Zawójka płaska

Zawójka płaska
	Valvata cristata
	O.F. Müller, 1774
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Podgromada	Heterobranchia
Nadrodzina	Valvatoidea
Rodzina	zawójkowate
Rodzaj	Valvata
Podrodzaj	Valvata
Gatunek	Valvata cristata
Synonimy
	Helix tricarinata Megerle von Mühlfeld, 1824; Valvata branchiata Gruithuisen, 1821; Valvata choristogyra Hagenmüller, 1884; Valvata cristata delpretiana Paulucci, 1878; Valvata intermedia Locard, 1889; Valvata planorbis Draparnaud, 1801; Valvata planorbulina Paladilhe, 1867; Valvata spirorbis Draparnaud, 1805;
	Helix tricarinata Megerle von Mühlfeld, 1824; Valvata branchiata Gruithuisen, 1821; Valvata choristogyra Hagenmüller, 1884; Valvata cristata delpretiana Paulucci, 1878; Valvata intermedia Locard, 1889; Valvata planorbis Draparnaud, 1801; Valvata planorbulina Paladilhe, 1867; Valvata spirorbis Draparnaud, 1805;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zawójka płaska (Valvata cristata) – gatunek palearktycznego, słodkowodnego, niewielkiego ślimaka z rodziny zawójkowatych (Valvatidae). W Polsce pospolita w różnych typach wód śródlądowych.

Etymologia nazwy

Nazwa rodzaju jest pochodną łacińskiego słowa określającego muszlę (valva, -ae, łac.), epitet gatunkowy odnosi się zaś do tego, że pierzaste, „czubate” skrzele często wystaje poza jamę płaszcza^[1] (cristata łac. – czubata^[3]).

Cechy morfologiczne

Szkic muszli zawójki płaskiej

Muszla prawoskrętna, o wypukłych, szybko narastających skrętach, zwiniętych w jednej płaszczyźnie. Liczba skrętów: 3–3 ½. Szew mocno wcięty, skręty stykają się ze sobą na bardzo małej powierzchni – często spotykane są anomalie w budowie muszli, polegające na „odklejeniu” ostatniego skrętu od przedostatniego. Otwór muszli regularnie kolisty, o połączonych brzegach. Szczyt muszli płaski lub lekko wklęsły, pępek bardzo szeroki – zajmuje więcej niż 1/3 średnicy muszli. Powierzchnia skrętów delikatnie poprzecznie prążkowana, niekiedy występuje także prążkowanie spiralne. Wieczko rogowe, cienkie, o spiralnej budowie z 6–7 kolistymi skrętami. Muszla przezroczysta, o żółtawej lub żółtawo-szarej barwie, z lekkim połyskiem. Szerokość muszli: 2–3,5 mm; wysokość: 0,6–1,5 mm^[4]^[5]^[6]. Grzbiet ciała ślimaka, ryjek, nasad czułków szaro ubarwione, stopa, skrzele i szczyt czułków cielisto-beżowe. Oczy położone u podstawy czułków. Czułki długie, cienkie^[4].

Zmienność

Zawójka płaska jest gatunkiem o małej zmienności fenotypowej. Oprócz okazjonalnie występujących osobników z „odklejonym” ostatnim skrętem muszli, wskutek zarażenia pasożytniczymi przywrami może dochodzić do deformacji rozwojowych w budowie muszli (przewężenia na skrętach muszli, wzniesiona skrętka)^[4]^[7].

Występowanie

Gatunek palearktyczny, nie występuje w północnej Skandynawii^[8]^[9]^[6]. W Polsce pospolita i rozprzestrzeniona na terenie całego kraju, z wyjątkiem obszarów górskich i podgórskich, gdzie występuje tylko na nielicznych stanowiskach w Beskidach Wschodnich i Beskidach Zachodnich^[4].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Występuje w wolno płynących rzekach, starorzeczach, stawach, strefie przybrzeżnej jezior, rowach melioracyjnych, trwałych i okresowych drobnych zbiornikach wodnych. Szczególnie częsta w płytkich, mocno zarośniętych zbiornikach wodnych o mulistym dnie. Preferuje wody eutroficzne, dobrze natlenione. Występuje też licznie w źródliskach. Dobrze znosi okresowe wysychanie zbiorników, toleruje zasolenie do 5 promili^[4]^[6].

Odżywianie

Filtrator i zdrapywacz. Odżywia się detrytusem, peryfitonem, zeskrobywuje radulą fragmenty tkanek roślin wodnych^[4].

Rozmnażanie

Obojnaki. W trakcie zapłodnienia jeden osobnik pełni rolę samca, a drugi samicy. Sezon rozrodczy w warunkach klimatycznych Polski rozpoczyna się wiosną. Kopulacja trwa 1–2 godziny, jest wielokrotnie powtarzana. Jaja (średnica: 0,2–0,3 mm) składane w kokonach jajowych, mających wydłużony kształt^[4]. Kokony przyczepiane są pionowo na roślinach wodnych. Liczba jaj w kokonie wynosi średnio od 1 do 4. Jaja w kokonie zatopione są w galaretowatej, białkowej substancji, i zawieszone na charakterystycznych sznureczkach^[4]. Rozwój prosty. Rozwój embrionalny trwa od 8 do 30–40 dni, zależnie od temperatury otoczenia. Osiągają dojrzałość (jako samice) przy wymiarach muszli powyżej 2 mm. Czas życia osobnika: 1–3 lata, w warunkach laboratoryjnych. W trakcie życia osobnik składa ok. 50 kokonów jajowych^[10]^[6].

Interakcje międzygatunkowe

Zawójka płaska jest chętnie zjadana przez ryby i pijawki^[11]. Jest też żywicielem pośrednim pasożytniczych przywr (m.in. Asymphylodora, Trichobilharzia)^[12]. Na jajach oraz osobnikach młodocianych rozwijają się pasożytnicze grzyby (Saprolegniales). Jaja są też zjadane przez żerujące na peryfitonie duże ślimaki zatoczkowate oraz larwy muchówek^[13].

Zobacz też

mięczaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b O.F.O.F. Müller O.F.O.F., Vermivm terrestrium et fluviatilium, seu animalium infusoriorum, helminthicorum, et testaceorum, non marinorum, succincta historia, t. 2, Havniæ & Lipsiæ 1774, s. 198 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MolluscaBase eds., Valvata cristata O. F. Müller, 1774, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-03-19] (ang.).
↑ Kumaniecki 1975 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Piechocki 1979 ↓, s. 71.
↑ Kołodziejczyk i Koperski 2000 ↓, s. 204.
↑ ^a ^b ^c ^d Welter F. Schultes: AnimalBase: Valvata cristata - species homepage. [dostęp 2014-05-26].
↑ Myzyk 2002 ↓, s. 70.
↑ Piechocki 1979 ↓, s. 73.
↑ Anistratenko O., Degtiarenko E., Anistratenko V., Сравнительная морфология раковины и радулы брюхоногих моллюсков семейства Valvatidae из Северного Причерноморья, „Ruthenica”, 20 (2), 2010, s. 91–101 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-13] .
↑ Piechocki 1979 ↓, s. 75.
↑ Kelly, P.M. & J.S. Cory, Operculum closing as a defense against predatory leeches in four British freshwater prosobranch snails, „Hydrobiologia”, 144 (2), 1987, s. 121–124, DOI: 10.1007/BF00014525 .
↑ Gerard, C., Carpentier, A., & J.-M. Paillison, Long-term dynamics and community structure of freshwater gastropods exposed to parasitism and other environmental stressors, „Freshwater Biology”, 53 (3), 2008, s. 470–484, DOI: 10.1111/j.1365-2427.2007.01912.x .
↑ Myzyk 2002 ↓, s. 47–75.

Bibliografia

Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 187. ISBN 83-01-01143-2.
Peter Glöer: Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. T. Die Tierwelt Deutschlands. Hackenheim: ConchBooks, 2002. ISBN 3-925919-60-0.
Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975, s. 546.
Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 249. ISBN 83-235-0192-0.
Stanisław Myzyk. Life cycle of Valvata cristata O.F. Müller, 1774 (Gastropoda: Heterobranchia) in the laboratory. „Folia Malacologica”. 10 (2), s. 42–75, 2002. DOI: 10.12657/folmal.010.006. ISSN 1506-7629.
Jerzy Urbański: Krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1957, s. 276.

[Muller-1] O.F.O.F. Müller O.F.O.F., Vermivm terrestrium et fluviatilium, seu animalium infusoriorum, helminthicorum, et testaceorum, non marinorum, succincta historia, t. 2, Havniæ & Lipsiæ 1774, s. 198 (łac.).

[mb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MolluscaBase eds., Valvata cristata O. F. Müller, 1774, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-03-19] (ang.).

[CITEREFKumaniecki1975-3] Kumaniecki 1975 ↓.

[CITEREFPiechocki197971-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Piechocki 1979 ↓, s. 71.

[CITEREFKołodziejczykKoperski2000204-5] Kołodziejczyk i Koperski 2000 ↓, s. 204.

[AB-6] Welter F. Schultes: AnimalBase: Valvata cristata - species homepage. [dostęp 2014-05-26].

[CITEREFMyzyk200270-7] Myzyk 2002 ↓, s. 70.

[CITEREFPiechocki197973-8] Piechocki 1979 ↓, s. 73.

[9] Anistratenko O., Degtiarenko E., Anistratenko V., Сравнительная морфология раковины и радулы брюхоногих моллюсков семейства Valvatidae из Северного Причерноморья, „Ruthenica”, 20 (2), 2010, s. 91–101 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-13] .

[CITEREFPiechocki197975-10] Piechocki 1979 ↓, s. 75.

[11] Kelly, P.M. & J.S. Cory, Operculum closing as a defense against predatory leeches in four British freshwater prosobranch snails, „Hydrobiologia”, 144 (2), 1987, s. 121–124, DOI: 10.1007/BF00014525 .

[12] Gerard, C., Carpentier, A., & J.-M. Paillison, Long-term dynamics and community structure of freshwater gastropods exposed to parasitism and other environmental stressors, „Freshwater Biology”, 53 (3), 2008, s. 470–484, DOI: 10.1111/j.1365-2427.2007.01912.x .

[CITEREFMyzyk200247–75-13] Myzyk 2002 ↓, s. 47–75.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]