Urdzik

Urdzik
	; Urdzik karpacki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	urdzik
	Nazwa systematyczna
	Soldanella L.; Sp. Pl. 144. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Soldanella alpina L.
Synonimy
	Golia Adanson;
	Golia Adanson;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Urdzik (Soldanella L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje 16 gatunków^[4]. Rośliny te występują w górach w Europie Środkowej i Południowej^[5]^[4]. W Polsce, w Tatrach, rosną trzy gatunki: urdzik górski (S. montana), karpacki (S. carpatica) i węgierski (S. hungarica)^[6]. Szereg gatunków i mieszańców uprawianych jest jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych^[7].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne o liściach skupionych w przyziemnych rozetach i z kwiatami wzniesionymi na bezlistnych głąbikach^[8].
Liście: Długoogonkowe, zebrane w rozetę przyziemną^[8]. Blaszka nerkowata do okrągłej, całobrzega, często z członowanymi włoskami^[5].
Kwiaty: Pojedyncze lub po kilka zebrane w baldach na szczycie głąbika, zwisające. Zarówno kielich, jak i korona kwiatu, dzwonkowate. Działki w liczbie 5 są tylko u nasady zrośnięte, zwykle są wąskie. Korona podzielona jest na łatki główne i pośrednie^[8], zawsze jest niebieska, na końcach pocięta frędzlowato^[5].
Owoce: Eliptyczne torebki zawierające liczne nasiona^[5]. Otwierają się niewielkim wieczkiem na szczycie, poniżej którego torebka pęka na kilka ząbków^[8].

Systematyka

Rodzaj należy do podrodziny Primuloideae w obrębie rodziny pierwiosnkowatych Primulaceae^[9]. W obrębie podrodziny rodzaj ten tworzy monofiletyczny klad wspólnie z rodzajami: okrężnica Hottonia, Bryocarpum i Omphalogramma^[10]^[11].

Wykaz gatunków^[4]^[12]

Soldanella alpina L. – urdzik alpejski
Soldanella angusta Li Bing Zhang
Soldanella × aschersoniana Vierh.
Soldanella calabrella Kress
Soldanella carpatica Vierh. – urdzik karpacki
Soldanella chrysosticta Kress – urdzik granatowy
Soldanella × degeniana Vierh.
Soldanella × ganderi Huter
Soldanella × handel-mazzettii Vierh.
Soldanella haretii Grinţ.
Soldanella hungarica Simonk. – urdzik węgierski
Soldanella × hybrida A.Kern.
Soldanella × lungoviensis Vierh.
Soldanella major (Neilr.) Vierh.
Soldanella minima Hoppe – urdzik drobny
Soldanella montana Willd. – urdzik górski
Soldanella × neglecta R.Schulz
Soldanella oreodoxa Li Bing Zhang
Soldanella pindicola Hausskn. – urdzik gruczołkowaty, u. albański
Soldanella pusilla Baumg. – urdzik karłowy
Soldanella rhodopaea F.K.Mey.
Soldanella × richteri Wettst.
Soldanella rugosa Li Bing Zhang
Soldanella × transsilvanica Borbás
Soldanella × vierhapperi Janch. ex Vierh.
Soldanella villosa Darracq – urdzik owłosiony
Soldanella × wiemanniana Vierh.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-02-06].
↑ ^a ^b ^c Soldanella L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .
↑ ^a ^b ^c ^d Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Springer Science & Business Media, 2013, s. 318. ISBN 3-662-07257-2.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 867, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d BogumiłB. Pawłowski BogumiłB. (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 53-54 .
↑ Genus: Soldanella L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2017-02-06].
↑ Mast A.R., Kelso S., Richards A.J., Lang D.J., Feller D.M.S., Conti E.. Phylogenetic relationships in Primula L. and related genera (Primulaceae) based on noncoding chloroplast DNA. „Int J Plant Sci”. 162, 6, s. 1381–1400, 2001.
↑ Morozowska M., Czarna A., Kujawa M., Jagodzinski M.A.. Seed morphology and endosperm structure of selected species of Primulaceae, Myrsinaceae, and Theophrastaceae and their systematic importance. „Plant Syst Evol”. 291, 3–4, s. 159–172, 2011.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 169-170. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-02-06].

[powo-4] Soldanella L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .

[Kubitzki-5] Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Springer Science & Business Media, 2013, s. 318. ISBN 3-662-07257-2.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-7] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 867, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[pawlowski-8] BogumiłB. Pawłowski BogumiłB. (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 53-54 .

[grin-9] Genus: Soldanella L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2017-02-06].

[10] Mast A.R., Kelso S., Richards A.J., Lang D.J., Feller D.M.S., Conti E.. Phylogenetic relationships in Primula L. and related genera (Primulaceae) based on noncoding chloroplast DNA. „Int J Plant Sci”. 162, 6, s. 1381–1400, 2001.

[11] Morozowska M., Czarna A., Kujawa M., Jagodzinski M.A.. Seed morphology and endosperm structure of selected species of Primulaceae, Myrsinaceae, and Theophrastaceae and their systematic importance. „Plant Syst Evol”. 291, 3–4, s. 159–172, 2011.

[gawrys-12] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 169-170. ISBN 978-83-925110-5-2.

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]