Wojciech Dzieduszycki (artysta)

polski artysta kabaretowy, aktor, inżynier

Wojciech Dzieduszycki (ur. 5 czerwca 1912 w Jezupolu koło Stanisławowa, zm. 2 maja 2008[1] we Wrocławiu) – polski aktor, śpiewak, dyrygent, dziennikarz, autor tekstów kabaretowych, działacz kulturalny, recenzent muzyczny i teatralny oraz inżynier.

Wojciech Dzieduszycki
Data i miejsce urodzenia

5 czerwca 1912
Jezupol

Data i miejsce śmierci

2 maja 2008
Wrocław

Zawód

aktor, śpiewak, dyrygent, dziennikarz, inżynier

Lata aktywności

1934–2007

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła
Odznaka Grunwaldzka
Nagrobek rodziny Dzieduszyckich

Życiorys

edytuj
 
Sas – herb szlachecki rodu Dzieduszyckich

Młodość

edytuj

Dzieduszycki wywodził się ze starej i zamożnej rodziny szlacheckiej herbu Sas. Jego bezpośrednim przodkiem był Dominik Herakliusz Dzieduszycki (1727–1804), który w 1777 uzyskał dziedziczny tytuł hrabiowski w Austrii[2].

Od czternastego roku życia pracował w majątku ojca. Ukończył studia na Wydziale Rolnym i Mechaniki Rolnej Akademii Rolniczej w Dublanach oraz studia w Polskim Towarzystwie Muzycznym we Lwowie. W 1934 zadebiutował jako tenor w operze w Stanisławowie, w 1935 wystąpił w Operze Lwowskiej w roli Leńskiego w Eugeniuszu Onieginie Piotra Czajkowskiego oraz jako Rudolf w Cyganerii Giacomo Pucciniego, a później także w Opera Comunale we Florencji i w Mediolanie. Grał również role amantów, m.in. u Wilama Horzycy w Przygodzie w Grand Hotelu. 30 stycznia 1937 poślubił Marię Kostecką, z którą miał syna Antoniego. W czasie II wojny światowej znalazł się w obozie jenieckim w Pustkowie, w którym zorganizował obozowy teatr, a później w obozie koncentracyjnym Groß-Rosen. Skazany tam na karę śmierci uniknął wyroku, ponieważ został rozpoznany jako śpiewak operowy[3]. Jego żona Maria zmarła 9 czerwca 1945 w szpitalu dla DPs w obozie Bergen-Belsen.

Działalność w Polsce Ludowej

edytuj

W latach 1945–1946 Wojciech Dzieduszycki, którego rodzinny majątek został zagarnięty przez ZSRR, był dyrektorem Teatru Kameralnego TUR w Krakowie, a następnie osiedlił się we Wrocławiu. W 1946 poślubił Halinę Świątkównę. Wiedzę zdobytą przy zarządzaniu rodzinnym majątkiem wykorzystał przy uruchamianiu przemysłu spożywczego na Dolnym Śląsku. Był dyrektorem młynów zbożowych, opracował recepturę i technologię produkcji mąki wrocławskiej (pszenna, typu 500), a także uczył w technikum spożywczym na wrocławskiej Wyspie Młyńskiej (obecnie Hotel Tumski). W 1949 urodziła się jego córka Małgorzata.

W 1952 założył we Wrocławiu, wraz z żoną Haliną, kabaret Dymek z papierosa. Ze względu na wykonywanie lwowskich piosenek był szykanowany przez stalinowskie władze. Był współpracownikiem miesięcznika Odra od jego powstania. W 1963 zaproponował przyznawanie nagrody Orfeusza na festiwalu Warszawska Jesień, współorganizował również Festiwale Chopinowskie w Dusznikach-Zdroju. Po śmierci żony Haliny w 1997 ufundował nagrodę jej imienia, przyznawaną corocznie młodym recenzentom teatralnym i muzycznym.

W 1999 wystąpił w telewizyjnym serialu Trędowata. Dzięki staraniom Wojciecha Dzieduszyckiego wzniesiono we wrocławskim Parku Południowym pomnik Fryderyka Chopina.

W maju 2002 Dzieduszycki po raz trzeci się ożenił, jego trzecią żoną była Irena Małecka.

Współpraca z SB

edytuj

W październiku 2006 Dzieduszycki wyznał, że został „zmuszony” do współpracy z organami służb bezpieczeństwa w 1949. Przyznał w nim, że to ogromnie bolesna i wstydliwa strona jego życia; w 1949 r. zmuszono mnie do podpisania tzw. lojalki, robiąc ze mnie w ten sposób tajnego współpracownika SB. (…) Wyparłem te fakty z pamięci na tyle skutecznie, że dzisiaj nie wiem, kogo mogłem tym skrzywdzić, kogo powinienem prosić o wybaczenie. Z lat 1949–1971 zachowało się jego 400 ręcznie pisanych raportów, dotyczących głównie wrocławskich środowisk kulturalnych. Z wyjazdów zagranicznych donosił również na działaczy emigracyjnych: gen. Stanisława Maczka, Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W dokumentach jest tylko jedno pokwitowanie odbioru pieniędzy z 1965. W 1972 Służba Bezpieczeństwa zakończyła współpracę uznając, że jego donosy nie mają już większej wartości[3].

Wojciech Dzieduszycki zmarł 2 maja 2008, a 9 maja w pogrzebie urny z jego prochami we wrocławskim kościele św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida brało udział blisko tysiąc osób.

Odznaczenia

edytuj

Nagrody i wyróżnienia

edytuj

W 1999 został Honorowym Obywatelem Wrocławia (13 października 2006; po ujawnieniu jego agenturalnej przeszłości, zrzekł się tego zaszczytu), a 20 listopada 2000 odebrał doktorat honoris causa przyznany mu przez Akademię Muzyczną im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu[5]. Był ponadto laureatem kilkudziesięciu nagród kulturalnych.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Gazeta Wyborcza „Zmarł hrabia Wojciech Dzieduszycki”. [dostęp 2008-05-03].
  2. Teresa Zielińska: Poczet polskich rodów arystokratycznych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997, s. 96, 106, 112. ISBN 83-02-06429-7.
  3. a b Andrzej Stankiewicz, Rafał Bubnicki, Ostatnia spowiedź hrabiego [online], rp.pl, 7 października 2006 [dostęp 2006-10-07] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-03].
  4. M.P. z 1999 r. nr 4, poz. 22 – pkt 16.
  5. Doktorzy honoris causa. amuz.wroc.pl [dostęp 2020-01-26]

Bibliografia

edytuj