2001: Odyseja kosmiczna (film)
2001: Odyseja kosmiczna (ang. 2001: A Space Odyssey) – amerykańsko–brytyjski film fantastycznonaukowy z 1968 roku w reżyserii Stanleya Kubricka[3][4].
| |
| Gatunek | |
|---|---|
| Data premiery |
2 kwietnia 1968 |
| Kraj produkcji | |
| Język |
angielski |
| Czas trwania |
141 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Arthur C. Clarke |
| Główne role | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | |
| Montaż | |
| Produkcja |
Stanley Kubrick |
| Wytwórnia | |
| Dystrybucja |
Metro-Goldwyn-Mayer |
| Budżet |
12 mln USD[2] |
| Kontynuacja | |
| Nagrody | |
| 1969 Stanley Kubrick Oscar za najlepsze efekty wizualne 1969 Geoffrey Unsworth BAFTA za najlepsze zdjęcia 1969 Ernest Archer, Harry Lange, Anthony Masters BAFTA za najlepszą scenografię | |
.jpg)
Obraz Kubricka opowiada o relacjach człowieka z innymi inteligentnymi bytami, zarówno pozaziemskimi, jak i stworzonymi przez człowieka[5].
Film wszedł na ekrany kin 6 kwietnia 1968[6].
Doczekał się kontynuacji pt. 2010: Odyseja kosmiczna, gdzie wśród rywalizujących ze sobą załóg amerykańskich i radzieckich astronautów pojawia się astronauta David Bowman, główny bohater filmu Kubricka[7].
Fabuła
edytujFilm składa się z czterech epizodów, luźno powiązanych ze sobą tajemniczym monolitem, którego symbolika w filmie może być interpretowana na wiele sposobów. Wspomniane epizody to:
- Świt ludzkości (The Dawn of Man)
- TMA-1
- Misja na Jowisza: osiemnaście miesięcy później (Jupiter Mission: Eighteen Months Later)
- Jowisz i poza nieskończonością (Jupiter and beyond the Infinite)
Podobny monolit do tego, który był świadkiem ewolucyjnego skoku u hominidów (zbieracz–padlinożerca staje się myśliwym, wykorzystującym narzędzia służące do zabijania) na Ziemi, zostaje odkryty po tysiącach lat przez zespół geologów na Księżycu. Nieznane jest jego pochodzenie ani cel. Wiadomo jedynie, że wysyła sygnały radiowe w kierunku Jowisza. W kierunku tej planety zostaje wysłany statek „Discovery”, gdzie oprócz dwóch naukowców i zahibernowanej załogi, znajduje się najdoskonalszy wynalazek uczonych – wyposażony w sztuczną inteligencję komputer HAL 9000. Komputer, obdarzony samoświadomością i uczuciami, buntuje się przeciw ludziom i postanawia zgładzić załogę statku. Ratuje się jedynie dr David Bowman (Keir Dullea), który wyłącza po kolei układy HAL-a. Bowman, który dociera do orbity Jowisza, udaje się w psychodeliczną podróż przez bramę „pełną gwiazd” przez czas i przestrzeń, doświadczając własnej starości, śmierci, a także ponownych narodzin w innej fazie egzystencji.
Obsada
edytujNa podstawie[8]
- Keir Dullea jako dr David „Dave” Bowman
- Gary Lockwood jako dr Frank Poole
- William Sylvester jako dr Heywood R. Floyd
- Leonard Rossiter jako Smyslov
- Margaret Tyzack jako Elena
- Robert Beatty jako dr Halvorsen
- Sean Sullivan jako Michaels
- Douglas Rain jako HAL 9000 (głos)
- Alan Gifford jako ojciec Poole’a
- Ann Gillis jako matka Poole'a
- Daniel Richter jako Moonwatcher
Produkcja
edytujScenariusz został napisany wspólnie przez Stanleya Kubricka i Arthura C. Clarke’a[4], częściowo na podstawie wątków z opowiadań Clarke’a, szczególnie Posterunek (The Sentinel), a także Napięcie (Breaking Strain), Z kolebki – na wieczne orbitowanie (Out of the Cradle, Endlessly Orbiting...), Kto tam? (Who's There?), Podróż do wnętrza komety (Into the Comet) oraz U progu raju (Before Eden)[9][10]. Na jego podstawie Kubrick nakręcił film, a Clarke napisał powieść pod tym samym tytułem. Pomimo różnic m.in. w opisie kształtu i interakcji małp z monolitem, autor powieści wraca do ustaleń reżysera w dalszych jej częściach[11]. Według Clarke'a mimo nawiązań do innych dzieł, wiele pomysłów pojawiających się w filmie była zupełnie nowa. Pisarz dopracowywał scenariusz samodzielnie, w pokoju 1008 hotelu Chelsa[12].
Ścieżka dźwiękowa
edytujBył to pierwszy film Kubricka, w którym ważną rolę odegrała muzyka klasyczna. Szczególnie znany jest prolog filmu, gdzie wstęp do poematu Richarda Straussa Also sprach Zarathustra[4] ilustruje wschód słońca – tu: człowieka. Ważną rolę odgrywa też muzyka Johanna Straussa – walc Nad pięknym modrym Dunajem[4] oraz awangardowego kompozytora Györgya Ligetiego. Scenom na Discovery towarzyszy Adagio z baletu Gajane Arama Chaczaturiana[13].
Analiza
edytujDzieło może być traktowane jako filozoficzny traktat o naturze człowieka wobec nieznanego[14]. Jednym z pytań stawianych przez twórców filmu jest wzajemna relacja między człowiekiem a stworzonymi przez niego maszynami, które w miarę uzyskiwania coraz bardziej skomplikowanych funkcji myślowych (sztucznej inteligencji) mogą się od niego uniezależniać, a nawet otwarcie zwracać się przeciwko niemu[4].
Odbiór
edytujBox office
edytujBudżet filmu wyniósł 12 milionów dolarów. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie film zarobił łącznie blisko 58 milionów USD[2].
Krytyka w mediach
edytujPoczątkowo film wywołał kontrowersje wśród krytyków, lecz z czasem zyskał wśród nich duże uznanie. W serwisie Rotten Tomatoes 92% ze 119 recenzji filmu uznano za pozytywne (średnia ocen wyniosła 9,20 na 10)[15]. Na portalu Metacritic średnia ocen z 25 recenzji wyniosła 84 punkty na 100[16].
Po latach film uznawany jest przez wielu krytyków i widzów za najwybitniejszy film fantastycznonaukowy, jaki kiedykolwiek powstał[17].
Nagrody i wyróżnienia
edytujFilm otrzymał Oskara w 1969 za efekty wizualne, był również nominowany do Oscara w kategoriach najlepsza reżyseria, najlepszy scenariusz oraz najlepsza scenografia i dekoracje wnętrz[4].
Film otrzymał nagrodę Hugo w kategorii najlepsza prezentacja dramatyczna w 1969 roku[18].
W roku 1995, z okazji stulecia narodzin kina, film znalazł się na watykańskiej liście 45 filmów fabularnych, które propagują szczególne wartości artystyczne[19][20].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ http://naekranachprl.pl/wp-content/uploads/2020/09/2.pdf
- ↑ a b 2001:A Space Odyssey. Box Office Mojo. [dostęp 2019-06-02].
- ↑ The best of video – poradnik: kino, tv, sat., video. Warszawa: Oficyna Wydawnicza COMFORT, 1994.
- ↑ a b c d e f 2001: A Space Odyssey, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-12-17] (ang.).
- ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 484.
- ↑ 1968. 2001: A Space Odyssey released. history.com. [dostęp 2017-12-17]. (ang.).
- ↑ Kin Yuen Wong, Gary Westfahl, Amy Kit-sze Chan: World Weavers: Globalization, Science Fiction, and the Cybernetic Revolution. Hong Kong University Press, 2005, s. 48. (ang.).
- ↑ Obsada (serwis filmweb.pl)
- ↑ 2001: Odyseja kosmiczna, [w:] encyklopediafantastyki.pl [dostęp 2018-03-08].
- ↑ 2001: A Space Odyssey: Summary, Theme & Analysis [online], study.com (ang.).
- ↑ What’s the Difference Between Stanley Kubrick’s & Arthur C. Clarke’s 2001: A Space Odyssey (A Side-by-Side Comparison) [online], openculture.com, 7 lipca 2015 (ang.).
- ↑ Arthur C. Clarke, Wracając do 2001, [w:] Agnieszka Horzowska (red.), Odyseja kosmiczna 2001, Dom Wydawniczy Rebis, 2021 (Wehikuł Czasu), s. 11, ISBN 978-83-8188-496-9.
- ↑ Various – 2001: A Space Odyssey (Music From The Motion Picture Sound Track) [online], discogs.com [dostęp 2018-02-28] (ang.).
- ↑ Katafiasz 2015 ↓, s. 299-300.
- ↑ 2001: A Space Odyssey (1968). Rotten Tomatoes. [dostęp 2024-03-07]. (ang.).
- ↑ 2001: A Space Odyssey. Metacritic. [dostęp 2024-03-07]. (ang.).
- ↑ Lewicki 2015 ↓, s. 329.
- ↑ 1969 Hugo Awards. World Science Fiction Society. [dostęp 2016-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-07)].
- ↑ Niektóre ważne filmy, czyli tzw. lista watykańska. www.kultura.wiara.pl. [dostęp 2010-04-22].
- ↑ Film and Broadcasting –Vatican Best Films List. usccb.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-21)]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Krzysztof Siwoń. Muzyka sfer? Wokół ścieżki dźwiękowej „2001: Odysei kosmicznej” Stanleya Kubricka. „Maska”. Kosmos Astronomia Ciała Niebieskie (29), s. 181-189, 2016. Kraków. ISSN 1898-5947.
- Steven Jay Schneider, Ian Haydn Smith: 1001 filmów, które musisz zobaczyć. Poznań: Elipsa, 2015, s. 484. ISBN 978-83-245-9619-5.
- Olga Katafiasz: Nowe kino brytyjskie: „Trzeba przyjąć odpowiedzialność”. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino epoki nowofalowej. Historia kina, tom 3. Kraków: Universitas, 2015, s. 299-300. ISBN 97883-242-2662-7.
- Arkadiusz Lewicki: Prawdziwy koniec klasycznego Hollywoodu. Kino amerykańskie w latach sześćdziesiątych. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino epoki nowofalowej. Historia kina, tom 3. Kraków: Universitas, 2015, s. 329. ISBN 97883-242-2662-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- 2001: Odyseja kosmiczna w bazie IMDb (ang.)
- 2001: Odyseja kosmiczna w bazie Filmweb
- Obszerna historia powstania filmu
- Klub miłośników filmu. film.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)].