Turzyca

Turzyca
	; Morfologia turzyc (t. drżączkowata i lisia)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	ciborowate
Rodzaj	turzyca
	Nazwa systematyczna
	Carex L.; Sp. Pl. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Carex hirta L.
Synonimy
	Agistron Raf.; Ammorrhiza Ehrh.; Anithista Raf.; Archaeocarex Börner; Baeochortus Ehrh.; Bitteria Börner; Blysmocarex N.A.Ivanova; Callistachys Heuff.; Caricella Ehrh.; Caricina St.-Lag.; Caricinella St.-Lag.; Chionanthula Börner; Chordorrhiza Ehrh.; Cobresia Pers.; Coleachyron J.Gay ex Boiss.; Cryptoglochin Heuff.; Cymophyllus Mack. ex Britton & A.Br.; Cyperoides Ség.; Dapedostachys Börner; Desmiograstis Börner; Deweya Raf.; Diemisa Raf.; Diplocarex Hayata; Dornera Heuff. ex Schur; Drymeia Ehrh.; Echinochlaenia Börner; Edritria Raf.; Elyna Schrad.; Facolos Raf.; Forexeta Raf.; Froelichia Wulfen; Genersichia Heuff.; Heleonastes Ehrh.; Hemicarex Benth.; Heuffelia Opiz; Holmia Börner; Homalostachys Boeckeler; Itheta Raf.; Kobresia Willd.; Kobria St.-Lag.; Kolerma Raf.; Kuekenthalia Börner; Lamprochlaenia Börner; Leptostachys Ehrh.; Leptovignea Börner; Leucoglochin Heuff.; Limivasculum Börner; Limonaetes Ehrh.; Loncoperis Raf.; Loxanisa Raf.; Loxotrema Raf.; Manochlaenia Börner; Maukschia Heuff.; Meltrema Raf.; Neilreichia Kotula; Neskiza Raf.; Olamblis Raf.; Olotrema Raf.; Onkerma Raf.; Osculisa Raf.; Phaeolorum Ehrh.; Phyllostachys Torr.; Physiglochis Neck.; Polyglochin Ehrh.; Proteocarpus Börner; Pseudocarex Miq.; Psyllophora Ehrh.; Ptacoseia Ehrh.; Rhaptocalymma Borrer; Rhynchopera Börner; Schelhammeria Moench; Schoenoxiphium Nees; Temnemis Raf.; Thysanocarex Börner; Trasus Gray; Ulva Adans.; Uncinia Pers.; Vesicarex Steyerm.; Vignantha Schur; Vignea P.Beauv. ex T.Lestib.; Vignidula Börner;
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Turzyca (Carex L.) – rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Obejmuje ok. 2000 gatunków (w szerokim ujęciu, z włączeniem kilkudziesięciu gatunków z innych rodzajów tradycyjnie wyróżnianych w plemieniu Cariceae). Spotykane są one na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.

Kwiatostany turzycy prosowatej, w góry męski, u dołu żeńskie

Są to zwykle niezbyt długowieczne byliny odgrywające istotną rolę w wielu ekosystemach, zwłaszcza na terenach bagiennych (gdzie tworzą m.in. szuwary wielkoturzycowe), w murawach wysokogórskich i w tundrze^[5]. Lokalnie odgrywają istotną rolę jako rośliny pastewne (np. gatunki zaliczane dawniej do rodzaju kobrezja Kobresia w górach na terenie Rosji czy C. parvula dominująca na pastwiskach jaków w Tybecie)^[5]. Niektóre rośliny kłączowe wykorzystywane są do stabilizacji wydm piaszczystych (np. C. kobomugi), włosowate liście turzycy drżączkowatej C. brizoides używane są do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Niektóre gatunki wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy i jako rośliny lecznicze^[5]. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w tym w odmianach, m.in. o liściach biało paskowanych. Stosowane są do ozdoby np. kępowe turzyce o włosowatych liściach – turzyca włosowa C. capillaea, włosista C. comans, wyróżniająca się dużymi, gwiazdkowatymi owocami turzyca Graya C. grayi, inne: turzyca oszimska C. oshimensis, japońska C. morrowii, palmowa (muskegońska) C. muskingumensis^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj jest niemal kosmopolityczny. Brak go na niektórych obszarach nizinnych strefy międzyzwrotnikowej^[7] (we wschodniej Brazylii, w części krajów zachodniej Afryki, w Omanie i ZEA)^[4]. Pojedyncze tylko gatunki rosną w południowo-wschodniej Azji^[7]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatów umiarkowanych, zwłaszcza w Ameryce Północnej (na północ od Meksyku rośnie 480 gatunków) i we wschodniej Azji (w Chinach obecnych jest 527 gatunków, w Japonii 202). Na półkuli południowej wyróżnia się Nowa Zelandia z 80 gatunkami. W Europie występuje 180 gatunków^[5].

Wykaz gatunków flory Polski^[8]

Ujęcie systematyczne i nazwa naukowa obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online^[4]. W przypadku innej nazwy i ujęcia na liście krajowej – podane jest ono na drugiej pozycji^[8]

Carex acutiformis Ehrh. – turzyca błotna
Carex alba Scop. – turzyca biała
Carex amgunensis F. Schmidt – turzyca amguńska (efemerofit)
Carex appropinquata Schumach – turzyca tunikowa
Carex arenaria L. – turzyca piaskowa
Carex aterrima Hoppe – turzyca zczerniała^[9]
Carex atherodes Spreng – turzyca oścista
Carex atrata L. – turzyca czarniawa
Carex bigelowii Torr. ex Schwein. – turzyca tęga
Carex bohemica Schreb. – turzyca ciborowata
Carex brachystachys Schrank – turzyca krótkokłosa
Carex brizoides L. – turzyca drżączkowata
Carex brunnescens (Pers.) Poir. – turzyca brunatna
Carex buekii Wimm. – turzyca Bueka
Carex buxbaumii Wahlenb. – turzyca Buxbauma
Carex canescens L. – turzyca siwa
Carex capillaris L. – turzyca włosowata
Carex caryophyllea Latourr. – turzyca wiosenna
Carex cespitosa L. – turzyca darniowa
Carex chordorrhiza L.f. – turzyca strunowa
Carex colchica J.Gay ≡ Carex ligerica J. Gay – turzyca loarska
Carex crawfordii Fernald (metafit)^[10]
Carex curvata Knaf. – turzyca odgięta
Carex dacica Heuff. – turzyca dacka
Carex davalliana Sm. – turzyca Davalla
Carex demissa Hornem – turzyca drobna
Carex depressa subsp. transsilvanica (Schur) K.Richt. ≡ Carex transsilvanica Schur – turzyca siedmiogrodzka
Carex diandra Schrank. – turzyca obła
Carex digitata L. – turzyca palczasta
Carex dioica L. – turzyca dwupienna
Carex disperma Devey – turzyca szczupła
Carex distans L. – turzyca odległokłosa
Carex disticha Huds. – turzyca dwustronna
Carex divulsa Stokes – turzyca rozsunięta
Carex echinata Murray – turzyca gwiazdkowata
Carex elata All. – turzyca sztywna
Carex elata subsp. omskiana (Meinsh.) Jalas ≡ Carex omskiana Meinsh. – turzyca omska
Carex elongata L. – turzyca długokłosa
Carex ericetorum Pollich – turzyca wrzosowiskowa
Carex extensa Gooden. – turzyca wyciągnięta
Carex firma Mygind ex Host – turzyca mocna
Carex flacca Schreb. – turzyca sina
Carex flava L. – turzyca żółta
Carex fuliginosa Schkuhr – turzyca przydymiona
Carex globularis L. – turzyca kulista
Carex acuta L. ≡ C. gracilis Curtis – turzyca zaostrzona
Carex hartmaniorum A.Cajander ≡ C. hartmanii Cajander – turzyca Hartmana
Carex heleonastes Ehrh. ex L.f. – turzyca torfowa
Carex hirta L. – turzyca owłosiona
Carex hostiana DC. – turzyca Hosta
Carex humilis Leyss. – turzyca niska
Carex lachenalii Schkuhr. – turzyca Lachenala
Carex lasiocarpa Ehrh. – turzyca nitkowata
Carex lepidocarpa Tausch. – turzyca łuszczkowata
Carex leporina L. ≡ C. ovalis Gooden – turzyca zajęcza
Carex limosa L. – turzyca bagienna
Carex loliacea L. – turzyca życicowa
Carex magellanica Lam. – turzyca patagońska
Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd. – turzyca ciemnokłosa
Carex michelii Host. – turzyca Michela
Carex microglochin Wahlenb. – turzyca drobnozadziorkowa (gat. wymarły)
Carex montana L. – turzyca pagórkowa
Carex muskingumensis Schwein. – turzyca palmowa, t. muskegońska (metafit)
Carex nigra (L.) Reichard – turzyca pospolita
Carex oederi Retz. ≡ C. scandinavica E.W. Davies, C. viridula Michx. – turzyca Oedera, t. skandynawska
Carex ornithopoda Willd. – turzyca ptasie łapki
Carex otrubae Podp. ≡ C. cuprina (Sándor ex Heuff.) Nendtv. ex A.Kern. – turzyca nibylisia
Carex pairae F.W. Schultz. – turzyca najeżona
Carex pallidula Harmaja – turzyca bladozielona
Carex pallescens L. – turzyca blada
Carex panicea L. – turzyca prosowata
Carex paniculata L. – turzyca prosowa
Carex parviflora Host – turzyca czarna
Carex pauciflora Lightf. – turzyca skąpokwiatowa
Carex pediformis C.A. Mey. – turzyca stopowata
Carex pendula Huds. – turzyca zwisła
Carex pilosa Scop. – turzyca orzęsiona
Carex pilulifera L. – turzyca pigułkowata
Carex praecox Schreb. – turzyca wczesna
Carex pseudobrizoides Clavaud – turzyca Reichenbacha
Carex pseudocyperus L. – turzyca nibyciborowata
Carex pulicaris L. – turzyca pchla
Carex punctata Gaudin – turzyca punktowana
Carex remota L. – turzyca rzadkokłosa
Carex repens Bellardi – turzyca poznańska
Carex riparia Curtis – turzyca brzegowa
Carex rostrata Stokes – turzyca dzióbkowata
Carex rupestris All. – turzyca skalna
Carex secalina Willd. ex Wahlenb. – turzyca żytowata
Carex sempervirens Vill. – turzyca zawsze zielona
Carex spicata Huds. – turzyca ściśniona
Carex stenophylla Wahlenb. – turzyca wąskolistna
Carex strigosa Huds. – turzyca zgrzebłowata
Carex supina Willd. ex Wahlenb. – turzyca delikatna
Carex sylvatica Huds. – turzyca leśna
Carex tomentosa L. – turzyca filcowata
Carex umbrosa Host – turzyca cienista
Carex utriculata Boott ≡ Carex rhynchophysa Fisch., C.A. Mey. & Avé-Lall. – turzyca gładkodzióbkowa
Carex vaginata Tausch – turzyca luźnokwiatowa
Carex vesicaria L. – turzyca pęcherzykowata
Carex vulpina L. – turzyca lisia
Carex vulpinoidea Michx – turzyca amerykańska (efemerofit)

Systematyka

Rodzaj należy do rodziny ciborowatych Cyperaceae, zwanych też turzycowatymi. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Cyperoideae i plemienia Cariceae^[11]. Do plemienia tradycyjnie zaliczanych jest 5 rodzajów – poza turzycą także: Cymophyllus (takson monotypowy), kobrezja Kobresia (ok. 60 gatunków), Schoenoxiphium (ok. 15 gatunków) i Uncinia (ok. 70 gatunków), a sam rodzaj turzyca dzielony jest na cztery podrodzaje (Carex, Psyllophora, Vignea, Vigneastra). Badania molekularne wykazują, że w takim tradycyjnym ujęciu rodzaj Carex jest parafiletyczny, pozostałe są w nim zagnieżdżone, przy czym Kobresia jest gradem – w efekcie wszystkie rodzaje w obrębie plemienia łączone są w jeden – turzyca Carex. Dzieli się on na dwa klady. Klad bazalny obejmuje dawny rodzaj Schoenoxiphium i część gatunków z sekcji Psyllophora. Kolejne trzy klady obejmują: 1) podrodzaje Carex, Vigneastra, część podrodzaju Psyllophora; 2) podrodzaj Vignea i część podrodzaju Psyllophora oraz 3) Uncinia, Kobresia, część podrodzaju Psyllophora^[12]^[13]^[4].

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju turzyca.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
↑ ^a ^b ^c ^d Carex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-18].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 164, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ BeataB. Grabowska BeataB., Trawy: turzyce, sity, kosmatki, TomaszT. Kubala (red.), Krakow, 2009, s. 22-28, ISBN 978-83-925110-4-5, OCLC 893856514 .
↑ ^a ^b Peter W. Ball & A. A. Reznicek: Carex Linneus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-18].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49-53, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ AntoniA. Zięba AntoniA. i inni, Notatki florystyczne z Tatrzańskiego Parku Narodowego, „Fragm. Florist. Geobot. Polon.”, 28 (1), 2023, DOI: 10.35535/ffgp-2023-0001 [dostęp 2024-02-07] .
↑ RobertR. Zelek RobertR., Carex crawfordii (Cyperaceae) – nowy gatunek dla flory Polski, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 28 (2), 2023, s. 155–161 [dostęp 2024-02-12] .
↑ Genus Carex L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-18].
↑ Global Carex Group. Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 179, 1, s. 1–42, 2015. DOI: 10.1111/boj.12298.
↑ Starr, J.R., Ford, B.A.. Phylogeny and Evolution in Cariceae (Cyperaceae): Current Knowledge and Future Directions. „Bot. Rev”. 75, s. 110–137, 2009. DOI: 10.1007/s12229-008-9020-x.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].

[powo-4] Carex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-18].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 164, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubala-6] BeataB. Grabowska BeataB., Trawy: turzyce, sity, kosmatki, TomaszT. Kubala (red.), Krakow, 2009, s. 22-28, ISBN 978-83-925110-4-5, OCLC 893856514 .

[america-7] Peter W. Ball & A. A. Reznicek: Carex Linneus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-18].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49-53, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[9] AntoniA. Zięba AntoniA. i inni, Notatki florystyczne z Tatrzańskiego Parku Narodowego, „Fragm. Florist. Geobot. Polon.”, 28 (1), 2023, DOI: 10.35535/ffgp-2023-0001 [dostęp 2024-02-07] .

[zelek-10] RobertR. Zelek RobertR., Carex crawfordii (Cyperaceae) – nowy gatunek dla flory Polski, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 28 (2), 2023, s. 155–161 [dostęp 2024-02-12] .

[11] Genus Carex L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-18].

[group-12] Global Carex Group. Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 179, 1, s. 1–42, 2015. DOI: 10.1111/boj.12298.

[13] Starr, J.R., Ford, B.A.. Phylogeny and Evolution in Cariceae (Cyperaceae): Current Knowledge and Future Directions. „Bot. Rev”. 75, s. 110–137, 2009. DOI: 10.1007/s12229-008-9020-x.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]