Otwórz menu główne
Wikipedia

Tutanchamon

faraon Egiptu
 Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Tutanchamon”. Zobacz też: miniserial o tym tytule.

Tutanchamon, pierwotnie Tutanchaton (ur. ok. 1342–1339 p.n.e., zm. 1323 p.n.e.) – w latach 1333–1323 p.n.e. faraon XVIII dynastii[1].

Tutanchamon
Ilustracja
Złota maska Tutanchamona
władca starożytnego Egiptu
Okres od 1333 p.n.e.
do 1323 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia XVIII dynastia
Data urodzenia ok. 1342–39 p.n.e.
Data śmierci 1323 p.n.e.
Miejsce spoczynku Dolina Królów (KV62)
Ojciec Echnaton
Żona Anchesenamon
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Panowanie Tutanchamona koncentrowało się na odrzuceniu monoteistycznego kultu boga Atona, który wprowadził Echnaton, na rzecz tradycyjnego egipskiego politeizmu.

Rodzice i rodzinaEdytuj

Dzięki badaniom genetycznym przeprowadzonym w Muzeum Narodowym w Kairze w latach 2007–2009, udało się ustalić stopnie pokrewieństwa między członkami rodziny królewskiej. Badania potwierdziły, iż ojcem Tutanchamona był Echnaton[a] – ich mumie mają wiele wspólnych, unikalnych cech morfologicznych, a także taką samą grupę krwi. Matką, jak ustalono, była kobieta o nieznanym imieniu, której mumia oznaczona jest numerem katalogowym KV35YL[2]. Badania DNA wykazały, że ta kobieta była rodzoną siostrą Echnatona, a zatem rodzice Tutanchamona byli pełnym rodzeństwem.

Wcześniej nie było pewne, kim byli rodzice młodego faraona. Pierwotnie uważany był on za syna Amenhotepa III (E.F. Wente, C. Desroches-Noblecourt). Później dominował pogląd, jak się finalnie okazało słuszny, iż ojcem był faraon Echnaton. Na dowód tego wskazywano m.in. blok z Hermopolis przetransportowany z Amarny, który tytułuje Tutanchamona synem króla, z jego ciała.

Nie było również pewności kim była matka. Prof. Martin uważał, że była nią Kija (być może będąca mitannijską księżniczką Taduhepą)[potrzebny przypis][b], drugorzędna żona Echnatona. Jej imię nie pojawia się już od około dziewiątego roku panowania powyższego władcy, kiedy urodził się Tutanchamon. Potwierdzałoby to, że zmarła w połogu, jak sądzi G. Martin. Inaczej uważał R. Krauss, wskazując mimo wszystko na Maketaton.

Jedna z najnowszych teorii dotyczących matki faraona mówi, że była nią Nefertiti.[3]

Żoną Tutanchamona była, starsza od niego, przyrodnia siostra Anchesenamon, trzecia córka Echnatona i Nefertiti. Dwie córki z tego związku urodziły się martwe i zostały pochowane razem z ojcem w jego grobowcu.

ŻyciorysEdytuj

Przejął władzę około roku 1333 p.n.e., po śmierci królowej Nefertiti (Anchetcheperure) oraz swojej siostry, Neferneferuaton, która objęła władzę po odejściu ojca.[3] Faraon miał wtedy około 10 lat. Najprawdopodobniej został osadzony na tronie z niemałą pomocą potężnego wówczas na dworze królewskim wezyra Aja. Młody władca potrzebował wsparcia w sprawowaniu władzy. W jego imieniu powołano regentów, którymi zostali Aj i Horemheb. Mieli oni niewątpliwie ogromny wpływ na Tutanchamona i to prawdopodobnie ich zasługą jest program restauracji państwa podjęty przez władcę.

Jako syn Echnatona i jego drugorzędnej małżonki nie miał realnych praw do władzy, dlatego też (w wieku dwunastu lat) musiał poślubić księżniczkę Anchesenaton, swoją przyrodnią siostrę, córkę Echnatona i jego głównej małżonki, królowej Nefertiti.

Zanim opuścił Achetaton, rezydował tam przez dwa lata. Zdążył jeszcze zmienić imię własne na Tutanchamon – "żywy obraz Amona". W 3. roku panowania przeniósł stolicę z Achetaton (dzisiejszego Tell el-Amarna) do Memfis, które to sam wybrał z uwagi na możliwość lepszej kontroli sytuacji zagranicznej (głównie w Azji).

Początkowo nosił imię Tutanchaton, w 4. roku swojego panowania zmienił je jednak na Tutanchamon (jego żona Anchesenaton zmieniła imię na Anchesenamon) i przywrócił tradycyjną religię egipską z kultem boga Amona na czele, wykorzeniając resztki heretyckiej religii stworzonej przez jego ojca. Tutanchamon stopniowo realizował politykę przywrócenia starych porządków (z czasów przed założeniem Achetaton). W tym celu wzniósł tzw. stelę restauracyjną w Karnaku.

Zapewne faraon uczynił to pod znaczącym wpływem tebańskich kapłanów Amona i swojego wezyra, Aja, gdyż musiał wtedy być zbyt młodym i niedoświadczonym władcą.

Przejawiał bardzo niewielkie zainteresowanie posiadłościami egipskimi w Syrii, Palestynie i Fenicji, gdyż za jego panowania ludy z tych krain zrzuciły zwierzchnictwo Egiptu.

Za jego czasów wezyrami byli Usermontu i Pentju, arcykapłanem Amona – Parennefer, podskarbim – Majaus, wicekrólem Kusz – Haj.

Zmarł nagle w 1323 p.n.e.

Budowa ciała i zdrowieEdytuj

Badania mumii pozwoliły stwierdzić, iż Tutanchamon miał 163 cm wzrostu i szczupłą sylwetkę[4]. Przeprowadzone w Muzeum Narodowym w Kairze badania genetyczne mumii pozwoliły ustalić, że Tutanchamon chorował na malarię, bowiem w jego mumii stwierdzono występowanie pasożytów Plasmodium falciparum wywołujących tę chorobę. Ustalono również, że chorował na zapalenie kości (tzw. choroba Freiberga-Köhlera II)[5] – krążenie krwi w tkance kostnej było niedostateczne, co osłabiało i niszczyło fragmenty szkieletu. Tę diagnozę potwierdzają wykopaliska. W grobowcu Tutanchamona znajdowała się laska ułatwiająca chodzenie i cały zestaw leków. Badania wykluczyły hipotezę, wedle której młody faraon miał cierpieć na ginekomastię. Zaprzeczyły również, by cierpiał na tzw. zespół Marfana[2]. Do dziś nie wiadomo co było przyczyną nagłej śmierci młodego faraona. Możliwe, że zmarł na skutek infekcji rany, która powstała w wyniku wypadku lub na polu bitwy, ale mógł też zostać zamordowany uderzeniem w tył głowy, ponieważ na zdjęciach rentgenowskich wykryto ślad silnego uderzenia w tym miejscu. Jeśli Tutanchamon został zabity, to głównym podejrzanym o dokonanie zabójstwa jest jego następca, wezyr Aj, lub wysoko postawiony generał Horemheb, również późniejszy faraon.

W 2005 roku mumię Tutanchamona przeskanowano tomografem komputerowym ustalając, że uszkodzenia kości czaszki powstały po śmierci faraona. Przyczyną zgonu była przypuszczalnie infekcja – skutek źle leczonego złamania kości udowej lewej nogi[6].

W 2014 roku naukowcy odtworzyli jego wygląd. Miał zaokrągloną twarz i podbródek oraz pełne policzki, wystające zęby, dziewczęce biodra i szpotawą stopę[7].

ArchitekturaEdytuj

 
Przedstawienie Tutanchamona podczas składania ofiary i libacji. Świątynia w Luksorze

Tutanchamon, podobnie jak inni władcy XVIII dynastii, najwięcej budowli pozostawił po sobie w Tebach. Dokończył zdobienie kolumnady w świątyni w Luksorze, gdzie w 1989 r. na dziedzińcu odkryto figurę sfinksa z imieniem tego króla. W Karnaku zburzono świątynię Echnatona. Tutanchamon zbudował tam dwie kaplice: dom pana wcieleń, Re, w Tebach oraz dom pana wcieleń, Re, ukochanego przez Amona, który zaprowadził porządek w Tebach[8]. Nazwa drugiej oddaje ideę restauracji podjętą przez władcę.

Tutanchamon ukończył aleję sfinksów pomiędzy świątynią Amona a świątynią Mut oraz prowadził prace rekonstrukcyjne. W Karnaku pozostawił także stele oraz wiele posągów Amona o rysach młodego władcy[c]. W Tebach Zachodnich znajdują się dwa, uzurpowane przez Eje i Horemheba, ogromne posągi. Znaleziono także przedmioty Tutanchamona w pałacu Amenhotepa III w Malgata. Na północy król pozostawił po sobie dwa nadproża, w Memfis i Sakkarze, popiersie, bramę i stelę w Gizie. Poświadczony jest także trzeci pochówek Apisa oraz świątynia dom pana postaci Re w Memfis.

Tutanchamon nie zapomniał o Nubii. W Kawa zbudował kaplicę Amonowi. Świątynia, głowa i granitowa grupa świadczą o działalności także w Faras.

GrobowiecEdytuj

Osobny artykuł: Grobowiec Tutanchamona.
 
H. Carter bada sarkofag faraona
 
Malowidło z grobu przedstawia Aja na ceremonii symbolicznego otwarcia ust zmarłemu faraonowi przez które dusza odejdzie do nieba. Przywilej następcy tronu. Skóra lamparta to atrybut najwyższego kapłana.

Tutanchamon został pochowany w Dolinie Królów w Tebach Zachodnich, w grobie KV62. Zaszczytu odprawienia ceremonii złożenia do grobu królewskiej mumii, w tym także ceremonii "otwarcia ust", dostąpił Aj, który przejął władzę osobiście jako nowy faraon. Istnieje prawdopodobieństwo, że grobowiec Tutanchamona został wyposażony w skarby wyniesione z miejsc pochówku jego ojca i macochy Nefertiti. Złota maska Tutanchamona (która w 2015 roku została uszkodzona przez pracowników Muzeum Egipskiego w Kairze[9]) nosi ślady przeróbek. Także na sarkofagu odkryto ślady ponownego rzeźbienia.

Grobowiec odkrył 4 listopada 1922 roku angielski archeolog Howard Carter.

RodowódEdytuj

 
Zarys genealogii XVIII dynastii
4. Amenhotep III      
    2. Echnaton
5. Teje        
      1. Tutanchamon
6. Tuszratta    
    3. Kija (Taduhepa)    
7. Juni      
 

UwagiEdytuj

  1. ↑ Analizy DNA pozwoliły zidentyfikować mumię Echnatona. Należą do niego szczątki z grobowca KV55 w Dolinie Królów.
  2. ↑ Albo Meritaton, córka Echnatona.
  3. ↑ Jeden, będący depozytem Luwru, posiada Muzeum Narodowe w Warszawie.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Tutanchamon. W: Encyklopedia [on-line]. PWN. [dostęp 2016-03-26].
  2. ↑ a b Faraon w laboratorium, Krzysztof Kowalski, Rzeczpospolita, 2010-02-17
  3. ↑ a b Filip Taterka, "Olśniewający dysk słoneczny." Religijna rewolucja: monoteizm nad Nilem, „Pomocnik historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717.
  4. ↑ Reeves s. 117
  5. ↑ Król Tutanchamon powalony przez malarię i chorobę kości, Discovery News, 2010-02-16 (en.)
  6. ↑ Tadeusz Oszubski "Co piąty Polak jak faraon", Express Bydgoski 26 sierpnia 2011
  7. ↑ Wygląd faraona.
  8. ↑ Schneider, 2001, s. 337
  9. ↑ Redakcja, Takiej historii nie było nawet w kinie. Najzabawniejsza tajemnica uszkodzonej egipskiej maski [dostęp 2018-07-21] (pol.).

BibliografiaEdytuj

  • Reeves N., 1998: Tutanchamon. Król, grobowiec, skarb królewski. Wyd. Wiedza i Życie, Warszawa.

Zobacz teżEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tutanchamon&oldid=58160059”