Zrywka kryształowa
Zrywka kryształowa (Pilobolus crystallinus (F.H. Wigg.) Tode) – gatunek grzybów z rzędu pleśniakowców (Mucorales)[1]. Grzyb wystrzeliwujący swoje zarodniki na odległość do 2 m[2].
 Pilobolus crystallinus na bryłce odchodów | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
zrywka kryształowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Pilobolus (F.H. Wigg.) Tode Schr. Ges. naturf. Freunde, Berlin 5: 46 (1784) | |
Systematyka edytuj
- Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum
- Pilobolus, Pilobolaceae, Mucorales, Incertae sedis, Mucoromycetes, Mucoromycotina, Mucoromycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisał Friedrich Heinrich Wiggers w 1780 r. nadając mu nazwę Hydrogera crystallina. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Heinrich Julius Tode w 1784 r. Pilobolus crystallinus jest typem nomenklatorycznym rodzaju Pilobolus[1].
- Hydrogera crystallina F.H. Wigg. 1780
- Mucor obliquus Scop. 1772
- Mucor urceolatus Bull. 1790
- Pilobolus crystallinus var. hyalosporus (Boedijn) F.M. Hu & R.Y. Zheng 1989
- Pilobolus hyalosporus Boedijn 1959
- Pilobolus ramosus McVickar 1942
- Pilobolus schmidtii Sacc. 1926
- Pilobolus simplex McVickar 1942
- Pilobolus urceolatus Purton 1817
Nazwa polska według X tomu Grzybów[4].
Cykl życiowy edytuj
Gdy zarodniki Pilobolus crystallinus znajdą się w łajnie, rozwija się z nich grzybnia. Ponad powierzchnię łajna wyrastają z niej sporangiofory wytwarzające zarodnie z zarodnikami. Po osiągnięciu dojrzałości zostają one wyrzucone na pewną odległość w trawę otaczającą odchody. Tego typu zarodniki wyrzucane przez ciśnienie noszą nazwę balistospor. Gdy wraz z trawą zostaną zjedzone przez zwierzę roślinożerne, przechodzą bez uszkodzenia przez jego przewód pokarmowy i po wydaleniu wraz z odchodami od razu mają korzystne warunki do rozwoju[2].
Morfologia edytuj
Sporangiofor Pilobolus crystallinus ma charakterystyczną, wyjątkową budowę. Hialinowy konidiofor zakończony jest podobnym do balonu pęcherzykiem, u podstawy którego znajduje się pierścieniowate zgrubienie zawierające karoten. Gdy promienie światła padają z góry na nabrzmienie, załamują się w nim i skupiają na pierścieniu cytoplazmy. W tym stanie trzonek nie wykonuje ruchów. Gdy jednak światło padnie na trzonek z boku, wówczas załamuje się w jego nabrzmieniu pod innym kątem i odbija na przeciwną ścianę komórki. W wyniku reakcji fotochemicznej powstaje bodziec powodujący ustawienie się sporangioforu prostopadle do źródła światła[5].
Zarodnia zbudowana jest z dwóch warstw; wewnętrznej, otaczającej zarodniki i zewnętrznej. Warstwa zewnętrzna u podstawy jest słabsza, mniej skutynizowana i ulega stopniowemu zgalaretowaceniu. W pęcherzyku i zarodni w miarę dojrzewania zarodni następuje wzrost ciśnienia. Może ono dojść nawet do 5,5 atmosfer. Gdy przekroczy wytrzymałość zarodni powoduje rozszczepienie się jej warstw. Zarodnia pęka w najsłabszym miejscu przy podstawie i siłą odrzutu zostaje wyrzucona na odległość czasami nawet ponad 2 m. Powstaje przy tym trzask możliwy do usłyszenia z kilku metrów. Odrzucona zarodnia przykleja się do podłoża swoją dolną, zgalaretowaciałą ścianą. Jej wewnętrzna warstwa pozostaje nieuszkodzona, dzięki czemu znajdujące się w niej zarodniki przez długi czas są chronione i zachowują zdolność kiełkowania[5].
Obserwacje w skaningowym mikroskopie elektronowym wykazały, że powierzchnia zarodni pokryta jest kryształami węglanu wapnia o dwóch różnych rozmiarach. Większe kryształy otaczają kolce i porę rostkową[6].
Występowanie i siedlisko edytuj
Podano występowanie zrywki kryształowej w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie i na Nowej Zelandii[7]. Występuje również w Polsce. W literaturze naukowej podano 4 stanowiska (1911, 1970, 1979, 1997)[8]. Według niektórych autorów jest grzybem częstym, ale pomijanym ze względu na swoje niewielkie wymiary[9].
Jest grzybem saprotroficznym i koprofilnym. Rozwija się na odchodach zwierząt roślinożernych[5]. T. Meehan w 1881 r. pisał: ten mały grzyb okazał się w tym sezonie kosztowną irytacją dla kwiaciarni zajmujących się zimowaniem kwiatów. Szczególnie hodowcy róż stwierdzili, że poważnie ingeruje to w ich zyski. Uszkodzenie było spowodowane występowaniem zarodni, które pokrywały kwiaty i liście róż, jakby obficie posypane czarnym pieprzem. Kwiaty były prawie nienadające się do sprzedaży, ponieważ pierwsze wrażenie było takie, że czarne kropki to mszyce[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-12-24] (ang.).
- ↑ a b B.C. Lodha, Studies on coprophilous fungi. II; Chaetomium, „Antoni van Leuvenhouk”, 30 (1), 1964, s. 163–167.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-12-24] (ang.).
- ↑ Alina Skirgiełło, Maria Zadara, Maria Ławrynowicz, Grzyby (Mycota). Tom X. Glonowce (Phycomycetes), Pleśniakowce (Mucorales), Kłębiankowe (Endogonales), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
- ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski, 'Rośliny zarodnikowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, ISBN 83-01-04394-6.
- ↑ C.E. Bland, T.M. Charles, Fine structure of Pilobolus: surface and wall structure, „Mycologia”, 64 (4), 1972, s. 774–85.
- ↑ Mapa występowania Pilobolus crystallinus [online], Discover Life [dostęp 2020-12-24] (ang.).
- ↑ Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, s. 93, ISBN 978-83-89648-75-4.
- ↑ P. Chachuła i inni, Grzyby Cieszyna’, Urząd Miejski w Cieszynie, 2015.
- ↑ T. Meehan, Pilobolus crystallinu, „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”, 33, 1881, s. 463–64.