Zlin
Zlin (cz. Zlín, niem. Zlin; w latach 1949–1989 Gottwaldov) – miasto statutarne w Czechach, na wschodnich Morawach, nad rzeką Dřevnice (dopływ Morawy)[2]. Stolica kraju zlińskiego. Liczy 72 973 mieszkańców (stan na 2022 rok)[3].
 Centrum miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Jiří Korec | ||||
| Powierzchnia |
102,83 km² | ||||
| Wysokość |
230 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
22 | ||||
| Kod pocztowy |
760 01 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
Z | ||||
Położenie na mapie kraju zlińskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
 49°13′N 17°40′E/49,216667 17,666667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Miasto powstało od podstaw na miejscu średniowiecznej osady w dwudziestoleciu międzywojennym, w związku z rozwojem przedsiębiorstwa obuwniczego Bata, założonego w Zlinie przez Tomáša Batę. Miało realizować koncepcję idealnego miasta przyfabrycznego. Zabudowano je charakterystycznymi budynkami z czerwonej cegły w stylu międzywojennego modernizmu i funkcjonalizmu.
Nazwa edytuj
Istnieje kilka wersji pochodzenia nazwy miasta Zlín. Jedna z nich – oparta na fragmencie jednego ze starych dokumentów – mówi, że nazwa pochodzi od słowa Slín, czeskojęzycznej nazwy skały osadowej margiel, w którą zasobne były tereny, na których założono miasto. Z kolei inna wersja, autorstwa zlińskiego historyka Karela Stloukala, wywodzi nazwę miasta od połączenia męskiego imienia Zla z przyrostkiem „-ín”, ewentualnie od innych męskich imion: Zleš lub Zlen. Oprócz tego w książce ze staromiejskimi legendami autorstwa Karela Pekárka znaleźć można wzmiankę o tym, że w dawnych czasach mieszkańcy miasta zmienili jego nazwę na Zlaté japko (pol. „Złote jabłko”) z obawy przed dalszą grabieżą spowodowaną toczącą się w okolicy wojną. W rzeczywistości jednak miasto nigdy nie zostało tak nazwane[4].
W okresie od stycznia 1949 roku do 31 grudnia 1989 roku miasto nosiło nazwę Gottwaldov, nadaną na cześć pierwszego komunistycznego prezydenta Czechosłowacji Klementa Gottwalda[5]. 1 stycznia 1990 roku miastu przywrócono historyczną nazwę Zlín[4][5].
Historia edytuj
Przed XX wiekiem edytuj
Pierwsza wzmianka o Zlinie pochodzi z 1322 roku i opisuje ona miasto jako ośrodek rzemieślniczo-cechowy[4].
W 1360 roku pojawiła się wzmianka o istniejącej w mieście gotyckiej twierdzy zbudowanej na planie litery „U”, od strony północnej zakończonej murami obronnymi, zaś od pozostałych stron otoczonej fosą. Po 1560 roku budynek został przebudowany na zamek renesansowy na planie zamkniętym, z arkadowym dziedzińcem. W 1860 roku jego właścicielami stali się Hauptowie[6].
XX wiek edytuj
.jpg)
W 1894 roku Tomáš Baťa, syn szewca, został właścicielem małej manufaktury obuwniczej w Zlinie, a następnie wzbogacił się na dostawach obuwia dla Armii Austro-Węgier podczas I wojny światowej, co pozwoliło mu na rozwinięcie firmy i budowę nowego miasta[7][8]. Baťa uległ modnym w dwudziestoleciu międzywojennym ideom tworzenia miast-organizmów, zdrowych, funkcjonalnych i samowystarczalnych. Zwrócił się przy tym o pomoc do brytyjskiego urbanisty Ebenezera Howarda, zwolennika idei miasta ogrodu, i do Le Corbusiera, jednego z twórców architektury modernistycznej[8].
W powstającym centrum nowego Zlina główną rolę grały zabudowania fabryki obuwia Bata, wśród których najważniejszy był budynek administracyjny, tzw. Baťův mrakodrap (pol. „Drapacz chmur Baty”), oznaczony numerem 21[8][9][10]. Powstały w latach 1937–1938 według projektu Vladimíra Karfíka funkcjonalistyczny gmach miał 77,5 metra wysokości i 16 pięter, co czyniło go najwyższym budynkiem w Czechosłowacji i drugim pod względem wysokości budynkiem w Europie (po Torengebouw w Antwerpii)[10][9][11]. Jego szczególną cechą był gabinet szefa firmy ulokowany w kabinie windy o wymiarach 6x6 m, wyposażony w telefon, umywalkę i klimatyzację[8][10]. Według odgórnie przyjętych założeń, zlińskie śródmieście miało być nowoczesne i wygodne, a jednocześnie charakteryzować się bogatym zapleczem socjalnym, tak, aby praca pracowników fabryki była jak najbardziej wydajna. Z tego względu zbudowano liczne żłobki, szkoły, najnowocześniejszy w ówczesnej Czechosłowacji szpital, a także klub sportowy, dom towarowy i kino na 2580 osób – wówczas (w 1932 roku) największy tego typu obiekt w Europie[8].
Równocześnie z centrum, na okolicznych zboczach budowano także osiedla dla pracowników, składające się z małych, jedno- i dwurodzinnych modułowych domów reprezentujących dziesięć typów architektonicznych i pomyślanych tak, aby związać pracowników z firmą Bata (np. niewielkich rozmiarów kuchnie, które miały skłonić lokatorów domów do jadania w zakładowych stołówkach). Autorem koncepcji urbanistycznej robotniczych osiedli był František Lýdie Gahura, który studiował u Le Corbusiera w Paryżu. Głównym materiałem zastosowanym do budowy zabudowy miasta – od budynków fabryki do domów pracowników – była czerwona cegła szamotowa, która miała za zadanie podkreślić spójność życia miasta w cieniu fabryki. Wykorzystano ponadto zbrojony beton, będący wtedy symbolem nowoczesności, duże tafle szkła oraz powtarzalny moduł kwadratu o boku 16,5 m i jego wielokrotności, co miało zunifikować całość[8].
Podczas II wojny światowej, w listopadzie 1944 roku Zlin był bombardowany[10].
XXI wiek edytuj
W 2004 roku Baťův mrakodrap został przebudowany, a następnie ulokowano w nim Urząd Krajowy i Urząd Skarbowy. Gabinet w kabinie windy został udostępniony dla zwiedzających, ponadto na dachu budynku wybudowano nadbudówkę z kawiarnią i tarasem widokowym[10].
Edukacja edytuj
W Zlinie mieści się Uniwersytet Tomáša Baty.
Sport edytuj
- PSG Zlín – klub hokejowy
- Tescoma Zlín – klub piłkarski
- VSC Zlín – klub siatkarski
Ponadto co roku, w okresie wakacji, w mieście rozgrywana jest eliminacja Rajdowych Samochodowych Mistrzostw Europy (ERC) i do 2012 roku Intercontinental Rally Challenge (IRC) – Rajd Barum.
Ludzie związani z miastem edytuj
- Josef Abrhám – aktor
- Tomáš Baťa – przedsiębiorca
- Miroslav Blaťák – hokeista
- Bohumil Brhel – żużlowiec
- Roman Čechmánek – hokeista
- Martin Kotásek – hokeista
- Jiří Novák – tenisista
- Pavel Mojžíš – hokeista
- Karel Rachůnek – hokeista
- Zdislav Tabara – hokeista i trener
- Ivana Trump – przedsiębiorca, była żona Donalda Trumpa
- Renata Voráčová – tenisistka
- Martin Vozdecký – hokeista
Odniesienia w kulturze edytuj
Miasta partnerskie edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Počet obyvatel v obcích - k 1. 1. 2023 [dostęp 2023-07-30].
- ↑ Zlín, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-07-01].
- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích - k 1. 1. 2022. [w:] Vydáváme [on-line]. czso.cz, 2022-01-01. [dostęp 2022-07-01]. (cz.).
- ↑ a b c Věra Hotařová: Kde se objevil Zlín? A nazývalo se někdy město Zlaté japko? Pátráme po tom, jak vzniklo jméno krajského města. [w:] Historie [on-line]. zlin.rozhlas.cz, 2018-10-09. [dostęp 2022-06-30]. (cz.).
- ↑ a b What's in a name? Zlín recalls its Gottwaldov past. zpravy.aktualne.cz, 2009-01-05. [dostęp 2022-06-30]. (ang.).
- ↑ Stručná historie zámku Zlín. zlinskyzamek.cz. [dostęp 2022-07-01]. (cz.).
- ↑ O nas – Z historie. web.archive.org. [dostęp 2022-06-30]. (cz.).
- ↑ a b c d e f Agnieszka Kopyt: Zlín – miasto idealne. wprost.pl, 2010-04-27. [dostęp 2022-06-30]. (pol.).
- ↑ a b Baťův mrakodrap ve Zlíně. web.archive.org. [dostęp 2022-06-30]. (cz.).
- ↑ a b c d e Vladimír Karfík: Správní budova firmy Baťa č. 21, 1937-38. zlin.eu. [dostęp 2022-06-30]. (cz.).
- ↑ Jerzy S. Majewski: Najwyższe wieżowce międzywojennej Europy. [w:] Podróże [on-line]. miastarytm.pl, 2016-11-22. [dostęp 2022-07-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Pavel Straka, Tomáš Lang: Partnerská města. zlin.eu. [dostęp 2010-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-16)]. (cz.).