Zygmunt Rumel
Zygmunt Jan Rumel[1] ps. „Mały”, „Krzysztof Poręba” (ur. 9 lutego?/22 lutego 1915 w Piotrogrodzie, zg. w nocy z 10 na 11 lipca 1943 koło wsi Kustycze na Wołyniu) – polski dowódca wojskowy; komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej. Poeta nawiązujący do tradycji polskiego romantyzmu, autor m.in. poematu „Rok 1863” i wiersza zatytułowanego Dwie matki, w którym wyraża swoje przywiązanie do dwóch ojczyzn – Polski i Ukrainy.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1938–1943 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
komendant VIII okręgu wołyńskiego (Okręg Wołyń BCh) |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
.jpg)
Życiorys edytuj
Urodził się w rodzinie Władysława Rumla i Janiny z Tymińskich. Ojciec, z wykształcenia inżynier rolnictwa, był oficerem Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, odznaczonym Krzyżem Orderu Virtuti Militari; po wojnie zamieszkał jako osadnik wojskowy w powiecie krzemienieckim na Wołyniu.
Dzieciństwo Zygmunta upłynęło na wsi wołyńskiej. Liceum kończył w Krzemieńcu, gdzie mieszkał w dworku należącym niegdyś do rodziny Juliusza Słowackiego. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim.
Mimo studiowania w Warszawie, angażował się w życie społeczne Wołynia. W latach 30. działał w Wołyńskim Związku Młodzieży Wiejskiej. Włączył się w prace Uniwersytetu Ludowego w Różynie w pow. kowelskim, gdzie prawdopodobnie poznał Kazimierza Banacha. Był publicystą i przewodniczącym komitetu redakcyjnego miesięcznika „Droga Pracy”, dodatku do „Życia Krzemienieckiego”. W swoich artykułach Rumel poruszał tematy historyczne i społeczne. Opowiadał się za ideą Polski jako państwa wielonarodowego, potępiał przejawy antysemityzmu. Publikował także w dwujęzycznym piśmie „Młoda Wieś – Mołode Seło” wydawanym w Krzemieńcu[2].
W 1938 roku został skierowany do Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie znalazł się w 2. baterii dowodzonej najpierw przez kpt. Mariana Schneikarta, a po jego odejściu na dowódcę I dywizjonu w marcu 1939 – przez mjr. Józefa Widorta[3]. XIII kurs ukończył w stopniu kaprala podchorążego rezerwy w lipcu 1939, po czym przybył na praktykę do 23 pułku artylerii lekkiej w Będzinie. Po mobilizacji pod koniec sierpnia 1939 roku z pułkiem tym udał się na wojnę[4].
Po agresji ZSRR na Polskę dostał się po 20 września 1939 do niewoli radzieckiej. Podał się za szeregowca i został zwolniony. Początki okupacji spędził na Wołyniu, gdzie już pod koniec 1939 roku wstąpił do podziemnej antysowieckiej organizacji powołanej przez działaczy ruchu ludowego. Konspiratorzy postanowili skontaktować się z Henrykiem Józewskim, przebywającym w Generalnym Gubernatorstwie, w którym widzieli przyszłego lidera organizacji. Podczas nieudanej próby przekroczenia granicy z GG w styczniu 1940 roku Rumel oraz jego towarzysz Pius Zalewski odmrozili nogi i zawrócili do Łucka. Tam zastali ich emisariusze ZWZ płk Kazimierz Tadeusz Majewski „Szmigiel” i Jerzy Potapow „Jarosław” przybyli na Wołyń z misją tworzenia konspiracji ZWZ. Organizacja Rumla podporządkowała się rozkazom płk. Majewskiego.
W lutym i marcu 1940 roku Rumel odbył dwie podróże między Wołyniem a Warszawą jako kurier ZWZ. W tym czasie NKWD rozbiło kierownictwo wołyńskiego ZWZ i aresztowało wielu jego działaczy, w tym Bronisława Rumla, brata Zygmunta (stracony w 1941). Zygmunt Rumel, także zagrożony aresztowaniem, przedostał się do Warszawy[5].
Przebywając w Warszawie Rumel odnowił kontakty z działaczami ruchu ludowego, w tym z Banachem. Prowadził wraz z bratem Stanisławem i żoną Anną z Wójcikiewiczów (poślubioną w 1941) sklep z naczyniami kuchennymi na Ochocie, który służył za punkt kontaktowy konspiracji. Włączył się w prace podziemnej drukarni Komendy Głównej Batalionów Chłopskich[6].
Od jesieni 1941 roku był emisariuszem Batalionów Chłopskich na Wołyń. Na początku 1943 roku promowany przez Kazimierza Banacha na dowódcę VIII okręgu BCh – Wołyń (pseudonim „Krzysztof Poręba”).
Na początku lipca 1943 roku wydano mu rozkaz przeprowadzenia rozmów z miejscowym dowództwem Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na Wołyniu. Rumel stanął na czele delegacji wysłanej przez Kazimierza Banacha, pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, mającej na celu zahamowanie rzezi wołyńskiej i uzgodnienie wspólnej z Ukraińcami walki z Niemcami. Zrezygnowawszy ze zbrojnej obstawy w geście dobrej woli, Zygmunt Rumel udał się 10 lipca 1943 do kwatery lokalnego dowództwa SB OUN wraz z przedstawicielem Okręgu Wołyńskiego AK Krzysztofem Markiewiczem pseudonim „Czort” i woźnicą Witoldem Dobrowolskim. Wszyscy trzej zostali tam aresztowani i zabici[7]. Według przekazów rodzinnych, rozpowszechnionych przez Annę Kamieńską, mord odbył się przez rozerwanie końmi[8][9][10]. Z kolei sam Kazimierz Banach w swoich wspomnieniach twierdzi jedynie, że zginęli oni w tragicznych okolicznościach, nie podając szczegółów[11].
Jarosław Iwaszkiewicz wspominając śmierć młodego poety napisał: „Był to jeden z diamentów, którym strzelano do wroga. Diament ten mógł zabłysnąć pierwszorzędnym blaskiem”.
W dniu następnym, 11 lipca 1943, UPA rozpoczęła główny etap rzezi wołyńskiej – planowego ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu.
Twórczość edytuj
Pierwsze próby poetyckie Zygmunta Rumla, opublikowane w szkolnym piśmie, datują się na rok 1934. Poza poematem Pieśń, opublikowanym w czasopiśmie „Droga Pracy”, jego wiersze trafiały do szuflady. Podczas jednego ze spotkań poetyckich w okupowanej Warszawie z twórczością Rumla miał okazję zapoznać się Leopold Staff i po tym spotkaniu powiedział do Anny Rumlowej: „Niech pani chroni tego chłopca, to będzie wielki poeta”[12].
W okresie międzywojennym należał do grupy poetyckiej „Wołyń”[13][14].
Rękopisy wierszy Rumla przetrwały dzięki żonie poety, która z rodzinnym archiwum („walizką Rumlów”) przeszła m.in. przez powstanie warszawskie jako sanitariuszka. Wybór jego wierszy dokonany przez Annę Kamieńską wydano pośmiertnie dopiero w 1975 r. Spotkał się on z wysoką oceną Jarosława Iwaszkiewicza („umysł i talent noszący cechy wręcz oryginalne”)[15].
Zdaniem Bożeny Gorskiej poezja Rumla wykazuje wyraźne wpływy twórczości Słowackiego i Norwida. Nie ulegał wpływom awangardy, poza poszukiwaniami na gruncie języka (metafora, słowotwórstwo, rym), gdzie zbliżał się do Staffa i Leśmiana[16]. Wzorem romantyków ze szkoły ukraińskiej nawiązywał do lokalnego kolorytu oraz używał rutenizmów i rusycyzmów[17]. W tym stylu powstał jego najsłynniejszy wiersz Dwie matki napisany w lipcu 1941 roku, w którym wyraża swoją miłość, ale także wewnętrzne rozdarcie, między dwoma „matkami-ojczyznami” – Polską i Ukrainą. W wielu jego wierszach obecna jest tematyka historyczna (np. poemat Rok 1863).
Życie rodzinne edytuj
Zygmunt Rumel miał dwóch braci, Bronisława i Stanisława, oraz siostrę Zofię. Jego żona, Anna Kinga z Wójcikiewiczów (ur. 1911), była poetką i wychowanką szkoły teatralnej, prowadzonej przez Juliusza Osterwę przy teatrze „Reduta”. Zygmunt i Anna mieli jedno dziecko, które zmarło tuż po urodzeniu. Anna pod pseudonimem „Teresa” walczyła jako łączniczka w szeregach Batalionów Chłopskich w Powstaniu Warszawskim. Zmarła w 1991 r[18].
Upamiętnienia edytuj
- Tablica pamiątkowa przy al. Ujazdowskich w Warszawie (2013)[19].
- Dąb i tablica pamiątkowa w Alei Pamięci Narodowej przy ul. Szymanowskiego w Żarach(2013)[20].
- Tablica pamiątkowa w Kaplicy Wołyńskiej "Golgoty Narodu Polskiego" w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie-Godowie (2015)[21].
.jpg){kind=link}
Patron edytuj
Filmy edytuj
- Poeta nieznany – scenariusz, realizacja Wincenty Ronisz, zdjęcia Grzegorz Borowski, redakcja Jerzy Kapuściński produkcja Wytwórnia Filmowa „Czołówka”, TVP SA Program 2, 2004. Czas 59 min.
- W filmie Wołyń z 2016 roku w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego sugestywnie przedstawiono śmierć Zygmunta Rumla (poprzez rozerwanie końmi) oraz nawiązano do jego wiersza Dwie matki. W filmie zmieniono jego nazwisko (na Zygmunt Krzemieniecki)[23][24].
Przypisy edytuj
- ↑ Feliks Budzisz, Zygmunt Jan Rumel – żołnierz, poeta, syn osadnika w: Kresowe stanice.. [dostęp 2021-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-20)].
- ↑ Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel. Żołnierz nieznany, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2009, s. 19–21, ISBN 978-83-60093-92-4, OCLC 750578033.
- ↑ Jan Łukasiak, Wołyńska Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000, s. 144, 169, ISBN 83-87103-70-5, OCLC 830198968.
- ↑ Zygmunt Jan Rumel [online], rumel.bppragapd.pl [dostęp 2023-06-02].
- ↑ Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel..., s. 22–26.
- ↑ Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel..., s. 26–30.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 326–327, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ Bożena Gorska, Krzemieńczanin, Warszawa 2008, s. 121.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 326–329, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s. 137–141.
- ↑ Kazimierz Banach, Z dziejów Batalionów Chłopskich, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1958, s. 183, 193.
- ↑ Bożena Gorska, op.cit., s. 124.
- ↑ Lech Wojciech Szajdak, Grupa Poetycka „Wołyń” – geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023, ISBN 978-83-67398-07-7.
- ↑ Anna Małgorzata Budzińska: Pisarze kresowi cz. V - Grupa Poetycka Wołyń. kresowianie.info. [dostęp 2023-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)].
- ↑ Bożena Gorska, op. cit., s. 125.
- ↑ Bożena Gorska, op. cit., s. 162.
- ↑ Bożena Gorska, op.cit., s. 152–153.
- ↑ Powstańcze Biogramy - Anna Rumel. www.1944.pl. [dostęp 2023-06-02]. (pol.).
- ↑ Grupa Wirtualna Polska, Warszawa: Odsłonięto tablicę poświęconą Zygmuntowi Janowi Rumlowi [online], www.money.pl, 10 lipca 2013 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
- ↑ Andrzej Buczyński, W Żarach pamiętają o ludobójstwie i o pamięć apelują | Moja Gazeta Żary [online], 14 lipca 2021 [dostęp 2023-09-01] (pol.).
- ↑ Parlamentariusze rozerwani końmi [online], Onet Wiadomości, 2 maja 2015 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
- ↑ „Na rubieży”, nr 124, s. 33.
- ↑ „Wołyń” zaboli każdego. Smarzowski bez litości rozmontowuje fikcję dialogu polsko-ukraińskiego, „wiadomosci.dziennik.pl” [dostęp 2016-10-10].
- ↑ RMF FM., „Wołyński Baczyński” rozerwany końmi [online] [dostęp 2016-10-10].
Bibliografia edytuj
- Bohdan Pociej: Zygmunt Jan Rumel, poeta „źle obecny”. Rzeczpospolita, 2009-01-02. [dostęp 2012-02-17]. (pol.).
- Kultura 11 kwietnia 2008. Barbara Olak – „Może tylko zostanę imieniem”
- LSCDN Chełm. Jan Antoni Paszkiewicz – „Po matce poeta, po ojcu żołnierz. Zygmunt Jan Rumel”. wodnchelm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-22)].
- Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel. Żołnierz nieznany, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2009, ISBN 978-83-60093-92-4, OCLC 750578033.
- Bożena Gorska, Zygmunt Jan Rumel, Krzemieńczanin, Warszawa: Muzeum Niepodległości, 2008, ISBN 978-83-87516-75-8, OCLC 297570998.