Zagon na Żytomierz
Zagon na Żytomierz – walki stoczone w dniach 25–26 kwietnia 1920 roku w trakcie wyprawy kijowskiej, będącej częścią wojny polsko-bolszewickiej.
| wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
25–26 kwietnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
Żytomierz i okolice | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
chęć szybkiego zajęcia Żytomierza i przerwania bolszewickich linii zaopatrzeniowych | ||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Wyprawa kijowska 1920 roku[1]
Był to drobny epizod o niewielkim znaczeniu dla przebiegu wojny, jednak bardzo istotny dla sztuki wojennej tamtego okresu. Obok rajdu na Kowel był jednym z nielicznych przykładów użycia szybkich wojsk motorowych w owym czasie.
Planowanie walk edytuj
Plan operacyjny ofensywy Polaków na Ukrainie przewidywał, że w pierwszym etapie nastąpi rozcięcie sił bolszewików na dwie części i szybkie zajęcie Żytomierza i Koziatyna. Tym sposobem miał być odcięty odwrót nad Dniepr oddziałów Armii Czerwonej stojących na północy. Wojska bolszewickie stojące na południu od linii kolejowej Szepetówka – Koziatyn, miały być zepchnięte dalej na południe. W rejonie Zwiahla skoncentrowano Grupę gen. Rydza-Śmigłego w składzie 1 Dywizja Piechoty Legionów, 7 Dywizja Piechoty, 3 Brygada Jazdy, siedem baterii artylerii ciężkiej. Grupie przydzielono trzy plutony samochodów pancernych i baterię zmotoryzowaną. Grupa miała zająć Żytomierz w pierwszym dniu walki (najpóźniej drugiego dnia rano), oraz opanować mosty na Teterewie w Żytomierzu i Korosteszowie. Od rejonu wyjściowego do Żytomierza było 80 km, dlatego piechotę przewieziono na samochodach (czterdzieści samochodów ciężarowych)[2].
20 kwietnia Rydz-Śmigły wydał rozkaz operacyjny, zgodnie z którym na przedmieściu Zwiahla skoncentrowano wzmocnioną III Brygadą Piechoty Legionów. Miała ona przełamać front sowiecki i otworzyć I BP Leg. drogę do wykonania zagonu na Żytomierz[2]. Zgrupowanie 7 Dywizji Piechoty na północ od Zwiahla siłami 14 Brygady Piechoty i 12 pułku ułanów miało nacierać, aby przeciąć linie kolejową Korosten – Żytomierz i dotrzeć do rz. Teterew. Ubezpieczać marsz miała od strony Radomyśla i opanować most na Teterewie 3 Brygada Jazdy. Na południe od szosy Zwiahel – Żytomierz przemieszczała się XIII Brygada Piechoty z 7 Dywizji Piechoty. Przed grupą stała 17 Dywizja Piechoty wzmocniona 3 Brygadą Jazdy (łącznie 1500 żołnierzy i osiem dział). Na tym odcinku frontu przeciwnikiem wojsk polskich była 58 Dywizja Strzelców z 12 Armii, oraz 45 Brygada Strzelców z 15 Dywizji Strzelców (obie jednostki miały ok. 2000 żołnierzy, dziewiętnaście dział, siedem samochodów pancernych). Bolszewicy otrzymywali zaopatrzenie poprzez Husiatyn i Żytomierz. Gen. Rydz-Śmigły spodziewał się silnej obrony. W celu zaskoczenia bolszewików w Żytomierzu, wysłano kolumnę szosą równoległą do szosy Zwiahl – Żytomierz[2].
W celu opanowania Żytomierza utworzono Grupę zmotoryzowaną pod dowództwem płk. Dąb-Biernackiego. Grupa składała się z oddziałów 1 pułku piechoty Legionów, kompanii saperów i pododdziału jazdy. Grupa posiadała czterdzieści ciężarówek, połowę z tej liczby stanowiły ciężarówki Fiat, resztę głównie ciężarówki Packard o pełnych kołach. Do holowania francuskich armat 75 mm użyto pojazdów Daimlera z napędem na cztery koła. Do wsparcia grupy zmotoryzowanej użyto samochodów pancernych.
Przebieg edytuj
25 kwietnia o 3.00 rozpoczęto ładowanie 1 pułku piechoty Legionów na samochody. Ze względu na brak transportu III batalion pułku musiał działać pieszo. Na samochody postawiono dodatkowo 25 ckm z 5 pułku piechoty. Z kolumną jechał dowódca I Brygady Piechoty Legionów – płk Stefan Dąb-Biernacki. Około 3.30 pododdziały 6 pp Leg z III BP Leg przełamały obronę nieprzyjaciela na Murawni w potyczkach z kawalerią sowiecką posuwały się na Żytomierz. 5 pp Leg pokonał spieszoną kawalerię sowiecka nad Tenią. W czasie pokonywania trasy samochody grzęzły na piaszczystych drogach, zagrzewały się, a samochody pancerne łamały mosty. Okoliczna ludność gromadziła się na trasach kolumn, witała żołnierzy mlekiem i wodą, wspierała też podwodami[3].
Ok 12.30 grupa znalazła się 14 km na północny zachód od Żytomierza, pod osadą Wilsk bronioną przez 522 pułk strzelców. Pułk wycofał się, nie przyjmując walki. Płk Dąb-Biernacki zatrzymał w Wilsku kolumnę, aby poczekać na resztę samochodów i uporządkować szyki 1 BP Leg. przed spodziewanym bojem. Po nadejściu samochodów wyładowano z nich piechotę i odesłano do dyspozycji 3 BP Leg., która nacierała szosą. Między godz. 22.00 a 23.00 przybył do Wilska III batalion 5 pp Leg., natomiast maszerujący pieszo III batalion 1 pp Leg., po przebyciu 48 km zatrzymał się na nocleg, 19 km od Wilska. Utknęła po drodze bateria zmotoryzowana i nie było nadziei na jej dołączenie. W ciągu dnia 522 ps atakował oddziały polskie w Wilsku, jednak został odparty i wycofał się do Żytomierza. Późnym wieczorem płk Dąb-Biernacki dysponował w Wilsku trzema batalionami i samochodem pancernym. Płk Dąb-Biernacki bojąc się stracić zaskoczenie wydał rozkaz natychmiastowego natarcia na Żytomierz dwoma kolumnami. O 24.00 dwa bataliony 1 pp Leg. ruszyły z zadaniem obejścia Żytomierza od wschodu, przecięcia szosy kijowskiej i uderzenia na miasto od stacji kolejowej. III batalion 5 pp Leg., wzmocniony kompanią ckm z 1 pp Leg. i samochodem pancernym maszerowały drogą na Żytomierz. III batalion dotarł o świcie do skraju Żytomierza. Rosjanie przyjęli Polaków silnym ogniem. Polacy zalegli i nie nacierali, oczekując na siły 1 pp Leg. 1 pp Leg. stoczył po drodze walkę ze spieszonym 520 ps, wspieranym przez 522 ps, i 26 kwietnia ok. 8.00 stanął od wschodu na skraju Żytomierza. I batalion 1 pp Leg. uderzył dwoma kompaniami niezwłocznie na dworzec kolejowy w Żytomierzu i po odparciu ataku kawalerii zdobył dworzec. Zaskoczenie było pełne. Załoga dworca uciekła w kierunku miasta, a za nią podążyły dwie kompanie Polaków. 3 kompania I batalionu opanowała baterię sowiecką. Płk Dąb-Bernacki na odgłos strzelaniny rzucił do ataku III batalion 5 pp Leg. Po krótkim oporze załoga miasta zagrożona okrążeniem wycofała się. Do 11.00 Żytomierz opanowali Polacy. Po południu do miasta przybył 6 pp Leg., który po drodze stoczył bój z oddziałem 17 Dywizji Kawalerii. Dwie kompanie 6 pp Leg. zostały wysłane samochodami i opanowały most na Teterewie i utworzyły przyczółek.
Zagon zakończył się sukcesem wojsk polskich. W ciągu 32 godzin zajęto ważny węzeł kolejowy odległy o 80 km od linii frontu, Opanowanie Żytomierza oraz zdobycie Malina i Koziatyna zachwiało frontem bolszewickim na Ukrainie. Rozbita została 58 Dywizja Strzelców. Z 521, 520 i 521 pułków strzelców pozostało w szeregach po kilkudziesięciu żołnierzy. Dywizja straciła połowę artylerii i większość broni maszynowej. W walkach o Żytomierz Polacy stracili 3 poległych i 48 rannych. Polacy wzięli do niewoli kilkuset jeńców, zdobyli 10 dział, kilkadziesiąt ckm, samochód pancerny, dwanaście samochodów i 280 wagonów ze sprzętem wojskowym[4].
Upamiętnienie edytuj
6 października 2015 odsłonięto tablicę upamiętniającą zdobycie miasta. Znajduje się ona na budynku kina „Ukraina” (ul. Kijowska 13), w miejscu gdzie na krótko zamieszkał Józef Piłsudski. W foyer kina umieszczono miedzianą płaskorzeźbę z jego podobizną[5].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 487.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 488.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 489.
- ↑ W Żytomierzu upamiętniono sojusz Piłsudskiego i Petlury, „Słowo Polskie” [dostęp 2023-01-03] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.