Zamek w Wilczyskach

Zamek w Wilczyskach
	nr rej. A/663 w dniu 17.01.1973 r.
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Wilczyska (województwo lubelskie)
Typ budynku	zamek
Inwestor	Anzelm Gostomski (?), Stanisław Gostomski (?), Hieronim Gostomski (?)
Ukończenie budowy	2 połowa XVI w.
Zniszczono	1655-1660 (?)
Kolejni właściciele	Jan Gostomski
Obecny właściciel	Nadleśnictwo Łuków
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Zamek w Wilczyskach
	Położenie na mapie Polski Zamek w Wilczyskach
	51°50′37,0″N 21°53′21,7″E/51,843611 21,889361
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Wilczyskach – pozostałości nowożytnego zamku z przełomu XVI i XVII wieku we wsi Wilczyska, gminie Wola Mysłowska, powiecie łukowskim, województwie lubelskim.

Historia edytuj

Miejscowość Wilczyskach powstała na przełomie XIII i XIV wieku i w XVI wieku należała administracyjnie do ziemi stężyckiej w województwie sandomierskim w Małopolsce. W średniowieczu Wilczyska wchodziły w skład majątku z ośrodkiem na zamku w Żelechowie, którego właścicielami był możnowładczy ród Ciołków. Z roku 1458 pochodzi informacja o podziale dóbr po Andrzeju Ciołku z Żelechowa między jego synów^[1]. W wyniku tego podziału Wilczyska przypadły Andrzejowi, który miał trzech synów — Jana, Andrzeja i Stanisława^[2]. We wzmiance z 1499 r. figuruje jego brat Stanisław z Wilczysk, co wskazuje, że mogła tu już wtedy istnieć jego siedziba mieszkalna. W roku 1505 odnotowano, że dziedzicem Wilczysk był już jego brat, Jan Ciołek^[1].

Prawdopodobnie między rokiem 1576 a 1595 majątek Wilczyska z istniejącą tu nieznaną bliżej siedzibą Ciołków znalazł się w ręku wojewody rawskiego Anzelma Gostomskiego lub jego syna Stanisława Gostomskiego. Przypuszczalnie to któryś z nich rozpoczął budowę nowożytnego zamku, którego pozostałości są widoczne do dzisiaj. Po śmierci w 1598 roku Stanisława Gostomskiego, który zmarł bezdzietnie, Wilczyska odziedziczył jego brat Hieronim Gostomski, wojewoda poznański i starosta sandomierski. Hieronim Gostomski dzierżył wiele starostw i dzięki znacznemu majątkowi zasłynął licznymi fundacjami, w tym Collegium Gostomianum dla jezuitów w Sandomierzu^[1]. Hieronim Gostomski zmarł w roku 1609, a Wilczyska odziedziczył jego syn, Jan Gostomski z Leżenic, wojewoda inowrocławski, a następnie kaliski^[1].

Na zamku wojewoda Jan Gostomski w okresie od 9 do 11 kwietnia 1617 r. podejmował parę królewską Zygmunta III Wazę i Konstancję Habsburżankę, odprowadzających królewicza Władysława Wazę na wyprawę moskiewską^[1]. W tym okresie zamek pojawił się w relacji Szymona Starowolskiego, wydanej w latach trzydziestych XVII w., gdzie warownia Gostomskich została uznana przez pisarza za najpiękniejszą w Ziemi stężyckiej^[3].

Po śmierci Jana Gostomskiego w 1623 roku, zamek odziedziczył jego niepełnoletni syn, Franciszek Hieronim Gostomski. Jego opiekunem prawnym został m.in. stryj Zygmunt Gostomski, który w 1627 roku otrzymał od bratanka w dzierżawę dobra obejmujące m.in. Wilczyska. Po śmierci Franciszka Hieronima Gostomskiego majątek w Wilczyskach i w Pawłowicach pozostał w dożywotniej dzierżawie jego żony, Marianny z Gembickich. Ona to w roku 1647 poślubiła Jana Odrzywolskiego, kasztelana czernichowskiego, a w 1653 roku Zbigniewa Ossolińskiego, wojewodę podlaskiego.

Nie są znane dalsze losy zamku. Obiekt został przypuszczalnie zniszczony podczas Potopu szwedzkiego w latach 1655-1660, ale nie są znane szczegółowe okoliczności tego wydarzenia^[1]. Nie jest wykluczone, że obiekt był użytkowany także w okresie późniejszym, o czym mogą świadczyć odnotowywane w roku 1663, 1666 i 1668 pobyty w tutejszym kościele dziedziczki Marianny z Gembickich Ossolińskiej, wojewodziny podlaskiej i starościny drohickiej^[1].

Opis pozostałości zamku edytuj

Pozostałości zamku tworzą prostokąt długości ok. 152 na 120 metrów, a w środkowej części znajduje się majdan o wielkości ok. 4 tys. m2 (80 na 50 metrów)^[1]. Na dwóch wałach: zachodnim i północnym prawdopodobnie istniały zabudowania^[1]. Od wschodu w narożach przypuszczalnie istniały basteje artyleryjskie o średnicy około 10 metrów^[1]. Miejsce po zamku otacza fosa o szerokości od 8 do 20 metrów i głębokości do 2 metrów, której boki były brukowane kamieniami. Po zewnętrznej stronie fosy stwierdzono relikty umocnień ziemnych z kamiennymi fundamentami, a za nimi drugą fosę o szerokości 14-16 metrów. Fosy oddzielone są od siebie wałem ziemnym szerokości od 11 do 25 metrów^[1]. Po zewnętrznej stronie tego wału biegł mur, zbudowany z głazów narzutowych i cegieł. Resztki muru zachowały się najlepiej od strony południowej i zachodniej. Dawniej fosa znajdowała się też od zachodu, ale została zasypana podczas budowy drogi do nowego dworu^[1].

W końcu XIX w. podczas oczyszczania fos znajdowano w nich działa i inne części uzbrojenia (jedno z dział znajdowało się w latach 80. XX wieku w Spółdzielni Produkcyjnej Wilczyska).

W 1949 roku od południa były widoczne jeszcze pozostałości muru kurtynowego^[1].

Badania edytuj

W kwietniu 2019 roku przeprowadzono nieinwazyjne pomiary GPR (ang. Ground Penetrating Radar) przez Roberta Ryndziewicza i Wojciecha Bisa.
W listopadzie 2020 r. w miejscu obecnego wjazdu na dziedziniec przeprowadzono kilkudniowe prace archeologiczne. Badaniami kierował mgr Mieczysław Bienia z Białej Podlaskiej, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie.

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Tom 69 Nr 3 (2021) | Kwartalnik Historii Kultury Materialnej [online], journals.iaepan.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
↑ WojciechW. Bis WojciechW., Wilczyska – mieszkalno-obronna siedziba na pograniczu Mazowsza i Małopolski z końca XV – drugiej połowy XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 69 (3), 2021, s. 301–320, DOI: 10.23858/KHKM69.2021.3.002, ISSN 2719-6496 [dostęp 2021-12-29] (pol.).
↑ „W samej już Stężyckiey Ziemi Zamek Wilczyski, co do ozdoby Fabryki naypierwsze trzyma miejsce, inne zaś wszystkie budynki w całey tey Ziemi podłe są i staroświeckie”, za: Szymon Staropolski, Opisanie Królestwa Polskiego Za Czasow Zygmunta III przez Symona Starowolskiego Kanonika Krakowskiego w łacińskim języku teraz zas dla wiadomosci wszystkich na Oyczysty przełozone, 1765, s. 41.

Bibliografia edytuj

Wojciech Bis, Wilczyska – mieszkalno-obronna siedziba na pograniczu Mazowsza i Małopolski z końca XV – drugiej połowy XVII wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, issn = 2719-6496, vol. 69, nr 3, s.301–320
Bis Wojciech, Ryndziewicz Robert, Sprawozdanie z nieinwazyjnych badań geofizycznych na terenie zamku w Wilczyskach, gm. Wola Mysłowska w 2019 roku, Warszawa 2020 (maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie, delegatura w Białej Podlaskiej).

Źródła edytuj

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], MK [Metryka Koronna], 22, k. 216; 25, k. 64; 26, k. 42v–43; 39, k. 519–521; 42, k. 264v.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], MK [Metryka Koronna], Lustracje, dz. XVIII, 28, k. 242; 30, k. 425; 33, k. 394.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], ASK I [Archiwum Skarbu Koronnego, Rejestry Podatkowe], sygn. 9, k. 207v

[:1-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Tom 69 Nr 3 (2021) | Kwartalnik Historii Kultury Materialnej [online], journals.iaepan.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).

[:0-2] WojciechW. Bis WojciechW., Wilczyska – mieszkalno-obronna siedziba na pograniczu Mazowsza i Małopolski z końca XV – drugiej połowy XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 69 (3), 2021, s. 301–320, DOI: 10.23858/KHKM69.2021.3.002, ISSN 2719-6496 [dostęp 2021-12-29] (pol.).

[3] „W samej już Stężyckiey Ziemi Zamek Wilczyski, co do ozdoby Fabryki naypierwsze trzyma miejsce, inne zaś wszystkie budynki w całey tey Ziemi podłe są i staroświeckie”, za: Szymon Staropolski, Opisanie Królestwa Polskiego Za Czasow Zygmunta III przez Symona Starowolskiego Kanonika Krakowskiego w łacińskim języku teraz zas dla wiadomosci wszystkich na Oyczysty przełozone, 1765, s. 41.

[1]

[2]

[3]