865
Kościół św. Katarzyny z l. 1887–1889
Nowa Synagoga z l. 1895–1899
Ratusz, wzniesiony w XX w. według projektu László Székelyego
Sobór Trzech Świętych Hierarchów (katedra rumuńska) z l. 1937–1940

Sport

W mieście tym siedzibę ma rumuński klub piłkarski FC Politehnica Timișoara, który został założony w 1921 roku. Drużyna domowe mecze rozgrywa na stadionie im. Dana Păltinișanu, którego pojemność wynosi 32 tys. widzów^[8]. Siedzibę ma tu też klub piłkarski Ripensia Timișoara założony w 1928 roku.

Polacy związani z Timișoarą

Władysław Limanowski (ur. 1840, Rawa Ruska) – projektował miejscowy teatr, przy którego budowie był kierownikiem^[9].

Osoby urodzone w Timișoarze

Károly Brocky – malarz węgierski (1807–1855)
Lőrinc Schlauch – kardynał (1824–1902)
Ion Ivanovici – rumuński kompozytor (1845–1902)
Hermann Kövess von Kövesshaza – marszałek polny i ostatni Naczelny Dowódca cesarskiej i królewskiej Armii (1854–1924)
Margaret Matzenauer – amerykańska śpiewaczka pochodzenia węgierskiego (1881–1963)
Francesco Illy – włoski przedsiębiorca i wynalazca pochodzenia węgierskiego, ojciec włoskiej kawy (1892–1956)
Károly Kerényi – mitograf węgierski pochodzenia niemieckiego (1897–1973)
Rudolf Wetzer – rumuński piłkarz (1901–1993)
Johnny Weissmuller – amerykański aktor i sportowiec pochodzenia saskiego (1904–1984)
Emerich Vogl – rumuński piłkarz (1905–1971)
Adalbert Steiner – rumuński piłkarz (1907–1984)
Iolanda Balaș – rumuńska lekkoatletka pochodzenia węgierskiego (1936–2016)
Ana Blandiana – poetka (1942–)