Zimne nóżki, także: auszpik, reg. pozn. galart[1], reg. łódz. drygle[2], reg. kuj. zylc[3][4], reg. studzienina[1][5], pot. meduza[6]zimna przekąska, galareta mięsna przyrządzana z nóżek wieprzowych lub wołowych i warzyw, tradycyjnie podawana z octem lub sokiem z cytryny.

zimne nóżki
przekąska
Ilustracja
Inne nazwy

auszpik, galart, drygle, zylc, studzienina, meduza

Rodzaj

galareta słona

Kuchnia

polska

Data powstania

1518

Porcja zimnych nóżek podana z plasterkami cytryny

Zimne nóżki na polskiej Liście produktów tradycyjnych:

  • 25 stycznia 2007 produkt o nazwie „Zylc – galareta z nóżek” został wpisany na listę w kategorii gotowe dania i potrawy w woj. pomorskim[3];
  • 4 lipca 2008 produkt o nazwie „Studzienina z Górna” (wykorzystujący nogę świni oraz fragmenty golonki) został wpisany na listę w kategorii gotowe dania i potrawy w woj. podkarpackim[5];
  • 5 października 2009 produkt o nazwie „Galart (zimne nóżki, studzienina)” został wpisany na listę w kategorii gotowe dania i potrawy w województwie wielkopolskim[1];
  • 5 stycznia 2023 produkt o nazwie „Studzienina” (wykorzystujący nogę świni oraz golonkę) został wpisany na listę w kategorii gotowe dania i potrawy w województwie opolskim[7];

Historia

edytuj

Najstarsze doniesienia na temat podawania zimnych nóżek w Polsce datuje się na 1518 rok. Wówczas galaretę mięsną z sałatą podano na uczcie weselnej króla Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Początkowo do jej przyrządzania zamiast wieprzowiny stosowano gotowane w esencjonalnym wywarze pulardy, kapłony lub ryby. Następnie ugotowaną, sklarowaną i doprawioną potrawę farbowano płóciennymi płatkami. Taki sposób podawania galarety mięsnej przedstawił Stanisław Czarnecki w Compendium ferculorum z 1682 roku. „Nogi wołowe na zimno z galaretą” wspomina także pamiętnikarz Jędrzej Kitowicz w „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” z lat 1840–1841[4]. W XX wieku, przed II wojną światową, mięsne galarety zostały spopularyzowane w wyszynkach i barach, jako przekąski służące zagryzaniu wódki. Sprzedawano je jako m.in.: „seta i galareta” (100 ml wódki i zimne nóżki) lub „lorneta z meduzą” (2 x 50 ml wódki i zimne nóżki)[4].

Ponadto współcześnie zimne nóżki zazwyczaj podaje się przy różnych okazjach, m.in. podczas imienin, Świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy i w trakcie uroczystych kolacji[8].

Nazewnictwo

edytuj

Zimne nóżki mają zróżnicowane nazewnictwo, w zależności od występowania w danym regionie Polski. W Wielkopolsce bywają nazywane jako galart, auszpik i studzienina[1] na Kujawach i Pomorzu znane są pod nazwą zylc, we wschodniej części Polski, na terenie dawnej Galicjistudzienina, na dawnej Wileńszczyźniekwaszenina[4], zaś w okolicach Łodzi są znane jako drygle[2]. W mowie potocznej nazywane także meduzą[6].

Nazwa galart w gwarze poznańskiej wywodzi się z języka niemieckiego – das Gallert, die Gallerte oznacza galaretę lub żelatynę[1].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e Galart (zimne nóżki, studzienina) - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2023-04-21] (pol.).
  2. a b Łodzianizmy. Jak inaczej mówi się na „zimne nóżki”? Nie każdy zna tę nazwę! [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2023-04-21] (pol.).
  3. a b Zylc – galareta z nóżek - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl [dostęp 2023-04-22]
  4. a b c d Magdalena Kasprzyk, (SETA I) GALARETA [online], Culture.pl [dostęp 2023-04-21] (pol.).
  5. a b Studzienina z Górna - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl [dostęp 2023-04-22]
  6. a b Lorneta i meduza, czyli czar PRL. Zakąski, które warto sobie przypomnieć [online], Wirtualna Polska Media SA (kuchnia.wp.pl), 5 grudnia 2017 [dostęp 2023-04-21] (pol.).
  7. Studzienina - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl [dostęp 2023-05-15]
  8. Zimne nóżki w galarecie – sprawdzony przepis | WINIARY [online], www.winiary.pl [dostęp 2023-04-21].