Łyse (województwo mazowieckie)
Łyse – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Łyse[4][6]. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 645 pomiędzy Myszyńcem a Nowogrodem[7].
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
2552[2] |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
07-437[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WOS |
| SIMC |
0513662[4] |
Położenie na mapie gminy Łyse  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrołęckiego  | |
 53°21′51″N 21°33′44″E/53,364167 21,562222[1]
| |
| Strona internetowa | |
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1056853 | Bycza Góra | część wsi |
| 0513679 | Czarnia | część wsi |
| 0513685 | Dąbrówki | część wsi |
| 0513691 | Grzęda | część wsi |
| 0513700 | Kącik | część wsi |
| 0513716 | Kruczy Borek | część wsi |
| 0513739 | Możdżonek | część wsi |
| 0513745 | Myszano | część wsi |
| 0513751 | Przesowa | część wsi |
| 0513768 | Rudne | część wsi |
| 1057120 | Turzy Łeb | część wsi |
| 0513722 | Worek | część wsi |
Środowisko naturalne
edytujŁyse leżą na piaszczystym terenie w obszarze Puszczy Zielonej, i w podmokłym otoczeniu[7][8][9] Przeważają słabe sandrowe gleby V-VI klasy bonitacyjnej[9].
Historia
edytujSpis w 1802 wykazał wśród mieszkańców m.in. 48 rolników, 2 chałupników i karczmarza[8].
W 1827 Łyse liczyły 83 dymy (domostwa) i 503 mieszkańców[8].
Pod koniec XIX wieku wieś należała do powiatu kolneńskiego i była siedzibą gminy Łyse, a także sądu gminnego okr. III[8]. Kościół św. Anny był kościołem filialnym parafii w Turośli[8]. W Łysych była wówczas także szkółka początkowa[8]. Miejscowość liczyła wówczas 91 domostw (dymów) i 1368 mieszkańców[8].
W okresie I wojny światowej przez wieś przebiegała linia frontu[10]. Wielu mieszkańców było wykorzystywanych do prac przymusowych na miejscu lub wywiezionych do nich[10].
W latach 1921−1939 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie kolneńskim (od 1932 w powiecie ostrołęckim), w gminie Łyse.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 1108 osób, 1061 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 greckokatolickiego a 46 mojżeszowego[11]. Jednocześnie 1071 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 37 żydowską[11]. W Łysych było wówczas 195 budynków mieszkalnych[11]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Kolnie i Okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Łyse[12].
W 1926 poważny pożar strawił zabudowania od zachodniej strony wsi, w tym siedzibę władz gminnych[10]. Została ona odbudowana[10].
W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość została przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki), w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich[10][13].
Po II wojnie światowej Łyse były siedzibą gromady Łyse.
Do 1975 r. wieś była siedzibą gminy w powiecie kolneńskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.
Demografia
edytujPolityka
edytujMiejscowość jest siedzibą gminy Łyse[9].
Transport
edytujŁyse leżą przy drodze wojewódzkiej nr 645 Łomża–Myszyniec[7].
Przez miejscowość przebiegała wąskotorowa linia Myszyniec – Kolno, wybudowana podczas I wojny światowej przez Niemców w celu eksploatacji drewna[10]. Jej tory rozebrano w latach 1973-1974[7].
Architektura
edytujWieś jest ośrodkiem kurpiowskiej sztuki ludowej z drewnianym kościołem św. Anny z 1876-1882 (wewnątrz malowidła ludowe, z postaciami biblijnymi w strojach kurpiowskich)[7] i drewnianymi XIX-wiecznymi chałupami kurpiowskimi. Od 2000 rolę kościoła parafialnego przejął wybudowany w latach 1998−2000 kościół pw. Chrystusa Króla Wszechświata[7].
Kościół św. Anny jest jedynym zabytkiem w Łysych wpisanym do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[16].
Gospodarka
edytujNajwiększym pracodawcą są zakłady mięsne JBB (zatrudnienie 2023 ok. 1,5 tys. osób)[9], które wywierają duży wpływ na rozwój miejscowości. We wsi znajdują się też mniejsze zakłady pracy.
Wcześniej, od XVIII wieku do początku XX wieku we wsi wydobywano bursztyn, zarówno biały, jak i czerwony[10].
We wsi znajdują się dyskonty:
- Biedronka
- Delikatesy Centrum
- oraz wiele innych sklepów i miejsc usługowych.
Kultura
edytujOd 1969 w Łysych w Niedzielę Palmową odbywa się konkurs palm kurpiowskich Palma Kurpiowska, z występami folklorystycznymi i kiermaszem sztuki ludowej[9][7].
Religia
edytujWe wsi znajdują się dwa kościoły wyznania rzymskokatolickiego:
- parafialny kościół Chrystusa Króla Wszechświata
- zabytkowy kościół św. Anny, w którym msze są odprawiane tylko przy szczególnych okazjach
W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Myszyniec.
Sport
edytujWe wsi znajduje się stadion klubu piłkarskiego, Tęcza Łyse oraz dwa orliki i dwie hale sportowe.
Edukacja
edytujWe wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. H. Sienkiewicza[17] oraz Zespół Szkół Powiatowych - szkoła średnia[18].
Organizacje pozarządowe
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 74747
- ↑ Raport o stanie gminy Lelis w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 12
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 754 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ BIP gminy, sołectwa i sołtysi
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c d e f g Tomasz Darmochwał, Kurpie. Mapa turystyczna, Anna Filak, wyd. 1, Warszawa–Białystok: TD MAPY, 2014, s. 1-2, ISBN 978-83-88859-72-4 (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Łyse (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 859.
- ↑ a b c d e y, Informacje o Gminie [online], Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse [dostęp 2023-07-22] (pol.).
- ↑ a b c d e f g y, Historia Gminy [online], Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse [dostęp 2023-07-23] (pol.).
- ↑ a b c d Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 43.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 971.
- ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Scharfenwiese [Stand: 1. 1. 1945] [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12] (niem.).
- ↑ Kwartalnik gminny. nr III/2018. s. 25
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-22].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 74.
- ↑ Szkoła Podstawowa w Łysych. [dostęp 2021-02-03].
- ↑ Strona szkoły
- ↑ Stowarzyszenie "Uśmiech Dzieci". [dostęp 2016-04-17].
- ↑ NGO w Łysych. [dostęp 2015-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-27)].