Urdzik (Soldanella L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje 16 gatunków[4]. Rośliny te występują w górach w Europie Środkowej i Południowej[5][4]. W Polsce, w Tatrach, rosną trzy gatunki: urdzik górski (S. montana), karpacki (S. carpatica) i węgierski (S. hungarica)[6]. Szereg gatunków i mieszańców uprawianych jest jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych[7].

Urdzik
Ilustracja
Urdzik karpacki
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

pierwiosnkowate

Rodzaj

urdzik

Nazwa systematyczna
Soldanella L.
Sp. Pl. 144. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Soldanella alpina L.[3]

Synonimy
  • Golia Adanson[3]

Morfologia

edytuj
Pokrój
Rośliny zielne o liściach skupionych w przyziemnych rozetach i z kwiatami wzniesionymi na bezlistnych głąbikach[8].
Liście
Długoogonkowe, zebrane w rozetę przyziemną[8]. Blaszka nerkowata do okrągłej, całobrzega, często z członowanymi włoskami[5].
Kwiaty
Pojedyncze lub po kilka zebrane w baldach na szczycie głąbika, zwisające. Zarówno kielich, jak i korona kwiatu, dzwonkowate. Działki w liczbie 5 są tylko u nasady zrośnięte, zwykle są wąskie. Korona podzielona jest na łatki główne i pośrednie[8], zawsze jest niebieska, na końcach pocięta frędzlowato[5].
Owoce
Eliptyczne torebki zawierające liczne nasiona[5]. Otwierają się niewielkim wieczkiem na szczycie, poniżej którego torebka pęka na kilka ząbków[8].

Systematyka

edytuj

Rodzaj należy do podrodziny Primuloideae w obrębie rodziny pierwiosnkowatych Primulaceae[9]. W obrębie podrodziny rodzaj ten tworzy monofiletyczny klad wspólnie z rodzajami: okrężnica Hottonia, Bryocarpum i Omphalogramma[10][11].

Wykaz gatunków[4][12]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-02-06].
  4. a b c Soldanella L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25].
  5. a b c d Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Springer Science & Business Media, 2013, s. 318. ISBN 3-662-07257-2.
  6. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 867, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. a b c d Bogumił Pawłowski (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 53-54.
  9. Genus: Soldanella L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2017-02-06].
  10. Mast A.R., Kelso S., Richards A.J., Lang D.J., Feller D.M.S., Conti E.. Phylogenetic relationships in Primula L. and related genera (Primulaceae) based on noncoding chloroplast DNA. „Int J Plant Sci”. 162, 6, s. 1381–1400, 2001. 
  11. Morozowska M., Czarna A., Kujawa M., Jagodzinski M.A.. Seed morphology and endosperm structure of selected species of Primulaceae, Myrsinaceae, and Theophrastaceae and their systematic importance. „Plant Syst Evol”. 291, 3–4, s. 159–172, 2011. 
  12. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 169-170. ISBN 978-83-925110-5-2.