Wikipedia

Ulica Krochmalna w Warszawie

ulica w Warszawie

Ulica Krochmalna – ulica w warszawskiej dzielnicy Wola.

Ulica Krochmalna w Warszawie
Mirów
Ilustracja
Ulica Krochmalna przy ulicy Żelaznej (2025)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Długość

1130 m

Przebieg
0 m al. Jana Pawła II
80 m ul. Ciepła
340 m ul. Waliców
480 m ul. Żelazna
480 m ul. Żelazna
640 m ul. M. Wajnberga
760 m ul. Haberbuscha i Schielego
860 m ul. Wronia
990 m
1130 m ul. Towarowa
↓ ul. Jaktorowska
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ulica Krochmalna w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Krochmalna w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Krochmalna w Warszawie”
Ziemia52°14′11,7″N 20°59′30,0″E/52,236580 20,991677
Multimedia w Wikimedia Commons
Ulica Krochmalna w okresie istnienia getta
Ulica przy ulicy Waliców, widok w kierunku wschodnim (2021)
Ulica przy ulicy Wajnberga, widok w kierunku zachodnim (2023)

Pierwotnie biegła od placu Żelaznej Bramy do ulicy Karolkowej. Po II wojnie światowej została skrócona z obu stron, a jej dawnemu zachodniemu odcinkowi nadano nazwę ulica Jaktorowska[1][2]. W latach 1970–2023 jej odcinek nosił nazwę ulica Kotlarska[1][3].

Opis

edytuj

Ulica jest dawną drogą narolną[4]. Była nazywana Lawendową lub Lawendowską, prawdopodobnie od licznych ogrodów[4]. Zaczynała się przy ulicy Gnojnej (po 1918 przemianowanej na Rynkową) przy placu Żelaznej Bramy i biegła na zachód do okolic obecnej ulicy Towarowej[5].

Obecna nazwa została nadana w 1770 i związana była z działającą tutaj wytwórnią krochmalu[6]. W tym samym roku ulicę przecięto Okopem Lubomirskiego[4]. Pod koniec XVIII wieku przy ulicy znajdowało się ok. 40 domów i 4 browary[4]. Pod koniec XIX wieku była zamieszkana głównie przez ludność żydowską[7]. Na wschodnim odcinku ulicy działało osiem domów modlitwy oraz mykwa[8].

W 1846 Błażej Haberbusch i Jan Henryk Klawe zakupili działający przy ulicy stary browar Ludwika Suchockiego, co dało początek spółce Haberbusch i Schiele[9]. Po rozbudowie w latach 1880–1890 stała się ona największym producentem piwa w Królestwie Polskim[10].

Przy ulicy, pod numerem 10, w 1908 zamieszkała rodzina Isaaca Bashevisa Singera, późniejszego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Wiosną 1914 Singerowie przeprowadzili się do sąsiedniej kamienicy nr 12[11]. Do klimatów Krochmalnej Singer będzie powracał w swoich utworach[12], m.in. w Szoszy[13]. Ulica była siedliskiem skrajnej nędzy, przestępczości i nierządu, w szczególności na swoim wschodnim odcinku[14].

W latach 1911–1912 pod nr 92 wzniesiono budynek Domu Sierot, założonego przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską[15]. W latach 20. XX wieku pod numerem 48 działała czteroklasowa szkoła średnia męska (założona w 1905)[16].

W okresie międzywojennym Krochmalna była jedną z najbardziej zaniedbanych ulic śródmieścia Warszawy[17]. W kamienicy nr 56 mieścił się VII komisariat Policji Państwowej wraz z komendą II obwodu[18]. W 1939 przy ulicy znajdowały się 92 budynki frontowe, w tym ponad 50 kamienic o wysokości od dwóch do sześciu kondygnacji[17].

W listopadzie 1940 wschodni odcinek Krochmalnej do ulicy Wroniej znalazł się w granicach warszawskiego getta[19]. W lutym 1942 w kamienicach nr 13 i18 doszło dwóch z czterech udokumentowanych przypadków kanibalizmu w dzielnicy zamkniętej[20]. Ulica została z niej wyłączona razem z całym tzw. małym gettem w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej (wywózki Żydów do obozu zagłady w Treblince)[21].

Podczas powstania warszawskiego jej skrzyżowania z ulicami: Żelazną[22] i Wronią[23] zostały zamknięte przez powstańców barykadami. W 1944 zabudowa została zniszczona przez Niemców z wyjątkiem kilku domów przy ulicy Żelaznej oraz na odcinku pomiędzy ulicami Karolkową i Towarową[7].

Po wojnie fragment miasta, przez który przebiegała ulica, był nazywany Dzikim Zachodem[24]. W związku z przewidywaną w planie sześcioletnim likwidacją ulic i zabudowy pomiędzy ulicami Żelazną i Towarową, ulicę Krochmalną przegrodzono budynkiem szkolnym (obecnie siedziba Szkoły Podstawowej nr 221)[25]. Ta koncepcja została później zarzucona, a część ulicy pomiędzy Żelazną i Wronią została włączona do terenu zajmowanego przez rozbudowujący się browar[25].

Po 1969 ulicę zabudowano blokami Osiedla Za Żelazną Bramą, a odcinek ulicy na wschód od skrzyżowania z ulicą Juliana Marchlewskiego został zlikwidowany[2]. Uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 14 maja 1970 fragment przedwojennej ulicy Krochmalnej pomiędzy ulicami Towarową i Karolkową przemianowano na ulicę Jaktorowską, a odcinkowi pomiędzy ulicami Wronią i Towarową nadano nazwę ulica Kotlarska[1][2]. Odcinki te utraciły połączenie z centralnym odcinkiem ulicy Krochmalnej w wyniku zajęcia jej odcinka pomiędzy ulicami Żelazną i Wronią przez szkołę i browar. W 1970 ulica uległa skróceniu do 480 metrów z przedwojennej długości 1740 metrów.

W 2018 pod nr 1 (róg ul. Ciepłej) odsłonięto tablicę upamiętniającą Isaaca Bashevisa Singera[26].

Po likwidacji browaru w 2004 jego zabudowania zostały wyburzone. W latach 2017–2019 na ich terenie wzniesiono kompleks zabudowań mieszkalnych, biurowych i usługowych oraz odtworzono ulicę w jej przedwojennym przebiegu. Uchwałą Rady m.st. Warszawy z dnia 30 maja 2019 przywrócono nazwę ulica Krochmalna odcinkowi drogi pomiędzy ulicami Żelazną i Wronią, w zmodyfikowanym przebiegu okrążającym szkołę przy ulicy Żelaznej[27]. Uchwałą z dnia 9 lutego 2023 Rada m.st. Warszawy przywróciła również ulicy Kotlarskiej, pomiędzy ulicami Wronią i Towarową, jej historyczną nazwę ulica Krochmalna[3]. W wyniku zmian wprowadzonych w latach 2019–2023 długość ulicy zwiększyła się z 480 metrów do 1130 metrów.

W kulturze

edytuj

Ważniejsze obiekty

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Uchwała nr 24 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 14 maja 1970 r. w sprawie nadania nazw ulicom. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, s. 1–2, 5 sierpnia 1970. 
  2. ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 388. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ a b Uchwała nr Uchwała nr LXXVII/2520/2023 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 9 lutego 2023 r. w sprawie zmiany i nadania nazw obiektom miejskim w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, s. 1–3, 20 lutego 2023. 
  4. ↑ a b c d Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 97.
  5. ↑ Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 24. ISBN 978-83-620020-26-3.
  6. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 158. ISBN 978-83-62189-08-3.
  7. ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 98.
  8. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 59. ISBN 83-88372-20-3.
  9. ↑ Maria Klawe-Mazurowa, Z Meklemburgii do Warszawy, dzieje potomków Jana Henryka Klawe., 2017, s. 191-194, ISBN 978-83-945874-0-6.
  10. ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 233. ISBN 978-83-931723-5-1.
  11. ↑ Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 28–29. ISBN 978-83-620020-26-3.
  12. ↑ Olgierd Budrewicz: Olgierda Budrewicza słownik warszawski. Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2011, s. 291. ISBN 978-83-7576-119-1.
  13. ↑ Isaac Bashevis Singer: Szosza. Warszawa: Wydawnictwo Saggitarius, 1991, s. 92–95. ISBN 83-00-03555-9.
  14. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 65. ISBN 83-88372-20-3.
  15. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego-Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83-909794-6-2.
  16. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 133.
  17. ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 62. ISBN 83-88372-20-3.
  18. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 70. ISBN 978-83-61253-51-8.
  19. ↑ Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński, współczesna treść tematyczna (przebieg ulic i ostańce) Robert Marcinkowski [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
  20. ↑ Jacek Leociak: Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2017, s. 108. ISBN 978-83-62020-89-8.
  21. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
  22. ↑ Zabytki Woli i zabytki Pragi. „Stolica”, s. 5, maj 2019. 
  23. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 130.
  24. ↑ Spacerownik po Woli. 20 tras tematycznych, Warszawa: Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, 2006, s. 6, 143, ISBN 978-83-911262-7-1 [dostęp 2024-05-23].
  25. ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 64. ISBN 83-88372-20-3.
  26. ↑ Tablica upamiętniająca noblistę Izaaka Bashevisa Singera. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 28 sierpnia 2018. [dostęp 2018-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-15)].
  27. ↑ Uchwała nr XIII/312/2019 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 30 maja 2019 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, s. 1–3, 14 czerwca 2019. 
  28. ↑ Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 322, 222. ISBN 83-07-01982-6.
  29. ↑ Tomasz Urzykowski: Kamienica z powieści „Zły” Leopolda Tyrmanda została zabytkiem. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. 2 kwietnia 2019. [dostęp 2019-06-02].
  30. ↑ Tadeusz Dołega-Mostowicz: Kariera Nikodema Dyzmy. Warszawa: Bellona, s. 239. ISBN 978-83-11-13083-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Krochmalna_w_Warszawie&oldid=77061866”