Ulica Krochmalna w Warszawie
Ulica Krochmalna – ulica w warszawskiej dzielnicy Wola biegnąca od alei Jana Pawła II do ulicy Żelaznej. Krótki odcinek ulicy znajduje się także po zachodniej stronie Żelaznej.
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Mirów | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Krochmalna przy Żelaznej, po prawej zabytkowa kamienica Anny Koźmińskiej (nr 64) | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo |  Polska
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | Warszawa | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy   Ulica Krochmalna w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  Ulica Krochmalna w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Ulica Krochmalna w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||||||||
 52°14′11,7″N 20°59′30,0″E/52,236580 20,991677
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Pierwotnie biegła od placu Żelaznej Bramy do ulicy Karolkowej. Po II wojnie światowej została skrócona z obu stron, a jej dawnemu zachodniemu odcinkowi nadano nazwy: Kotlarska i Jaktorowska[1].
OpisEdytuj
Dawna droga narolna nazywana Lawendową lub Lawendowską, prawdopodobnie od licznych ogrodów[2]. Zaczynała się przy ulicy Gnojnej (po 1918 przemianowanej na Rynkową) przy placu Żelaznej Bramy i biegła na zachód do okolic obecnej ulicy Towarowej[3].
Obecna nazwa została nadana w 1770 i związana była z działającą tutaj wytwórnią krochmalu[4]. W tym samym roku ulicę przecięto Okopem Lubomirskiego[2]. Pod koniec XVIII wieku przy ulicy znajdowało się ok. 40 domów i 4 browary[2]. Pod koniec XIX wieku była zamieszkana głównie przez ludność żydowską[5]. Na wschodnim odcinku ulicy działało osiem domów modlitwy oraz mykwa[6].
W 1846 Konstanty Schiele i Henryk Klawe zakupili działający przy ulicy browar Schöffera i Gampfa, co dało początek spółce Haberbusch i Schiele. Po rozbudowie w latach 1880–1890 stała się ona największym producentem piwa w Królestwie Polskim[7].
Przy ulicy, pod numerem 10, w 1908 zamieszkała rodzina Isaaca Bashevisa Singera, późniejszego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Wiosną 1914 Singerowie przeprowadzili się do sąsiedniej kamienicy nr 12[8]. Do klimatów Krochmalnej Singer będzie wielokrotnie powracał w swoich utworach, m.in. w Szoszy[9].
Ulica była siedliskiem skrajnej nędzy, przestępczości i nierządu, w szczególności na swoim wschodnim odcinku[10].
W latach 1911–1912 pod nr 92 wzniesiono budynek Domu Sierot, założonego przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską[11].
W okresie międzywojennym Krochmalna była jedną z najbardziej zaniedbanych ulic śródmieścia Warszawy[12]. W 1939 przy ulicy znajdowało się 92 budynków frontowych, w tym ponad 50 kamienic o wysokości od dwóch do sześciu kondygnacji[12].
W listopadzie 1940 wschodni odcinek Krochmalnej do ulicy Wroniej znalazł się w granicach warszawskiego getta[13]. Ulica została z niego wyłączona wraz z całym tzw. małym gettem w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji likwidacyjnej (wywózki Żydów do obozu zagłady w Treblince)[14].
Podczas powstania warszawskiego u wylotu ulicy przy ul. Żelaznej wzniesiono barykadę[15]. W 1944 zabudowa została zniszczona przez Niemców z wyjątkiem kilku domów przy ulicy Żelaznej oraz na odcinku pomiędzy ulicami Karolkową i Towarową[5].
W związku z przewidywaną w planie sześcioletnim likwidacją ulic i zabudowy pomiędzy ulicami Żelazną i Towarową, ulicę Krochmalną przegrodzono budynkiem szkolnym (obecnie siedziba Szkoły Podstawowej nr 221)[16]. Ta koncepcja została później zarzucona, a część ulicy pomiędzy Żelazną i Wronią została włączona do terenu zajmowanego przez rozbudowujący się browar[16].
Po 1969 ulicę zabudowano blokami Osiedla Za Żelazną Bramą[1]. W 1970 fragment przedwojennej Krochmalnej pomiędzy ul. Karolkową a Towarową przemianowano na Jaktorowską, a odcinkowi pomiędzy Towarową i Wronią nadano nazwę ulicy Kotlarskiej[1].
W 2018 pod nr 1 (róg ul. Ciepłej) odsłonięto tablicę upamiętniającą Isaaca Bashevisa Singera[17].
Ulica w kulturze popularnejEdytuj
- W powieści Zły (1955) Leopolda Tyrmanda na ulicy Krochmalnej znajduje się warsztat inżyniera Alberta Wilgi, a w kamienicy Anny Koźmińskiej na rogu Żelaznej i Krochmalnej – Bar IV kategorii „Słodycz”, należący do Warszawskich Zakładów Gastronomicznych[18][19].
- W powieści Kariera Nikodema Dyzmy (1932) Tadeusza Dołęgi-Mostowicza na ulicy Krochmalnej dokonano zabójstwa Józefa Boczka[20].
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 388. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 97.
- ↑ Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 24. ISBN 978-83-620020-26-3.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 158. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 98.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 59. ISBN 83-88372-20-3.
- ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 233. ISBN 978-83-931723-5-1.
- ↑ Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 28–29. ISBN 978-83-620020-26-3.
- ↑ Isaac Bashevis Singer: Szosza. Warszawa: Wydawnictwo Saggitarius, 1991, s. 92–95. ISBN 83-00-03555-9.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 65. ISBN 83-88372-20-3.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego-Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83-909794-6-2.
- ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 62. ISBN 83-88372-20-3.
- ↑ Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński, współczesna treść tematyczna (przebieg ulic i ostańce) Robert Marcinkowski [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Zabytki Woli i zabytki Pragi. „Stolica”, s. 5, maj 2019.
- ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 64. ISBN 83-88372-20-3.
- ↑ Tablica upamiętniająca noblistę Izaaka Bashevisa Singera. W: Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 28 sierpnia 2018. [dostęp 2018-09-07].
- ↑ Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 322, 222. ISBN 83-07-01982-6.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Kamienica z powieści „Zły” Leopolda Tyrmanda została zabytkiem. W: Gazeta Stołeczna [on-line]. 2 kwietnia 2019. [dostęp 2019-06-02].
- ↑ Tadeusz Dołega-Mostowicz: Kariera Nikodema Dyzmy. Warszawa: Bellona, s. 239. ISBN 978-83-11-13083-8.