38 Pułk Artylerii Lekkiej (II RP)

38 Pułk Artylerii Lekkiej (38 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

38 Pułk Artylerii Lekkiej
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1939

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Teofil Szadziński

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa pod Jaworowem (15–16 IX 1939)
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych

Wojsko

Rodzaj wojsk

Artyleria

Podległość

38 Dywizja Piechoty

Pułk nie istniał w organizacji pokojowej wojska. Został sformowany poza planem mobilizacyjnym „W”, w dniach 31 sierpnia – 6 września 1939 roku, w mobilizacji powszechnej. Przygotowanie mobilizacji dowództwa 38 pal zostało zlecone w sierpniu 1939 roku 13 pułkowi artylerii lekkiej. Na miejsce mobilizacji wyznaczono Łuck, gdzie stacjonował III dywizjon 13 pal. Mobilizację personalną zabezpieczało Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W skład pułku miały być włączone dwa samodzielne dywizjony artylerii lekkiej, sformowane przez 27 pal we Włodzimierzu, w I rzucie mobilizacji powszechnej oraz III dywizjon 19 pal w Nowej Wilejce, sformowany w dniach 24–25 sierpnia 1939 roku, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym. Pułk był jednostką organiczną artylerii 38 Dywizji Piechoty (rezerwowej), lecz w jej składzie, w kampanii wrześniowej, walczyło tylko dowództwo pułku i III dyon. Oba dywizjony sformowane we Włodzimierzu wzięły udział w obronie Lwowa.

38 pal w kampanii wrześniowej

edytuj

Mobilizacja

edytuj

Plan mobilizacyjny przewidywał sformowanie 38 pal z dwóch dywizjonów armat 75 mm. Dywizjony I i II miały być zmobilizowane we Włodzimierzu jako 52 i 62 dal[a], a III dywizjon stanowił przemianowany III/19 pal[b]. Dowództwo 38 pal zostało zmobilizowane również przez 19 pal[1]. Według innych autorów zgodnie z tabelami mobilizacyjnymi dowództwo pułku miało zostać zmobilizowane w ramach I rzutu mobilizacji powszechnej przez 13 pal w garnizonie Łuck (III/13 pal)[2]. W trakcie mobilizacji alarmowej III/19 pal w garnizonie Lida, wystąpiły trudności z nieodpowiednim doborem koni, brakiem właściwych wozów konnych, drobne braki mundurowe oraz braki w pistoletach dla oficerów rezerwy i karabinkach dla niektórych kanonierów.

Działania bojowe

edytuj

Od 1 września dywizjon stacjonował poza Lidą we wsi Opole-Krupy. Do 4 września dywizjon prowadził zgrywanie zaprzęgów, szkolenie obsług, łącznie ze strzelaniem z haubic. 5 września III/19 pal został skierowany do Lidy celem załadunku i tego dnia po południu przemianowano dywizjon na III/38 pal. Po załadunku dywizjonu, o godz. 4.00 6 września transporty dywizjonu wyruszyły trasą kolejową przez: Baranowicze, Łunieniec, Sarny, Równe do Lwowa. W trakcie jazdy pociągami dywizjon był ostrzeliwany przez pojedyncze samoloty niemieckie, ranny został jeden kanonier. We Lwowie uzupełniono żywność i amunicję strzelecką. Próba przejazdu transportów dywizjonu w kierunku Przemyśla okazała się niewykonalna z uwagi na zniszczenia infrastruktury kolejowej. Po cofnięciu transportów do Lwowa dywizjon pojechał na zachód przez Sambor i Chyrów. Na stacji Krościenko na południe od Starzawy 8 września po południu dotarł dywizjon.

Do rana 9 września artylerzyści zostali wyładowani, jednocześnie 8 bateria została na rozkaz dowódcy 38 pal przydzielony do wsparcia batalionu I/98 pp, który ubezpieczał do strony Ustrzyk i Chyrowa koncentrację 38 DP rez. po południu dywizjon przemaszerował do lasów w okolicach Dobromila. W nocy 9/10 września o 22:00 otrzymano rozkaz przesunięcia do rejonu około odległego 10 km na północ od Przemyśla. O świcie 10 września zajęto rejon na południe od Niżankowic. Ok. godz.15:00 rozpoczęto marsz wraz z 98 pp przez Nowe Miasto Przemyskie do Husakowa. Równolegle z kolumną 97 pułku piechoty[1] maszerowała 8 bateria. 11 września dywizjon spędził w lasach w pobliżu Husakowa i Miżyńca. Ok. godz.17 III/38 pal podjął marsz do lasów na wschód od Medyki, osiągając je o świcie 12 września. Następnym marszem nocnym osiągnięto o świcie 13 września rejon Mościsk[3]. Cały 13 września dywizjon stał bez styczności z wrogiem i wypoczywał. Kolejnym nocnym marszem dywizjon doszedł do rejonu Sądowej Wiszni, którą osiągnął 14 września. Zajęto stanowiska ogniowe na wschód od dwora kolejowego obok Księżego Mostu, skąd dywizjon wspierał własną piechotę walczącą z niemieckim 100 pułkiem strzelców górskich. Prowadził też pojedynki z artylerią niemiecką, która ostrzeliwała rejon Sądowej Wiszni. Stanowiska dywizjonu atakowało lotnictwo niemieckie. Szczególnie duże straty poniosła 9 bateria, w której poległo kilku kanonierów i dowódca plutonu, uszkodzone zostały dwie haubice i tabor. Duże straty w koniach poniosła kolumna amunicyjna dywizjonu oraz tabory. Z uwagi na zmianę rozkazów dywizjon całą noc maszerował, nad ranem wracając w ten sam rejon i na te same stanowiska, w zatorach i zamieszaniu spowodowanym błędnym rozkazodawstwem.

Od rana 15 września III/38 pal wspierał ogniem 98 pułk piechoty, ostrzeliwując Nowosiółki i sąsiednie miejscowości. Baterie zostały ostrzelane przez niemiecką artylerię i zbombardowane przez lotnictwo, poniosły straty w żołnierzach, koniach i sprzęcie[4][3]. Na rozkaz dowództwa dywizjon zmieniając stanowiska ok. godz.13, został celnie ostrzelany przez artylerię niemiecką i lotnictwo ponosząc ciężkie straty, został rozproszony i nie udzielił wsparcia nacierającemu na Tuczapy 96 pp. W wypadku komunikacyjnym na motocyklu został kontuzjowany mjr Wróbel i oficer zwiadowczy ppor. Ciborowski. Dowodzenie przejął kpt. Klimontowicz. 15 września późnym wieczorem w rejonie Księżowskiego Mostu zebrał się rozproszony dywizjon tj. niepełna 7 bateria, 8 bateria i połowa 9 baterii. 16 września o godz. 11.00 w kierunku Tuczap i Lasów Janowskich w ślad za piechotą wyruszyła 8 bateria i działon 9 baterii. Nocą 16/17 września 8 bateria przerwała się z okrążenia i dołączyła do reszty 38 DP w Lasach Janowskich. Ok. godz. 21.00 kpt. Serwacy Klimontowicz jadąc na odprawę został śmiertelnie ranny w związku ze starciem ubezpieczenia III/38 pal z ubezpieczeniem maszerującego dywizjonu artylerii ciężkiej. Dowództwo nad pozostałością dywizjonu objął kpt. Lasocki i pomaszerował wraz z dywizjonem kierunku Tuczap. 17 września dywizjon dotarł do Tuczap, gdzie został ostrzelany przez artylerię niemiecką. Rozkazem dowódcy AD 38 DP płk Zielke III/38 pal został zatrzymany na skraju Tuczap, rozkazu nie posłuchał pluton 9 baterii, który usiłował się dostać do Lasów Janowskich. Wsparł atakujące pododdziały piechoty próbujące przebić się z okrążenia, lecz stanowiska jego zostały ostrzelane nawałą artylerii niemieckiej, w wyniku której poniesiono straty i powodując rozproszenie żołnierzy, pozostali kanonierzy z 9 baterii pod dowództwem ppor. Rudowicza zniszczyli haubice i sprzęt i rozproszyli się w terenie[5]. 7 bateria haubic zajęła stanowiska na skraju Tuczap i ogniem "na wprost" niszczyła niemieckie stanowiska broni maszynowej i wspierała obronę piechoty. Po kilkugodzinnej walce została rozbita ogniem artylerii niemieckiej i lotnictwa, ponosząc wysokie straty w ludziach. Pozostałość dywizjonu również poniosła ciężkie straty.

Na rozkaz mjr. Odrowąż-Pieniążka wydany kpt. Lasockiemu, artylerzyści zniszczyli sprzęt i grupami podjęli próby przebicia się do Lasów Janowskich. Po południu 17 września III/38 pal został rozwiązany. Próbę przedarcia się podjęła jeszcze kolumna amunicyjna dywizjonu, lecz nie powiodła się i 18 września w rejonie Zbadyń-Tuczapy dostała się do niewoli niemieckiej. 8 bateria z działonem 9 baterii 17 września dotarła w rejon Janowa i tam poszczególnymi działonami 18 września wspierała walki batalionów 38 DP rez. nad rzeką Wereszycą, odpierając natarcia niemieckiej 7 DP. W nocy 18/19 września por. Gumiński realizując rozkaz gen. broni K. Sosnkowskiego nakazał zniszczyć cały ciężki sprzęt, w tym haubice. Po jego wykonaniu artylerzyści udali się do rejonu Żarnisk. O świcie artylerzyści podjęli marsz przez Jaśniska, na Brzuchowice i Hołosko. 20 września wobec niemożliwości przebicia się do Lwowa 8 baterię rozwiązano[6].

Walki we Lwowie 52 i 62 dywizjonów artylerii lekkiej (I/38 pal i II/38 pal), zostaną opisane w odrębnych artykułach.

Planowana organizacja wojenna i obsada personalna 38 pal

edytuj
  • Dowództwo
  • dowódca pułku – ppłk Teofil Szadziński (I zastępca dowódcy 18 pal)
  • 52 dywizjon artylerii lekkiej – mjr Kazimierz Sobolewski
  • 62 dywizjon artylerii lekkiej – mjr Lucjan Chrystowski
  • III dywizjon (19 pal) 38 pal
  • dowódca dywizjonu - mjr Feliks Wróbel[7]
    • adiutant dywizjonu - kpt. Włodzimierz Lasocki
    • oficer zwiadowczy - ppor. Bolesław Ciborowski
    • oficer obserwacyjny - ppor. rez. Czesław Czuczejko
    • oficer łączności - por. Bohdan Szperling
    • dowódca kolumny amunicyjnej - ppor. rez. Edward Bakłan
    • dowódca 7 baterii haubic - kpt. Serwacy Klimontowicz
      • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Józef Mioduszewski
    • dowódca 8 baterii haubic - por. Edward Gumiński
    • dowódca 9 baterii haubic - kpt. Mieczysław Szadurski
      • oficer zwiadowczy - ppor. Antoni Rudowicz
      • oficer ogniowy - ppor. rez. Holag
  1. 52 i 62 dal do pułku nie dołączyły[1]
  2. III/19 pal, a następnie jako III/38 pal był wyposażony w haubice 100 mm wz. 1914/19P. Patrz tabela mobilizacyjna 19 pal w pracy RRi KS "Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny W i jego ewolucja" Warszawa 2010

Przypisy

edytuj
  1. a b c Galster 1975 ↓, s. 295.
  2. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXXXIX-CXL, 1080.
  3. a b Galster 1975 ↓, s. 296.
  4. Zarzycki 1996 ↓, s. 32-35.
  5. Zarzycki 1996 ↓, s. 36-37.
  6. Zarzycki 1996 ↓, s. 37.
  7. Zarzycki 1996 ↓, s. 32-33.

Bibliografia

edytuj
  • Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
  • Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Piotr Zarzycki: 19 pułk artylerii lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 62. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996. ISBN 83-85621-88-1.