Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy

Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy (zespół BOR, ang. branchio-oto-renal syndrome, zespół oskrzelowo-uszno-nerkowy, zespół Melnicka-Frasera; OMIM #113650) – dziedziczna autosomalnie dominująco choroba obejmująca nerki, uszy i szyję. Choroba została zdefiniowana po raz pierwszy w 1975 roku, choć pierwsze opisy zespołu objawów związanych z BOR pojawiły się już w połowie XIX wieku. W zależności od objawów choroba ta jest zwykle wykrywana tuż po urodzeniu lub w okresie dzieciństwa (zdarzają się jednak przypadki znacznie późniejszego wykrycia). Do niedawna w europejskiej nefrologii klasyfikowano wiele przypadków zespołu BOR jako zespół Alporta.

13-miesięczny chłopiec z objawami zespołu BOR. Lewe ucho prawidłowo rozwinięte; w obrębie prawego ucha: atrezja przewodu słuchowego oraz nieprawidłowo rozwinięta małżowina uszna.
Dziewczynka z zespołem BOR, obustronna przetoka szyjna

Historia

edytuj

Choroba została po raz pierwszy dokładnie opisana w 1975 przez M. Melnicka, a w 1978 przez F. C. Frasera. Po raz pierwszy jednak zbliżone objawy opisał w 1878 Paget.

Genetyka

edytuj

Choroba występuje z częstością 1:40 000 żywych urodzeń. Przyczyna genetyczna została potwierdzona tylko w niespełna 50% przypadków (wynika to jednak głównie z przyczyn technicznych, w szczególności w wypadku dużych delecji). Są nią mutacje w genach regulatorowych:

  • EYA1 (zlokalizowany na chromosomie 8, [8q13.3]), ponad 100 typów mutacji odpowiedzialnych za BOR, mutacje są podzielone na trzy główne grupy (izoforma A, B i C) (wykryto u 38–40,5% chorych),
  • SIX1 (zlokalizowany na chromosomie 14, [14q23.1]), przynajmniej cztery typy mutacji odpowiedzialne za BOR (wykryto u 5% chorych),
  • SIX5 (zlokalizowany na chromosomie 19, [19q13.32]), przynajmniej cztery typy mutacji odpowiedzialne za BOR (wykryto u ponad 1% chorych).

W wypadku genów EYA1 i SIX1 niektóre mutacje wywołują objawy zespołu skrzelowo-usznego (BO lub BOS). Z powodu podobnych mutacji i nakładających się w wielu przypadkach objawów wielu badaczy uznaje oba te zespoły za przejaw zespołu BOR/BO. Do tej pory nie wiadomo, dlaczego niektóre mutacje w tych genach wywołują objawy nerkowe, a inne nie.

W ponad 90% przypadków choroby (w których wykryto mutacje) mutacja jest dziedziczona, w pozostałych jest to mutacja de novo. Penetracja tych mutacji wynosi ponad 90%. Zmiany fenotypowe są jednak różnie nasilone i zwykle występują tylko dwa lub trzy objawy główne.

W zależności od genu, którego zmutowana forma wywołuje objawy, dzieli się czasem zespół BOR lub BOR/BO(S) na trzy typy:

  • BOR1 (EYA1) (lub BOS1),
  • BOR2 (SIX5),
  • BOR3 (SIX1) (w tym przypadku znacznie częściej mówi się jednak o BOS3).

Diagnostyka

edytuj

Obejmuje:

  • wygląd twarzy, uszu i ich okolic,
  • wygląd szyi, USG szyi,
  • wygląd jamy ustnej (głównie podniebienia),
  • badanie funkcji i budowy nerek: (skład i ilość moczu, USG nerek) tomografia komputerowa,
  • badania słuchu,
  • badanie genetyczne.

Objawy

edytuj

Objawy urologiczne

edytuj
  • jedno- lub dwustronna hipodysplazja, hipoplazja lub rzadziej aplazja (lub agenezja) nerek (z następową niewydolnością nerek w ok. 6% przypadków, czasem prowadzi nawet do ESRD); Może występować nerka rozdwojona; czasem występuje wtórne wodonercze. 69% chorych wykazuje nieprawidłową budowę nerek, u 15% wpływają one na ich funkcje. W badaniu USG kora nerki jest zwykle hyperechogeniczna.
  • zaburzenia budowy moczowodu (gł. rozdwojony moczowód).

Inne objawy

edytuj
 
Przetoka szyjna
  • zaburzenia w budowie małżowin usznych (małżowiny w kształcie kielicha, brak małżowin; 39% chorych),
  • występowanie dołków przedusznych lub zausznych akrochordonów (82% chorych),
  • stenozy lub atrezje przewodu słuchowego,
  • zaburzenia w budowie ucha środkowego (zwykle unieruchomione strzemiączko),
  • zaburzenia w budowie ucha wewnętrznego (przerost ślimaka lub kanałów półkolistych, dysplazja Mondiniego),
  • głuchota o różnym nasileniu (93% chorych; może być to głuchota przewodzeniowa, odbiorcza lub mieszana; 2% dzieci z głęboką głuchotą cierpi na zespół BOR, BOR jest drugą najczęstszą autosomalnie dominująco dziedziczoną przyczyną niedosłuchu/głuchoty u dzieci po zespole Waardenburga);
  • cysty lub przetoki po bokach szyi (w miejscach związanych z przebiegiem embrionalnych łuków gardłowych; przetoki występują u 49% chorych; cysty lub przetoki u 60%);
  • stenozy lub atrezje przewodu łzowego,
  • obniżona masa ciała i asteniczny wygląd,
  • długa, pociągła lub asymetryczna twarz,
  • małe i wąskie podniebienie,
  • rozszczepienie podniebienia,
  • rozdwojenie języczka,
  • wyraźnie nieprawidłowy zgryz;

objawy pojawiające się rzadko:

  • występowanie tkanek ślinianki w przewodzie usznym,
  • krótkowzroczność,
  • porażenie mięśni twarzy.

Kryteria

edytuj

Aby można było zdiagnozować chorobę, chory musi spełniać:

  • przynajmniej trzy duże kryteria,
  • dwa duże i przynajmniej dwa małe,
  • jedno duże kryterium i mieć przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia spełniającego kryteria BOR.

Zestaw kryteriów

edytuj

1) Pierwszorzędowe

A) Duże:

  • głuchota,
  • dołeczki przeduszne,
  • zaburzenia budowy/funkcji nerek,
  • zaburzenia rozwojowe związane z łukiem gardłowym (głównie cysty i przetoki).

B) Małe:

  • zaburzenia budowy ucha zewnętrznego,
  • zaburzenia budowy ucha środkowego,
  • zaburzenia budowy ucha wewnętrznego,
  • zauszne akrochordony,
  • inne (zaburzenia budowy podniebienia, asymetria twarzy itd.).

2) Drugorzędowe (obejmują zaburzenia niecharakterystyczne)

Różnicowanie

edytuj

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić inne rzadkie choroby genetyczne:

Leczenie

edytuj
 
Ucho zewnętrzne i jego okolica przed operacją plastyczną
 
Ta sama pacjentka po operacji

Leczenie w zespole BOR koncentruje się na kilku głównych problemach:

  • operacyjne leczenie cyst i przetok szyi (możliwość infekcji; szczególnie w przypadku przetok);
  • leczenie dysfunkcji nerek:
  • leczenie lub rehabilitacja głuchoty:
    • aparaty słuchowe,
    • czasem operacyjne (w wypadku zwężeń lub braku przewodu słuchowego), przy zachowaniu struktur ucha środkowego i wewnętrznego, w anomaliach ślimaka należy rozważyć wszczepienie implantu,
  • chirurgiczne leczenie anomalii małżowiny usznej.

Zobacz też

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj