Wończa pachnąca

gatunek rośliny

Wończa pachnąca[5] (Osmanthus fragrans) – gatunek krzewów i małych drzew należący do rodziny oliwkowatych. Występuje on w południowo-wschodniej Azji od Himalajów przez południowe Chiny (Kuejczou, Syczuan, Junnan), Kambodżę i Tajlandię po Tajwan i południową Japonię[6][7][8][9]. Jest rośliną przyprawową[10]. W Chinach kwiat jest symbolem miast Hangzhou, Suzhou i Guilin[11], w Japonii zaś drzewo wończy pachnącej jest symbolem miast Kitanagoya i Yoshitomi[12][13].

Wończa pachnąca
Ilustracja
Wończa pachnąca
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

oliwkowate

Rodzaj

wończa

Gatunek

wończa pachnąca

Nazwa systematyczna
Osmanthus fragrans Loureiro
Fl. Cochinch. 17, 28. Sep 1790[3]
Typ nomenklatoryczny

O. fragrans Loureiro[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Morfologia edytuj

Pokrój
Zimozielone krzewy i niewielkie drzewa osiągające zwykle 3–5 m wysokości, rzadko do 10 m. Pędy nagie[6].
Liście
Naprzeciwległe, pojedyncze i ogonkowe[10]. Blaszka liściowa eliptyczna do eliptyczno-lancetowatej, całobrzega w dolnej części i piłkowana w górnej części, zaostrzona na wierzchołku. Osiąga od 7 do 14,5 cm długości i 2,6 do 4,5 cm szerokości. Ogonek liściowy długości ok. 1 cm[6].
Kwiaty
Skupione w wierzchotkowe kwiatostany skrócone do pęczków rozwijających się w kątach liści. Kwiaty wsparte są parą nieorzęsionych, szerokojajowatych przysadek. Kielich jest dzwonkowaty i składa się z czterech działek długości 1 mm. Korona tworzona jest przez cztery zrośnięte płatki, ma kolor żółtawy, żółty lub pomarańczowy i długość 3–4 mm. Pręciki są zwykle dwa, rzadko cztery, zwykle przyrośnięte do górnej części płatków i dłuższe od korony. W każdej z komór zalążni rozwijają się dwa zalążki[6].
Owoce
Fioletowoczarne, elipsoidalne pestkowce o długości 1–1,5 cm[6].

Uprawa edytuj

 
Kwitnąca wończa pachnąca (w październiku) w Jingjiang (Chiny)

Ze względu na kwiaty pachnące dojrzałymi brzoskwiniami i morelami[14] wończa pachnąca jest uprawiana jako roślina ozdobna w ogrodach, m.in. w Azji, Europie i Ameryce Północnej[14]. Istnieją różne odmiany, o różnych kolorach kwiatów[6][14]. W Japonii odmiany kwitnące na biało i pomarańczowo rozróżnia się jako ginmokusei (jap. 銀木犀, „srebrna wończa”) i kinmokusei (jap. 金木犀, „złota wończa”).

Zastosowania edytuj

Kulinaria edytuj

 
Słoiczek sosu z wończy

W kuchhni chińskiej używa się wończy do aromatyzowania zielonej lub czarnej herbaty żeby uzyskać 桂花茶, guìhuāchá. Z kwiatów produkuje się także dżem (chiń. 桂花酱, guìhuājiàng), ciastka (chiń. 桂花糕, guìhuāgāo), zupy i alkohole. Dżem z wończy jest dodatkiem do owsianki chátāng (chiń. 茶汤), robionej z sorgo lub jagłów. Danie to jest kojarzone z miastem Tiencin, ale jest też popularne w Pekinie.

Wończa pachnąca jest składnikiem wielu chińskich deserów, takich jak kluski Tong Yuan z wończą i syropem z wina ryżowego (chiń. 桂花酒釀湯圓)[15].

 
Ciastka z herbatą i wończą

Repelent edytuj

W niektórych regionach północnych Indii, zwłaszcza w Uttarakhand, kwiaty wończy pachnącej są używane jako naturalny repelent stosowany na ubraniach[16].

Medycyna edytuj

W tradycyjnej medycynie chińskiej wywar z wończy pachnącej był używany jako herbata ziołowa lecząca nieregularną menstruację[17]. Ekstrakt z suszonych kwiatów wykazał działanie neuroprotekcyjne i przeciwutleniające w doświadczeniach in vitro[18].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-12] (ang.).
  3. a b Osmanthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-11-12].
  4. Osmanthus fragrans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 230/2013 z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie wycofania z rynku niektórych dodatków paszowych należących do grupy „środki aromatyzujące i wzmagające apetyt” [online], 21 marca 2013 [dostęp 2020-02-15] (pol.).
  6. a b c d e f Osmanthus fragrans Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].
  7. Osmanthus fragrans Lour.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].
  8. Kew World Checklist of Selected Plant Families, Osmanthus fragrans.
  9. João de Loureiro, Academia das Ciências de Lisboa, Flora cochinchinensis. Sistens plantas in regno Cochinchina nascentes. Quibus accedunt aliae observatae in Sinensi imperio, Africa Orientali, Indiaeque locis variis. Omnes dispositae secundum systema sexuale Linnaeanum. Labore /, t. v.1, Ulyssipone: Typis, et expensis academicis, 1790 [dostęp 2020-02-15].
  10. a b Osmanthus Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-11-12].
  11. China’s Flora Tour: The Sweet city with sweet osmanthus [online], news.cgtn.com [dostęp 2020-02-15] (ang.).
  12. 北名古屋市 | 市章・市の花・市の木 [online], www.city.kitanagoya.lg.jp [dostęp 2020-02-15] (jap.).
  13. Holiday scents round out the season | Coastal Columns || coastalillustrated.com [online], web.archive.org, 15 lutego 2020 [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-15].
  14. a b c Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
  15. Ellen L, Tong Yuan Dumplings in Osmanthus Sweet Soup 桂花酒釀湯圓 [online] [dostęp 2020-02-15].
  16. James Sykes Gamble, S. Low: A manual of Indian timbers: an account of the growth, distribution, and uses of the trees and shrubs of India and Ceylon, with descriptions of their wood-structure. Marston & Co, 1922. Cytat: ... Osmanthus, Lour ... A very sweet scented tree, the flowers having the scent of apricots. These flowers are used in China to flavour tea and in Kumaon to protect clothes from insects....
  17. Zhou S. Flower herbal tea used for treatment of menopathies. „Journal of Traditional Chinese Medicine”. 28:3, s. (202–204), 2008. 
  18. Lee H.-H., Lin C.-T., Yang L.-L. Neuroprotection and free radical scavenging effects of Osmanthus fragrans. „Journal of Biomedical Science”, s. (819–827), 2007.