Turzyca skalna[4] (Carex rupestris L.) – gatunek byliny z rodziny ciborowatych.

Turzyca skalna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

ciborowate

Rodzaj

turzyca

Gatunek

turzyca skalna

Nazwa systematyczna
Carex rupestris All.
Fl. Pedem. 2: 264 1785[3]
Synonimy
  • Caricinella rupestris (All.) St.-Lag.
  • Edritria rupestris (All.) Raf[3]
Kłos z owocami

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Występuje na półkuli północnej, wokółbiegunowo na rozproszonych stanowiskach w tundrze i górach Ameryki Północnej, Azji i Europy. W Europie występuje w Islandii i północnych regionach Wysp Brytyjskich, na Półwyspie Skandynawskim, w Pirenajach, Alpach, Apeninach, górach Półwyspu Bałkańskiego i Karpatach. W Polsce występuje tylko w Bieszczadach Zachodnich na trzech stanowiskach: dwa znajdują się na Bukowym Berdzie, jedno na Krzemieniu[5].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Roślina trwała, wysokości 5–15 cm. tworząca darnie[6].
Łodyga
Wzniesiona, tępo trójkanciasta, w górnej części szorstka. Wyrasta z długiego kłącza[5].
Liście
Starsze pochwy liściowe czerwono brązowe. Blaszki 1–2 mm szerokości, płaskie lub z grzbietem, po brzegach szorstkie, sztywne, na wierzchołku łukowato zgięte[7].
Kwiaty
Kwiatostan z jednym wąskim kłosem wierzchołkowym długości 10–15 mm. Górne kwiaty w kłosie męskie, dolne (3–6) żeńskie. Przysadki kwiatów żeńskich jajowate, tępe, 3,5 mm długości, czerwonobrązowe. Słupek o 3 znamionach[7].
Owoce
Trójkanciaste orzeszki w pęcherzykach krótszych od przysadek, jajowatych, tępo trójkanciastych, z bardzo krótkim dzióbkiem, 2,5–4 mm długości, słabo unerwionych, zielonych lub brązowych[7].

Biologia i ekologia

edytuj

Bylina, hemikryptofit, roślina jednopienna. Jest wybitnie światłolubna. Kwitnie od czerwca do lipca. Zasiedla naskalne murawy piętra alpejskiego. Liczba chromosomów 2n = ok. 50-52[5].

Zagrożenia i ochrona

edytuj

Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w kategorii R (rzadki – potencjalnie zagrożony). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię EN (zagrożony)[8]. Znajduje się także w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii EN (zagrożony)[9].

Wszystkie populacje tej rośliny w Polsce znajdują się na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Ich liczebność wykazuje tendencję spadkową. Zagraża jej zadeptywanie przez turystów. Pozytywne efekty przyniosło przeniesienie szlaku turystycznego z grani Krzemieńca, gdzie rośnie ta turzyca, na jego stoki. Wskazana byłaby także zmiana trasy przez Bukowe Berdo, gdzie znajduje się największa i zagrożona zadeptywaniem populacja. Wskazany jest monitoring oraz założenie uprawy tego gatunku w ogródku dydaktycznym Bieszczadzkiego Parku Narodowego[5].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-07] (ang.).
  3. a b The Plant List. [dostęp 2017-03-22].
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  6. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. a b c Jürke Grau, Bruno P. Kremer, Bodo M. Möseler, Gerhard Rambold, Dagmar Triebel: Gräser. Monachium: Mosaik Verlag GmbH, 1984.
  8. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  9. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.