Twardzioszek przydrożny

Twardzioszek przydrożny
	; Marasmius oreades
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	twardzioszkowate
Rodzaj	twardzioszek
Gatunek	twardzioszek przydrożny
	Nazwa systematyczna
	Marasmius oreades (Bolton) Fr.; Anteckn. Sver. Ätl. Svamp.: 52 (1836)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Twardzioszek przydrożny (Marasmius oreades (Bolton) Fr.) – gatunek grzybów, należący do rodziny twardzioszkowatych (Marasmiaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Marasmiaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1792 r. James Bolton nadając mu nazwę Agaricus oreades. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1836 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Marasmius^[1].

Synonimy naukowe^[2]:

Agaricus coriaceus Lightf. 1777
Agaricus oreades Bolton 1792
Agaricus oreades var. albidus Schultz 1878
Agaricus oreades Bolton, Hist. fung. Halifax 1792 var. oreades
Agaricus pratensis Huds. 1778
Agaricus pseudomouceron Bull. 1812
Chamaeceras albidus (Schulzer) Kuntze 1898
Collybia oreades (Bolton) P. Kumm. 1871
Scorteus oreades (Fr.) Earle 1909

Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako nicniczka, podróżniczka, przydróżka, tanecznica, wieruszka, zwiędlak przydrożny^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnicy 1–4 (do 6) cm, barwy skórzastożółtej lub ochrowobrązowawej (suchy bledszy, białawy), higrofaniczny, z brzegiem prążkowanym przez prześwitujące blaszki, gładki i nagi. Za młodu stożkowaty, później wypukły, w dojrzałym owocniku płaski, często z tępym garbkiem pośrodku^[4].

Blaszki

Blaszki bardzo rzadkie, białawe, po deszczu ochrowe, podczas suszy kremowe, po zwilżeniu nieco ciemniejsze^[4].

Trzon

Wysokość 6–7 cm, grubość ok. 0,5 cm. Jest cylindryczny, pełny, elastyczny, niełamliwy, bladoochrowy, białawożółtawy^[5].

Miąższ

Bladożółty. Cienki, biały, nie zmieniający zabarwienia po przekrojeniu. Ma przyjemny grzybowy zapach i delikatny smak^[4].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki o średnicy 7–10 × 4–6 µm, jajowate, gładkie, bezbarwne^[4].

Blaszki
Mokre kapelusze mają ciemniejszy odcień
Blaszki
Zazwyczaj występuje gromadnie
Owocniki twardzioszka przydrożnego bardzo często tworzą tzw. "czarcie kręgi"

Występowanie i siedlisko

Występuje w umiarkowanej strefie na całej półkuli północnej, a także w Australii^[6]. W Europie Środkowej twardzioszek przydrożny jest bardzo pospolity^[7], w Polsce również^[3].

Rośnie na łąkach, pastwiskach, przy polnych ścieżkach, na skraju lasów. Wytwarza owocniki od maja do listopada. Owocniki twardzioszka często tworzą czarcie koła^[5]. Niekiedy osiągają one średnicę 20 cm. Jego grzybnia wydziela amoniak barwiący trawę w jej otoczeniu na niebieskawozielony kolor i powodujący jej obumieranie. Duża ilość, pochodzących z nawozów sztucznych związków azotowych w glebie nie sprzyja występowaniu tego gatunku, dlatego też rośnie on głównie na mało lub średnio urodzajnej glebie^[7].

Znaczenie

Saprotrof^[3]. Grzyb jadalny. Do celów konsumpcyjnych używa się wyłącznie kapeluszy, odrzucając łykowate trzonki. W smaku łagodny, o orzechowym posmaku, nadaje się głównie do zup, sosów. Zawiera mniej wody, niż inne grzyby i z tego powodu nadaje się także do suszenia^[6]. W jednym z atlasów w 1909 r. tak pisano o tym gatunku: "Z powodu jego miłego, aromatycznego, przyjemnego smaku zalicza się on do najsmaczniejszych grzybów jadalnych". Należy jednak uważać przy jego zbieraniu, może być bowiem pomylony z niektórymi trującymi lejkówkami i grzybówkami, które rosną na takich samych siedliskach^[5].

Z owocników wyizolowano kwas marazmowy. Jest to związek seskwiterpenowy o właściwościach antybakteryjnych i fungistatycznych. M.in. hamuje wzrost gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) i pałeczki okrężnicy (Escherichia coli)^[8].

Gatunki podobne

niektóre lejkówki. Różnią się przyrośniętymi i mocno zbiegającymi blaszkami^[5]. Mają też mniej elastyczny trzon, gęściej wyrastające blaszki, oszroniony kapelusz i inny zapach^[7].
łysostopek cierpki (Gymnopus peronata)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2020-0827]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
↑ ^a ^b ^c ^d Ewald Gerhardt, =Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: 2006, strony =188, ISBN 83-7404-513-2
↑ ^a ^b ^c ^d Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa, 2006, ISBN 83-85444-65-3
↑ ^a ^b Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa:PWRiL, 1977
↑ ^a ^b ^c Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3
↑ Grażyna Końska, Halina Komorowska, Lecznicze działanie grzybów, Wszechświat. Czasopismo przyrodnicze, t 110, nr 7-9/2009

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2020-0827]. (ang.).

[sf-2] Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).

[checklist-3] Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1

[Gerhardt-4] Ewald Gerhardt, =Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: 2006, strony =188, ISBN 83-7404-513-2

[griz-5] Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa, 2006, ISBN 83-85444-65-3

[mag-6] Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa:PWRiL, 1977

[gminder-7] Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3

[leko-8] Grażyna Końska, Halina Komorowska, Lecznicze działanie grzybów, Wszechświat. Czasopismo przyrodnicze, t 110, nr 7-9/2009

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]