Wielopole (jurydyka)

Wielopole – jurydyka założona w roku 1693 dla rodziny Wielopolskich, skąd przyjęto nazwę. Obecnie obszar jej znajduje się w granicach dzielnic Śródmieście i Wola Warszawy. Ratusz jurydyki znajdował się przy ulicy Krochmalnej 17 (hip. 1011).

Bernardo Bellotto, Plac Żelaznej Bramy

Historia

Projekt urbanistyczny na zlecenie Marii Anny Wielopolskiej, siostry królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, wykonał Tylman z Gameren. Zlokalizowana została na przedłużeniu ul. Senatorskiej i znajdowała się w obrębie ulic: Elektoralnej, Żabiej, Granicznej, Grzybowskiej i Ciepłej.

Z założenia w jurydyce miała mieszkać zamożna szlachta, przebywająca tymczasowo w stolicy podczas elekcji i sejmów. W związku z tym Wielopole przewidziane było od początku pod parcelację z uwzględnieniem trzech typów zabudowy:

• wzdłuż granic jurydyki zlokalizowano zabudowa segmentowa przeznaczona na wynajem,
• pasa dworów szlacheckich przylegających do pasa zewnętrznego,
• wnętrze jurydyki przeznaczone zostało na magnackie założenia pałacowe.

Około 1730 przerwana została planowana zabudowa jurydyki poprzez przymusowy wykup ziemi przez króla Augusta II pod budowę koszar Mirowskich.

W gabinecie rycin BUW zachowało się 17 planów tej jurydyki. Wynika z nich m.in. że została ona rozplanowana na nieforemnym czworoboku o wymiarach podanych w łokciach, a odpowiadających w metrach: 525,98 × 508,19 x 450,12 × 657,04. Teren założenia, podzielony został na cztery części o zbliżonej powierzchni z wrysowanym krzyżującym się układem głównych ciągów komunikacyjnych i był z czasem modyfikowany.

Dużą rolę w jurydyce odegrał rynek, tzw. Targowica Wielopolska, która wraz z sąsiednim placem Mirowskim i uliczkami stała się później największym warszawskim targowiskiem. Jurydyka ta miała też znaleźć się na zachodnim krańcu Osi Saskiej, jednak kolidujący z planem pałac Lubomirskich nie został rozebrany. Rynek jurydyki z czasem zyskał nazwę placu Żelaznej Bramy.

Zobacz też

• Jurydyki Warszawy

Bibliografia

• Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994