Zlepieniec zygmuntowski

Zlepieniec zygmuntowski – zlepieniec (rzadko brekcja) występujący w Paśmie Bolechowickim Gór Świętokrzyskich, w powiecie kieleckim, województwie świętokrzyskim, w Polsce. Skała pochodzi z permu.

Kopalnia zlepieńca zygmuntowskiego

Położenie na mapie Polski

Zlepieniec zygmuntowski w miejscu występowania (kamieniołom Jerzmaniec)

Oryginalny trzon kolumny Zygmunta w Warszawie wykonany ze zlepieńca zygmuntowskiego

Wydobywany był w okolicach Czerwonej Góry.

Nazwa

Nazwa pochodzi od króla Polski i Szwecji Zygmunta III Wazy, gdyż z tej skały wykonany był pierwszy trzon kolumny Zygmunta w Warszawie (zastąpiony granitowym w 1887).

Spotykana jest również nazwa Zygmuntówka.

Geneza i skład

Skała ma genezę terygeniczną. Powstała w klimacie suchym. Materiał klastyczny jest wieku dewońskiego i stanowią go głównie wapienie oraz rzadziej dolomity. Po przetransportowaniu na niewielkie odległości, był on akumulowany w postaci stożków napływowych w strefie transgredującego morza. Zlepieniec powstał w późnym permie, w dolnym cechsztynie.

Spoiwo ilasto-wapniste z domieszkami tlenków i wodorotlenków żelaza, które odpowiadają za czerwoną barwę. W niektórych miejscach spoiwo to zostało zastąpione kalcytem pochodzenia hydrotermalnego. Zlepieniec poprzecinany jest także żyłami kalcytowymi z kryształami galeny i barytu oraz strefami uskokowymi. W zlepieńcu uwidaczniają się także zjawiska krasowe.

Właściwości

Zlepieniec zygmuntowski jest barwy czerwonej, z czerwonymi, szarymi i czarnymi klastami.

Cechy fizyczne

• Gęstość 2,69–2,70 g/cm³
• Nasiąkliwość 0,13–0,20 %
• Wytrzymałość na ściskanie 19-98 MPa
• Ścieralność na tarczy Boehmego 0,57-1,50 cm
• Ścieralność w bębnie Devala 4,1–7,3%
• Mrozoodporność 25 cykli (całkowita)

Eksploatacja

Zlepieniec zygmuntowski był eksploatowany od XVI w. do 1993. W ostatnich latach funkcjonowania kamieniołomu wydobywano 11 – 19 tys. ton materiału rocznie.

Obecnie nie prowadzi się eksploatacji zlepieńca zygmuntowskiego.

Zastosowanie

Zlepieniec zygmuntowski był popularną skałą stosowaną w budownictwie.

Przykłady zastosowania

• Kraków:
  • Zamek Królewski na Wawelu - parapety
  • kaplica Zbaraskich w kościele Świętej Trójcy
  • Dom Handlowy „Jubilat”
  • budynki A-0 i D-10 Akademii Górniczo-Hutniczej
• Poznań
  • hotele Novotel, Ikar, Olimp
  • kościół św. Stanisława Kostki
  • kościół Imienia Maryi
  • Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy ul. Dąbrowskiego

Bibliografia

• Henryk Walendowski. Zygmuntówka. „Nowy Kamieniarz”. 2 (38)/2009, 2009. ISSN 1899-3419. brak numeru strony
• KAMIENIOŁOM W CZERWONEJ GÓRZE. Państwowy Instytut Geologiczny. [dostęp 2018-12-19]. (pol.).
• Zlepieniec zygmuntowski. Żywa Planeta. [dostęp 2018-12-19]. (pol.).