ZAZ Zaporożec
ZAZ Zaporożec (ukr. Запорожець) – modele samochodów budowanych od roku 1960 w fabryce ZAZ w Ukraińskiej SRR. Różne jego typy produkowane były aż do roku 1994. Słowo Zaporożec oznacza Kozaka z Siczy Zaporoskiej lub mieszkańca Zaporoża.
Podobnie jak Volkswagen Garbus w RFN, Polski Fiat 126p w Polsce, czy Trabant w NRD, radziecki Zaporożec miał być „samochodem dla ludu” – nie dość, że był najtańszym radzieckim samochodem, to jeszcze odznaczał się odpornością na kiepskie drogi.
Wszystkie samochody Zaporożec miały napęd na tylną oś i silnik chłodzony powietrzem (umieszczony z tyłu).
W latach 1960–1994 łącznie wyprodukowano 3 422 444 egzemplarzy Zaporożców[1].
ZAZ-965/965AEdytuj
 ZAZ-965A | |
| Producent | |
|---|---|
| Okres produkcji |
1960–1969 |
| Miejsce produkcji | |
| Następca |
ZAZ-966 |
| Dane techniczne | |
| Segment | |
| Typy nadwozia |
2-drzwiowy sedan |
| Silniki |
V4: 0,7 l o mocy 23 KM |
| Skrzynia biegów | |
| Napęd |
tylny |
| Długość |
3330 mm |
| Szerokość |
1395 mm |
| Wysokość |
1450 mm |
| Rozstaw osi |
2023 mm |
| Masa własna |
650 kg |
| Zbiornik paliwa |
30 l |
| Liczba miejsc |
4 |
| Bagażnik |
100 l |
| Dane dodatkowe | |
| Konkurencja | |
Model ZAZ-965 był produkowany w latach 1960 – 1969. Prace nad projektem małego popularnego samochodu rozpoczęto w 1956 roku w fabryce MZMA produkującej samochody Moskwicz. Prototyp powstał w 1957 r., początkowo oznaczony Moskwicz-444. Samochód był ogólnie wzorowany na włoskim Fiacie 600, przede wszystkim w zakresie ogólnego układu, podobnego nadwozia, przeniesienia napędu, zawieszenia tylnego i mechanizmu kierowniczego, lecz nie stanowił jego kopii, jak się czasami uważa[2]. Inny był przede wszystkim silnik (własnej konstrukcji, chłodzony powietrzem, a nie wodą) i większe koła (13-calowe zamiast 12-calowych), a w toku rozwoju prototypów wprowadzono także inny model przedniego zawieszenia na drążkach skrętnych zamiast na resorze (rozwiązanie zaczerpnięte z Volkswagena)[3]. Jednym z powodów wyboru przestarzałego rozwiązania otwierających się do tyłu drzwi było zapewnienie łatwiejszego dostępu dla inwalidów, z myślą o których pojazd był od początku projektowany[3]. W 1958 roku rząd radziecki zdecydował umieścić produkcję samochodu w nowo przestawionej na profil motoryzacyjny fabryce ZAZ, pod oznaczeniem ZAZ-965 Zaporożec[3]. Dalszy rozwój był już prowadzony w ZAZ-ie.
Podstawowy model ZAZ-965 produkowano od listopada 1960 do 1963 roku, zaś zmodernizowany model ZAZ-965A z mocniejszym silnikiem od listopada 1962 do maja 1969 roku. Ogółem wyprodukowano ich 322 106[3].
Samochód napędzany był czterosuwowym, chłodzonym powietrzem czterocylindrowym silnikiem w układzie widlastym ZAZ-965W o pojemności 746 cm³ i mocy 23 KM[4], a w przypadku modelu ZAZ-965A - silnikiem MeMZ-965 o pojemności 887 cm³ i mocy 27 KM (20,1 kW). Silnik opracował moskiewski instytut NAMI, a produkowała fabryka MeMZ w Melitopolu. Silnik zblokowany ze skrzynią biegów i umieszczony był za tylną osią. Powietrze chłodzące silnik wpadało w obu wersjach przez podłużne żebrowane otwory po bokach tylnej części nadwozia. Od 1966 roku część samochodów była wyposażona w zmodernizowany 30-konny silnik MeMZ-965A[3]. Wygląd samochodu przechodził drobne zmiany, np. szybko światła pozycyjne przeniesiono z góry błotników przednich pod reflektory, a w 1966 roku wprowadzono nowy pięciokątny znak fabryczny zamiast gwiazdy oraz wypukłe tłoczenie z przodu, zamiast wklęsłej atrapy wlotu powietrza[2].
Jedną z wad samochodu był bardzo mały bagażnik z przodu (0,1 m³), ograniczony kołem zapasowym i 30-litrowym zbiornikiem paliwa, dostępnym po otwarciu bagażnika[3]. ZAZ-965 był jednak popularnym samochodem, dobrze dostosowanym do warunków eksploatacji, zwłaszcza kiepskich dróg gruntowych. Popularnie nazywany był gorbatyj („garbaty”)[3]. Z ceną 1800 rubli dla ZAZ-965 i 2200 rubli dla 965A, był najtańszym radzieckim samochodem na rynku[2].
Produkowano także specjalne wersje dla inwalidów, ze zmodyfikowanym, głównie ręcznym sterowaniem - ZAZ-965B na bazie modelu bazowego i AB i AR na bazie ZAZ-965A. Ich wielkość produkcji dochodziła do 20% produkcji fabryki. Produkowano też samochody w lepiej wykończonej wersji eksportowej ZAZ-965AE, znanej także jako Jałta (wyróżniały ją m.in. boczne listwy, lusterko wsteczne na lewym błotniku i wyposażenie standardowe w radio i popielniczkę)[2].
GaleriaEdytuj
Model sprzed 1966
ZAZ-965AE - wersja eksportowa
ZAZ-965A - tył pojazdu
ZAZ-965AE
.jpg)
ZAZ-966/968/968MEdytuj
 ZAZ-968 | |
| Producent | |
|---|---|
| Okres produkcji |
1966–1994 |
| Miejsce produkcji |
|
| Poprzednik |
ZAZ-965 |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment | |
| Typy nadwozia |
2-drzwiowy sedan |
| Silniki |
V4: 0,9 l o mocy 30 KM |
| Skrzynia biegów |
4-biegowa manualna |
| Napęd |
tylny |
| Długość |
3724-3765 mm |
| Szerokość |
1490-1570 mm |
| Wysokość |
1368-1400 mm |
| Rozstaw osi |
2160 mm |
| Masa własna |
740-840 kg |
| Zbiornik paliwa |
30 l |
| Bagażnik |
195 l |
| Dane dodatkowe | |
| Konkurencja | |
Model ZAZ-966 wytwarzany był od listopada 1966 do końca 1972 roku (model dla inwalidów do stycznia 1973 r.)[2]. Prototypy samochodu powstały już w 1961 r. Nadwozie przestało przypominać Fiata 600 - tym razem styliści wzorowali się na „pontonowym” nadwoziu samochodu Chevrolet Corvair, także z silnikiem z tyłu (pomimo przywoływanego często podobieństwa do NSU Prinz 4, NSU i Zaporożec powstały w tym samym czasie)[2]. Bazowy model otrzymał nowy silnik MeMZ-968 (pojemność wzrosła do 1197 cm³, moc podwyższono do 41 KM), a nadwozie wyposażono w charakterystyczne wloty powietrza chłodzącego silnik po bokach, zwane „uszami”; stąd samochód popularnie nazywany był uszastyj[2]. Prostszym i produkowanym jako pierwszy wariantem, był ZAZ-966W (ros. ЗАЗ-966В), z 30-konnym silnikiem pojemności 887 cm³ z ZAZ-965A[2]. Przednie zawieszenie oparte na drążkach skrętnych oraz sprężynach z amortyzatorami hydraulicznymi było kopią rozwiązania pochodzącego z Volkswagena. W stosunku do modelu 965 zmieniono tylne zawieszenie, które opierało się na wahaczach wleczonych oraz sprężynach z amortyzatorami hydraulicznymi. Ciekawie rozwiązany został system nagrzewania wnętrza pojazdu – do tego celu służyła nagrzewnica zasilana benzyną. Różnica temperatur przed i po nagrzaniu według danych producenta dochodziła do 80 °C[1], aczkolwiek w praktyce działało słabo[5].
Podobnie, jak poprzednik, samochód miał duże możliwości pokonywania kiepskich dróg - lepsze od innych radzieckich samochodów osobowych, czemu sprzyjało niezależne zawieszenie, spory prześwit, brak wystających elementów podwozia, duże 13-calowe koła jak na mały samochód oraz korzystny rozkład obciążeń (60% na tylną oś)[5]. ZAZ-966 był nieco większy i wygodniejszy od modelu 965, z większym bagażnikiem dzięki innemu profilowi przedniej części nadwozia i przeniesieniu baku paliwa do tyłu. Znacząco wprawdzie wzrosła cena samochodu - do 3000 rubli za model 966W[2] i 3500 za późniejszą wersję 968, lecz np. Żiguli (Łada) 2101 kosztowała wówczas 5500 rubli[2]. Wadą samochodu, podobnie, jak poprzedniego modelu, pozostało przegrzewanie się silnika w lecie[5]. Na bazie modelu 966W wytwarzano też kilka specjalnych wersji dla inwalidów (WR, WB, WB2)[2].
Nieco zmodernizowany model ZAZ-968 produkowany był od 1971 do 1978 roku[5]. Widoczną zmianą była rezygnacja z chromowanej fałszywej kraty na ścianie czołowej, zamienionej przez chromowaną poziomą ozdobę[2]. Oprócz drobnych zmian, zmodernizowano deskę rozdzielczą i ulepszono hamulce przednie, natomiast silnik pozostał ten sam MeMz-968. Od 1973 do 1980 roku produkowano wersję ZAZ-968A, dostosowaną do nowych standardów w dziedzinie bezpieczeństwa samochodów, która otrzymała m.in. bezpieczną kolumnę kierownicy i bardziej miękką deskę rozdzielczą z tworzywa sztucznego zamiast metalowej[5]. Także ZAZ-968 posiadał wersje dla inwalidów, ze słabszym 27-konnym silnikiem (ZAZ-968R, B, B2, AB, AB2)[5]. Pod koniec 1974 roku wprowadzono drobne zmiany zewnętrzne, nowe siedzenia, dwuobwodowy układ hamulcowy. Wprowadzono także model z mocniejszym 45-konnym silnikiem (MeMz968A). W roku 1978 wprowadzono model ZAZ-968M. Usunięto w nim wspomniane m.in. wystające wloty powietrza, zastępując je kratkami, wprowadzono zespolone lampy tylne, przednie lampy pozycyjne przeniesiono do kloszy reflektorów, zmieniono przednie kierunkowskazy. W ramach ujednolicania wprowadzono wiele elementów z samochodów WAZ (Łada/Żiguli) – m.in. lusterko wewnętrzne, przełączniki świateł, kierunkowskazów i wycieraczek, lampkę wewnętrzną, pompę paliwa, pompę hamulcową). Auto sprzedawano w dwóch wersjach silnikowych: 45 KM i 50 KM (zmieniono gaźnik oraz wprowadzono suchy filtr powietrza). Produkcję zakończono 1 lipca 1994 roku[1].
Następcą Zaporożca jest produkowany od 1988 roku samochód Tavria, z napędem na przednie koła i silnikiem chłodzonym cieczą.
GaleriaEdytuj
ZAZ-966
ZAZ-966 - tył pojazdu
ZAZ-968
ZAZ 968 - tył pojazdu
ZAZ-968M
ZAZ-968M - tył pojazdu
Dane techniczneEdytuj
| Wersja | Silnik: | Układ zasilania: | Średnica × skok tłoka: | St. sprężania: | Moc maksymalna: | Maks. moment obrotowy | 0-100 km/h: | V-max: |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Silniki benzynowe: | ||||||||
| 0.9[6] | V4 0,9 l (887 cm³), OHV | gaźnik | 72,00 mm x 54,50 mm | 6,50:1 | 29 KM (21,6 kW) przy 4000-4200 obr./min | 52 N•m przy 2800-3000 obr./min | b/d | 100 km/h |
| 1.2[7] | V4 1,2 l (1197 cm³), OHV | gaźnik | 76,00 mm x 66,00 mm | 7,10:1 | 41 KM (29,8 kW) przy 4200 obr./min | 76 N•m przy 2700 obr./min | b/d | 121 km/h |
| 1.2[8] | V4 1,2 l (1197 cm³), OHV | gaźnik | 76,00 mm x 66,00 mm | 8,40:1 | 50 KM (37,3 kW) przy 4500 obr./min | 80 N•m przy 3200 obr./min | b/d | 121 km/h |
Dane techniczne modelu ZAZ-968MEdytuj
- Masa własna pojazdu (sucha): 750 kg
- Masa pojazdu gotowego do jazdy: 800 kg
- Masa pojazdu w pełni obciążonego: 1200 kg
- Maksymalne obciążenie osi przedniej: 300 kg
- Maksymalne obciążenie osi tylnej: 900 kg
- Dopuszczalna masa bagażu w bagażniku: 50 kg
- Długość: 3765 mm
- Szerokość: 1490 mm
- Wysokość (bez obciążenia): 1400 mm
- Rozstaw przednich kół: 1240 mm
- Rozstaw tylnych kół: 1226 mm
- Prześwit (przy pełnym obciążeniu): 185 mm
- Kąt wejścia (natarcia): 31°
- Kąt zejścia: 26°
- Średnica zawracania (między krawężnikami): 10,6 m
- Prędkość maksymalna: 130 km/h
- Droga hamowania 80-0 km/h (z pełnym obciążeniem): 43,2 m
- Przyspieszenie 0-100 km/h (z dwiema osobami): 32 s
- Zużycie paliwa (z gaźnikiem K-133):
- przy 90 km/h: 6,5 l/100 km
- w mieście: 9,5 l/100 km
- ogrzewanie 0,85 l/h
Stosowane modele silników:
- MeMZ-9683
- MeMZ-968GE (nowy dwugardzielowy gaźnik i zmieniony wydech)
- MeMZ-968BE (jw. dodatkowo nowa głowica z mniejszymi komorami spalania):
Rodzaj silnika: gaźnikowy, czterosuwowy, górnozaworowy, chłodzony powietrzem
- Liczba cylindrów: 4 w układzie V (pod kątem 90°)
- Pojemność: 1197 cm³
- Średnica cylindra: 76 mm
- Moc maksymalna (przy 4400-4500 obr./min):
- MeMZ-9683: 41 KM
- MeMZ-968GE: 45 KM
- MeMZ-968BE: 50 KM
- Maksymalny moment obrotowy: 7,8-8,3 kGm (przy 3500-3600 obr./min)
- Paliwo:
- MeMZ-9683: Etylina 76
- MeMZ-968GE: Etylina 76
- MeMZ-968BE: Etylina 93
- Stopień kompresji:
- MeMZ-9683: 7,2:1
- MeMZ-968GE: 7,2:1
- MeMZ-968BE: 8,4:1
- Minimalna temperatura uruchamiania (bez podgrzewania): -15° C
- Prędkość obrotowa silnika na biegu jałowym: 910 obr./min
- Kolejność zapłonu: 1-3-4-2
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Zaporożec ZAZ-968 - Krzepki Kozak z Zaporoża (pol.). W: Auto Świat [on-line]. [dostęp 2008-06-09].
- ↑ a b c d e f g h i j k l ZAZ-966 "Zaporożec", Avtolegendy SSSR Nr.36, DeAgostini 2010, ISSN 2071-095X, (ros.)
- ↑ a b c d e f g ZAZ-965/965A, Avtolegendy SSSR Nr 17, DeAgostini 2009, ISSN 2071-095X, (ros.)
- ↑ Lew M. Szugurow, Awtomobili Rossii i SSSR, 1993, ISBN 5-87483-006-5, s.28-29 (ros.)
- ↑ a b c d e f ZAZ-968A, Avtolegendy SSSR Nr.4, DeAgostini 2008, ISBN 978-5-9774-0409-9, (ros.)
- ↑ 1968 ZAZ 966 B technical specifications (ang.). W: carfolio.com [on-line]. [dostęp 2010-07-26].
- ↑ 1972 ZAZ 966 technical specifications (ang.). W: carfolio.com [on-line]. [dostęp 2010-07-26].
- ↑ 1972 ZAZ 968 technical specifications (ang.). W: carfolio.com [on-line]. [dostęp 2010-07-26].