Tutanchamon
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Tutanchamon, pierwotnie Tutanchaton (ur. ok. 1342–1339 p.n.e., zm. 1323 p.n.e.) – w latach 1333–1323 p.n.e. faraon XVIII dynastii[1].
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() Złota maska Tutanchamona | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
władca starożytnego Egiptu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Okres | od 1333 p.n.e. do 1323 p.n.e. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dane biograficzne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dynastia | XVIII dynastia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Data urodzenia | ok. 1342–39 p.n.e. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Data śmierci | 1323 p.n.e. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Miejsce spoczynku | Dolina Królów (KV62) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ojciec | Echnaton | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Żona | Anchesenamon |
Panowanie Tutanchamona koncentrowało się na odrzuceniu monoteistycznego kultu boga Atona, który wprowadził Echnaton, na rzecz tradycyjnego egipskiego politeizmu.
Rodzice i rodzinaEdytuj
Dzięki badaniom genetycznym przeprowadzonym w Muzeum Narodowym w Kairze w latach 2007–2009, udało się ustalić stopnie pokrewieństwa między członkami rodziny królewskiej. Badania potwierdziły, iż ojcem Tutanchamona był Echnaton[a] – ich mumie mają wiele wspólnych, unikalnych cech morfologicznych, a także taką samą grupę krwi. Matką, jak ustalono, była kobieta o nieznanym imieniu, której mumia oznaczona jest numerem katalogowym KV35YL[2]. Badania DNA wykazały, że ta kobieta była rodzoną siostrą Echnatona, a zatem rodzice Tutanchamona byli pełnym rodzeństwem.
Wcześniej nie było pewne, kim byli rodzice młodego faraona. Pierwotnie uważany był on za syna Amenhotepa III (E.F. Wente, C. Desroches-Noblecourt). Później dominował pogląd, jak się finalnie okazało słuszny, iż ojcem był faraon Echnaton. Na dowód tego wskazywano m.in. blok z Hermopolis przetransportowany z Amarny, który tytułuje Tutanchamona synem króla, z jego ciała.
Nie było również pewności kim była matka. Prof. Martin uważał, że była nią Kija (być może będąca mitannijską księżniczką Taduhepą)[potrzebny przypis][b], drugorzędna żona Echnatona. Jej imię nie pojawia się już od około dziewiątego roku panowania powyższego władcy, kiedy urodził się Tutanchamon. Potwierdzałoby to, że zmarła w połogu, jak sądzi G. Martin. Inaczej uważał R. Krauss, wskazując mimo wszystko na Maketaton.
Jedna z najnowszych teorii dotyczących matki faraona mówi, że była nią Nefertiti.[3]
Żoną Tutanchamona była, starsza od niego, przyrodnia siostra Anchesenamon, trzecia córka Echnatona i Nefertiti. Dwie córki z tego związku urodziły się martwe i zostały pochowane razem z ojcem w jego grobowcu.
ŻyciorysEdytuj
Przejął władzę około roku 1333 p.n.e., po śmierci królowej Nefertiti (Anchetcheperure) oraz swojej siostry, Neferneferuaton, która objęła władzę po odejściu ojca.[3] Faraon miał wtedy około 10 lat. Najprawdopodobniej został osadzony na tronie z niemałą pomocą potężnego wówczas na dworze królewskim wezyra Aja. Młody władca potrzebował wsparcia w sprawowaniu władzy. W jego imieniu powołano regentów, którymi zostali Aj i Horemheb. Mieli oni niewątpliwie ogromny wpływ na Tutanchamona i to prawdopodobnie ich zasługą jest program restauracji państwa podjęty przez władcę.
Jako syn Echnatona i jego drugorzędnej małżonki nie miał realnych praw do władzy, dlatego też (w wieku dwunastu lat) musiał poślubić księżniczkę Anchesenaton, swoją przyrodnią siostrę, córkę Echnatona i jego głównej małżonki, królowej Nefertiti.
Zanim opuścił Achetaton, rezydował tam przez dwa lata. Zdążył jeszcze zmienić imię własne na Tutanchamon – "żywy obraz Amona". W 3. roku panowania przeniósł stolicę z Achetaton (dzisiejszego Tell el-Amarna) do Memfis, które to sam wybrał z uwagi na możliwość lepszej kontroli sytuacji zagranicznej (głównie w Azji).
Początkowo nosił imię Tutanchaton, w 4. roku swojego panowania zmienił je jednak na Tutanchamon (jego żona Anchesenaton zmieniła imię na Anchesenamon) i przywrócił tradycyjną religię egipską z kultem boga Amona na czele, wykorzeniając resztki heretyckiej religii stworzonej przez jego ojca. Tutanchamon stopniowo realizował politykę przywrócenia starych porządków (z czasów przed założeniem Achetaton). W tym celu wzniósł tzw. stelę restauracyjną w Karnaku.
Zapewne faraon uczynił to pod znaczącym wpływem tebańskich kapłanów Amona i swojego wezyra, Aja, gdyż musiał wtedy być zbyt młodym i niedoświadczonym władcą.
Przejawiał bardzo niewielkie zainteresowanie posiadłościami egipskimi w Syrii, Palestynie i Fenicji, gdyż za jego panowania ludy z tych krain zrzuciły zwierzchnictwo Egiptu.
Za jego czasów wezyrami byli Usermontu i Pentju, arcykapłanem Amona – Parennefer, podskarbim – Majaus, wicekrólem Kusz – Haj.
Zmarł nagle w 1323 p.n.e.
Budowa ciała i zdrowieEdytuj
Badania mumii pozwoliły stwierdzić, iż Tutanchamon miał 163 cm wzrostu i szczupłą sylwetkę[4]. Przeprowadzone w Muzeum Narodowym w Kairze badania genetyczne mumii pozwoliły ustalić, że Tutanchamon chorował na malarię, bowiem w jego mumii stwierdzono występowanie pasożytów Plasmodium falciparum wywołujących tę chorobę. Ustalono również, że chorował na zapalenie kości (tzw. choroba Freiberga-Köhlera II)[5] – krążenie krwi w tkance kostnej było niedostateczne, co osłabiało i niszczyło fragmenty szkieletu. Tę diagnozę potwierdzają wykopaliska. W grobowcu Tutanchamona znajdowała się laska ułatwiająca chodzenie i cały zestaw leków. Badania wykluczyły hipotezę, wedle której młody faraon miał cierpieć na ginekomastię. Zaprzeczyły również, by cierpiał na tzw. zespół Marfana[2]. Do dziś nie wiadomo co było przyczyną nagłej śmierci młodego faraona. Możliwe, że zmarł na skutek infekcji rany, która powstała w wyniku wypadku lub na polu bitwy, ale mógł też zostać zamordowany uderzeniem w tył głowy, ponieważ na zdjęciach rentgenowskich wykryto ślad silnego uderzenia w tym miejscu. Jeśli Tutanchamon został zabity, to głównym podejrzanym o dokonanie zabójstwa jest jego następca, wezyr Aj, lub wysoko postawiony generał Horemheb, również późniejszy faraon.
W 2005 roku mumię Tutanchamona przeskanowano tomografem komputerowym ustalając, że uszkodzenia kości czaszki powstały po śmierci faraona. Przyczyną zgonu była przypuszczalnie infekcja – skutek źle leczonego złamania kości udowej lewej nogi[6].
W 2014 roku naukowcy odtworzyli jego wygląd. Miał zaokrągloną twarz i podbródek oraz pełne policzki, wystające zęby, dziewczęce biodra i szpotawą stopę[7].
ArchitekturaEdytuj
Tutanchamon, podobnie jak inni władcy XVIII dynastii, najwięcej budowli pozostawił po sobie w Tebach. Dokończył zdobienie kolumnady w świątyni w Luksorze, gdzie w 1989 r. na dziedzińcu odkryto figurę sfinksa z imieniem tego króla. W Karnaku zburzono świątynię Echnatona. Tutanchamon zbudował tam dwie kaplice: dom pana wcieleń, Re, w Tebach oraz dom pana wcieleń, Re, ukochanego przez Amona, który zaprowadził porządek w Tebach[8]. Nazwa drugiej oddaje ideę restauracji podjętą przez władcę.
Tutanchamon ukończył aleję sfinksów pomiędzy świątynią Amona a świątynią Mut oraz prowadził prace rekonstrukcyjne. W Karnaku pozostawił także stele oraz wiele posągów Amona o rysach młodego władcy[c]. W Tebach Zachodnich znajdują się dwa, uzurpowane przez Eje i Horemheba, ogromne posągi. Znaleziono także przedmioty Tutanchamona w pałacu Amenhotepa III w Malgata. Na północy król pozostawił po sobie dwa nadproża, w Memfis i Sakkarze, popiersie, bramę i stelę w Gizie. Poświadczony jest także trzeci pochówek Apisa oraz świątynia dom pana postaci Re w Memfis.
Tutanchamon nie zapomniał o Nubii. W Kawa zbudował kaplicę Amonowi. Świątynia, głowa i granitowa grupa świadczą o działalności także w Faras.
GrobowiecEdytuj
Tutanchamon został pochowany w Dolinie Królów w Tebach Zachodnich, w grobie KV62. Zaszczytu odprawienia ceremonii złożenia do grobu królewskiej mumii, w tym także ceremonii "otwarcia ust", dostąpił Aj, który przejął władzę osobiście jako nowy faraon. Istnieje prawdopodobieństwo, że grobowiec Tutanchamona został wyposażony w skarby wyniesione z miejsc pochówku jego ojca i macochy Nefertiti. Złota maska Tutanchamona (która w 2015 roku została uszkodzona przez pracowników Muzeum Egipskiego w Kairze[9]) nosi ślady przeróbek. Także na sarkofagu odkryto ślady ponownego rzeźbienia.
Grobowiec odkrył 4 listopada 1922 roku angielski archeolog Howard Carter.
RodowódEdytuj
4. Amenhotep III | ||||||
2. Echnaton | ||||||
5. Teje | ||||||
1. Tutanchamon | ||||||
6. Tuszratta | ||||||
3. Kija (Taduhepa) | ||||||
7. Juni | ||||||
UwagiEdytuj
- ↑ Analizy DNA pozwoliły zidentyfikować mumię Echnatona. Należą do niego szczątki z grobowca KV55 w Dolinie Królów.
- ↑ Albo Meritaton, córka Echnatona.
- ↑ Jeden, będący depozytem Luwru, posiada Muzeum Narodowe w Warszawie.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Tutanchamon. W: Encyklopedia [on-line]. PWN. [dostęp 2016-03-26].
- ↑ a b Faraon w laboratorium, Krzysztof Kowalski, Rzeczpospolita, 2010-02-17
- ↑ a b Filip Taterka , "Olśniewający dysk słoneczny." Religijna rewolucja: monoteizm nad Nilem, „Pomocnik historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717 .
- ↑ Reeves s. 117
- ↑ Król Tutanchamon powalony przez malarię i chorobę kości, Discovery News, 2010-02-16 (en.)
- ↑ Tadeusz Oszubski "Co piąty Polak jak faraon", Express Bydgoski 26 sierpnia 2011
- ↑ Wygląd faraona.
- ↑ Schneider, 2001, s. 337
- ↑ Redakcja, Takiej historii nie było nawet w kinie. Najzabawniejsza tajemnica uszkodzonej egipskiej maski [dostęp 2018-07-21] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Reeves N., 1998: Tutanchamon. Król, grobowiec, skarb królewski. Wyd. Wiedza i Życie, Warszawa.