Wiewiórkowate

rodzina ssaków

Wiewiórkowate[2] (Sciuridae) – rodzina ssaków z podrzędu wiewiórkokształtnych (Sciuromorpha) w obrębie rzędu gryzoni (Rodentia).

Wiewiórkowate
Sciuridae
G. Fischer, 1817[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

żuchwowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

wiewiórkokształtne

Rodzina

wiewiórkowate

Typ nomenklatoryczny

Sciurus Linnaeus, 1758

Synonimy
  • Sciuriorum G. Fischer, 1817[1]
Podrodziny

7 podrodzin (w tym 2 wymarłe) + 9 rodzajów wymarłych o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście

Morfologia edytuj

Gryzonie te dysponują dobrym wzrokiem, co odgrywa istotną rolę, jako że ich aktywność przypada na dzień. Wyjątek stanowią nocne polatuchy[3].

Wiewiórkowate mają w szczęce siekacz, dwa przedtrzonowce (bądź jeden) oraz trzy trzonowce, w połówce żuchwy siekacz, przedtrzonowiec i 3 trzonowce. Podobne uzębienie występuje u sewelowatych (dwa przedtrzonowce szczęki)[3].

Wzór zębowy I C P M
22 = 1 0 2 3
1 0 1 3
Wzór zębowy I C P M
20 = 1 0 1-2 3
1 0 1 3


Systematyka edytuj

W obrębie tej rodziny występuje pięć współcześnie występujących podrodzin[4][5][2]:

Obejmują one w sumie pół setki rodzajów, do których zalicza się około 270 gatunków[3].

Opisano również podrodziny wymarłe[6]:

oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej:

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Wiewiórkowate wyodrębniły się zapewne w Ameryce Północnej. Obecnie najwięcej gatunków zamieszkuje kontynenty północnoamerykański i w jeszcze większym stopniu azjatycki. To właśnie w tropikalnych lasach na południowym wschodzie Azji obserwuje się najwięcej gatunków wiewiórkowatych[3]. Występują jednak na wszystkich kontynentach poza Australią[16][17]. Nie obserwuje się ich na Madagaskarze i na Saharze, nie sięgają również południowego krańca Ameryki Południowej[3].

Ekologia i zachowanie edytuj

Większość wiewiórkowatych wiedzie dzienny tryb życia; wyłamują się aktywne nocą polatuchy. Niektórzy przedstawiciele tej rodziny wiodą społeczne życie, na przykład susły i nieświszczuki, zawiązując kolonie o dużej liczbie członków, którzy dzielą pomiędzy siebie role społeczne. Bezpieczeństwa takiej kolonii strzegą wystawieni na czatach wartownicy, którzy w razie niebezpieczeństwa zawiadamiają o nim inne osobniki za pomocą wydawanych przez siebie dźwięków, dysponując bogatym wachlarzem odgłosów[3].

Gryzonie te przyjmują pokarm roślinny i zwierzęcy. Przed nastaniem zimy magazynują tłuszcz, który zużywają, gdy zimą zapadają w długą, trwającą nawet i pół roku hibernację. Podczas snu zimowego ich procesy życiowe zwalniają. Serce bije wolniej, mniej oddechów przypada na jednostkę czasu. Obniża się także temperatura ciała. Przystosowanie takie sprzyja wydłużeniu życia[3].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Liczni członkowie wiewiórkowatych są zagrożeni wyginięciem bądź też narażeni na nie. Zagrożenie takie wynikać może z utraty siedlisk bądź wypierania przez gatunki introdukowane przez człowieka. Tak dzieje się w przypadku choćby wiewiórki pospolitej na terenie Wielkiej Brytanii oraz w północnych Włoszech, gdzie wypiera ją przybyła z kontynentu północnoamerykańskiego wiewiórka szara[3].

Przypisy edytuj

  1. a b J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 408, 1817. (łac.). 
  2. a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 192–214. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  3. a b c d e f g h Joanna Gliwicz, Systematyka, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 147-148, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
  4. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).
  5. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 594–626. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  6. J.S. Zijlstra, Sciuridae, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-19] (ang.).
  7. M. Vianey-Liaud, B. Comte, B. Marandat, S. Peigné, J. Rage & J. Sudre. A new early late Oligocene (MP 26) continental vertebrate fauna from Saint-Privat-des-Vieux (Alès Basin, Gard, Southern France). „Geodiversitas”. 36 (4), s. 602, 2014. DOI: 10.5252/g2014n4a4. (ang.). 
  8. Z. Marković, H. de Bruijn de & W. Wessels. A revision of the new rodent collections from the Early Miocene of Sibnica, Serbia. „Special Issue of the Natural History Museum in Belgrade”. 1, s. 81, 2016. (ang.). 
  9. R.J. Emry & W.W. Korth. A new genus of squirrel (Rodentia, Sciuridae) from the Mid-Cenozoic of North America. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 27 (3), s. 694, 2007. DOI: 10.1671/0272-4634(2007)27[693:ANGOSR]2.0.CO;2. (ang.). 
  10. P. Mein & L. Ginsburg. Sur l’âge relatif des différents dépôts karstiques miocènes de La Grive-Saint-Alban (Isère). „Cahiers scientifiques, Muséum d’Histoire naturelle de Lyon”. 2, s. 29, 2002. (fr.). 
  11. 王伴月 & 邱占祥 / B.-y. Wang & Z.-x. Qiu. 甘肃党河下游地区早渐新世哺乳动物化石的发现 / Discovery of early Oligocene mammalian fossils from Danghe Area, Gansu, China. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 42 (2), s. 132, 2004. (chiń. • ang.). 
  12. 邱铸鼎 & 阎翠玲 / Z.-d. Qiu & C.-l. Yan. 山东山旺新发现的中新世松鼠类化石 / New sciurids from the Miocene Shanwang Formation, Linqu, Shandong. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 43 (3), s. 203, 2005. (chiń. • ang.). 
  13. T. Skwara. A new „flying squirrel” (Rodentia: Sciuridae) from the Early Miocene of southwestern Saskatchewan. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 6 (3), s. 290, 1986. DOI: 10.2307/4523104. (ang.). 
  14. M.S. Stevens. Further study of Castolon local fauna (Early Miocene) Big Bend National Park, Texas. „Pearce-Sellards Series”. 28, s. 21, 1977. (ang.). 
  15. Sous-Ordre Sciuromorpha. W: R. Lavocat: Les Rongeurs du Miocène d’Afrique Orientale. Cz. 1: Miocène inférieur. Montpellier: École pratique des hautes études, Institut de Montpellier, 1973, s. 239. (fr.).
  16. J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 648–837. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  17. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Sciuridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-22].