Wikipedia

Alojzy Poszwa

Alojzy Poszwa (ur. 15 października 1901 w Polichnie[1], zm. 5 lutego 1979 w Sierpcu) – polski duchowny rzymskokatolicki, działacz społeczny, doktor socjologii Instytutu Katolickiego w Paryżu. Jeden z najważniejszych w polskim środowisku katolickim badaczy problemu eugeniki przed II wojną światową[2][3], autor książki Eugenika w Polsce na temat tego zagadnienia z perspektywy katolickiej nauki społecznej, krytyk eugeniki negatywnej[2]. Propagator spółdzielczości[4][5], w latach 1946–47 przewodniczący rady nadzorczej Samorządowych Spółdzielni Spożywców „Zgoda”[6]. Proboszcz w Sochocinie (1940–1948), wicedziekan płoński (1945–48), proboszcz i dziekan raciąski (1948–1979). Szambelan papieski (1957), prałat domowy Jego Świątobliwości (1964), kanonik honorowy (1949), a następnie gremialny (1968) kapituły kolegiackiej w Pułtusku.

Alojzy Poszwa
Data i miejsce urodzenia

15 października 1901
Polichno

Data i miejsce śmierci

5 lutego 1979
Sierpc

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

diecezja płocka

Diakonat

11 kwietnia 1925

Prezbiterat

30 sierpnia 1925

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (II RP)

Życiorys

edytuj

Początki

edytuj

Urodził się 15 października 1901 w Polichnie k. Turku w Wielkopolsce jako najstarszy syn wiejskiego szewca Franciszka Poszwy i Julianny z domu Janeczek[7]. Jego ojciec wielokrotnie emigrował za granicę, by zdobyć pieniądze na utrzymanie wielodzietnej rodziny[8] – do fabryki na Uralu, a potem do Ameryki Północnej[9]. Ukończył szkołę powszechną we Władysławowie, następnie uczył się w gimnazjum handlowym w Turku (ukończone pierwsze klasy), a od 1917 w Niższym Seminarium Duchownym Diecezji Płockiej przy Katolickim Liceum Ogólnokształcącym im. św. Stanisława Kostki w Płocku, gdzie zdał maturę w 1921[7][10].

Wojna polsko-bolszewicka

edytuj

...zaczęło się wszystko od płotu. Wszyscy zapewne pamiętamy jeden taki alarmujący afisz. Wschodnią granicę Polski wyobrażał płot. Na płot ten prze z całych sił potężna masa rozszalałych bolszewików; trzeszczy, pęka, łamie się ta słaba zapora i to tym bardziej, że od naszej polskiej strony wspiera ją zaledwie paru, upadających już z sił żołnierzy. A pod tym wymownym afiszem, prosty, ale i nie mniej wymowny apel: "Ochotnicy na front"!

Alojzy Poszwa, Ze wspomnień kleryka–ochotnika[11]

W lipcu 1920 wstąpił do Wojska Polskiego (akademicka legia w Rembertowie)[12], inicjując patriotyczny zryw wśród 30 kleryków płockiego niższego seminarium duchownego (licealistów), i uczestniczył jako sanitariusz w wojnie polsko-bolszewickiej[13][7]. Od lipca do października 1920 służył na statku szpitalnym „Łokietek”[10], rozwożąc rannych żołnierzy do szpitali na odcinku Warszawa–Tczew[14].

Studia wyższe i wyjazd do Francji

edytuj

Od 1921 podjął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku[10]. Subdiakonatu udzielono mu 20 grudnia 1924, diakonatu 11 kwietnia 1925[15], a prezbiteratu 30 sierpnia 1925 w Popowie nad Bugiem z rąk księdza biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego[16][7]. W tym czasie regularnie w ferie i wakacje posługiwał jako kleryk w Kościele parafialnym w Koziebrodach, pomagając proboszczowi Stanisławowi Krzywkowskiemu[15]. Jako neoprezbiter rozpoczął studia w Instytucie Katolickim w Paryżu w 1925, gdzie najpierw otrzymał licencjat z teologii[7], a następnie doktorat w zakresie nauk społeczno-politycznych (w Institut des Études Sociales) na podstawie pracy o polskiej emigracji rolnej we Francji, opublikowanej drukiem jako L’émigration polonaise agricole en France (1930)[17][7]. W pracy poświęca uwagę wewnętrznym przyczynom emigracji, sposobom ich ograniczenia, sytuacji polityczno-gospodarczej i racjom historycznym, które doprowadziły do takiej sytuacji (rozdziały I–III) oraz szczegółowej charakterystyce polskich emigrantów rolnych we Francji – ich statusowi prawnemu, sposobom i wymiarom ich pozyskiwania w kolejnych wielkich falach emigracji w latach 1901, 1913 i 1917, warunkom ich pracy, życiu społecznemu i religijnemu, a także propozycjom rozwiązań dla francuskich prawodawców i tamtejszej administracji państwowej (rozdziały IV–VIII)[18]. W czasie wyjazdu do Francji był z ramienia Polskiej Misji Katolickiej duszpasterzem w Pikardii wśród polskich robotników-emigrantów (w Ailly-le-Haut-Clocher, Amiens, Bouchoir, Combles, Crécy-en-Ponthieu, Cressy-Omencourt, Domart-en-Ponthieu, Friville-Escarbotin, Framerville-Rainecourt, Gamaches, Ham, Laucourt, Paryż, Poix, Roisel, Vron), kapelanem więziennym departamentów Seine i Aisne oraz dyrektorem Opieki Polskiej nad Robotnikami Polskimi we Francji na departament Somme[17][7], gdzie zajmował się sprawami pośrednictwa pracy, działalnością charytatywną i organizacją życia kulturalnego[19]. Jego praca wzbudziła zainteresowanie i znalazła wsparcie finansowe ze strony polskich placówek dyplomatycznych; doceniali ją także prymasi-kardynałowie August Hlond i Stefan Wyszyński oraz biskup płocki Tadeusz Paweł Zakrzewski, z którymi Poszwa współpracował[20].

Powrót do Polski

edytuj
 
Starosta płocki Władysław Rozmarynowski (drugi z prawej) dekoruje Złotym Krzyżem Zasługi Alojzego Poszwę (pierwszy z lewej) w Płocku, 19 marca 1935.

W 1930 został wykładowcą teologii moralnej oraz socjologii (katolickiej nauki społecznej) w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku[17][21], prowadził także zajęcia z etyki oraz liturgiki[22]. Został wówczas także patronem płockiego oddziału Związku Zawodowego Chrześcijańskich Pracownic Domowych im. św. Zyty[17][21] oraz obrońcą węzła małżeńskiego w sądzie biskupim w Płocku[21]. W październiku 1936 został kapelanem garnizonu i administratorem parafii wojskowej w Płocku[17][23][24]. Przed wojną udzielał się naukowo i społecznie: wygłaszał wykłady w Diecezjalnym Instytucie Akcji Katolickiej i Wieczorowym Uniwersytecie Wykształcenia Religijnego (później przemianowanym na Instytut Wyższej Kultury Religijnej), aktywnie uczestniczył w zjazdach polskich teologów i kursach teologicznych w Płocku[21]. Od 1931 należał do Związku Zakładów Teologicznych w Polsce, uczestnicząc m.in. w zjazdach w Poznaniu, Wilnie, Częstochowie, wypełnionych referatami i dyskusjami[25]. W 1937 był w gronie ochotników-założycieli, a następnie został członkiem zarządu płockiego oddziału Związku Ochotników Wojennych Wojska Polskiego, należał również m.in. do zespołu redakcyjnego wydawanej przez ten związek jednodniówki[26].

II wojna światowa

edytuj

Podczas kampanii wrześniowej 1939 uczestniczył jako kapelan w walkach 8 Pułku Artylerii Lekkiej z Płocka w okolicach miejscowości Narzym, Kęczewo, Łąck, Gąbin, Nowy Dwór Mazowiecki, Legionowo, Mińsk Mazowiecki, Garwolin, Łaskarzew[17][21]. Po rozwiązaniu jednostki powrócił do Płocka, gdzie do grudnia 1939 prowadził zajęcia w tamtejszym Wyższym Seminarium Duchownym. Po eksmisji seminarium został przydzielony do pomocy choremu proboszczowi parafii w Sochocinie, ks. Józefowi Górnickiemu; pracował najpierw od 23 stycznia 1940 jako zastępca proboszcza, a od 16 marca jako proboszcz tej parafii[17][21]. W czasie wojny należał przez kilka kadencji do zarządu płockiego koła Polskiego Białego Krzyża, prowadząc w ramach niego odczyty[27].

Okres powojenny

edytuj

Po wojnie nosił się z nadzieją o powrocie jako wykładowca do Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku[21][28], jednak ówczesny administrator diecezji płockiej ks. Stanisław Figielski pozostawił go na stanowisku w Sochocinie, przydzielając mu jednocześnie stanowisko wicedziekana dekanatu płońskiego (którą to funkcję sprawował w latach 1945–1948)[21]. W 1946 został dyrektorem diecezjalnym Związku Misyjnego Duchowieństwa[21]. Ks. prof. Mieczysław Żywczyński, który obejmował katedrę historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a wcześniej był kolegą seminaryjnym Poszwy, starał się go wówczas namówić do rozpoczęcia pracy naukowej w katedrze teologii moralnej KUL, jednak bezskutecznie[8]. Poszwa od 1948 aż do swojej śmierci w 1979 był proboszczem i dziekanem raciąskim[17][8]. Od 1970 zaczął podupadać na zdrowiu[29]. Zmarł po długiej chorobie[30] 5 lutego 1979 w szpitalu w Sierpcu, a pochowany został cztery dni później na cmentarzu parafialnym w Raciążu[17][8], zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie[30]. Pamiętany był jako osoba o mądrej głowie, o ciętym słowie (ks. Józef Gosik)[29], zwracała uwagę jego elegancja, spokój, porządek, akuratność w działaniu i skupienie przy ołtarzu czy podczas odmawiania brewiarza w alejce ogrodowej, dbał o sztywne i nienagannie białe mankiety, palił (niestety!) papierosy, grywał w brydża, a do obiadu – francuskim zwyczajem – wypijał kieliszek stołowego wina (ks. Witold Banasiak)[31].

Wyróżnienia i odznaczenia

edytuj

W 1934 odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi przez prezydenta Ignacego Mościckiego za pracę na rzecz Polonii[17][7] – wręczenie odbyło się 19 marca 1935. Otrzymał ponadto odznaki pamiątkowe 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej (29 maja 1938) i 8 Płockiego Pułku Artylerii Lekkiej z rąk gen. Juliusza Rómmla[32].

Był kanonikiem honorowym (od 1949), a następnie gremialnym (od 1968) kapituły kolegiackiej w Pułtusku[17][8]. W 1957 został wyróżniony tytułem honorowym szambelana papieskiego[8], a w 1964 prałata domowego Jego Świątobliwości[8].

Odwołania w kulturze

edytuj

Alojzy Poszwa jest jednym z bohaterów dramatu Bohdana Urbankowskiego pt. Legenda roku dwudziestego[33].

Publikacje

edytuj
  • Alojzy Poszwa: L'émigration polonaise agricole en France. Paris: Gebethner & Wolff, 1930, s. 215.
  • Alojzy Poszwa. Emigracja polska rolna we Francji. „Przegląd Powszechny”. T. 192 (48), s. 51–70, 213–226, 1931. 
  • Alojzy Poszwa. Dążenia eugenistów polskich w świetle katolickich zasad moralnych. „Ateneum Kapłańskie”. T. 30 Z. 5 (18), s. 433–445, 1932. 
  • Alojzy Poszwa: Zamartwica; Zatajenie. W: Encyklopedia kościelna. T. 33. Włocławek: 1933, s. 23–29, 133–135.
  • Alojzy Poszwa. Kodyfikacja polskiego prawa małżeńskiego. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. R. 30 (nr 6–11), s. 270–275, 317–320, 358–364, 410–413, 461–464, 512–515, 1935. Płock. 
  • Alojzy Poszwa. Regulacja urodzeń a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. R. 21 (2–3), s. 170–188, 280–292, 1935. 
  • Alojzy Poszwa. Uzgodnienie i podział zagadnień moralnych między poszczególnemi wykładami w seminarjach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 86–104, 1934 (właśc. 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego. 
  • Alojzy Poszwa. Wykorzystanie encyklik społecznych w seminaryjnych wykładach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 353–365, 1934 (właśc. 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego. 
  • Alojzy Poszwa. Katolicy a ruch spółdzielczy. „Głos Mazowiecki”, s. 3, 1936. 
  • Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. T. 38, Z. 2, s. 138–156, 1936. 
  • Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o eugenicznym poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Pamiętnik ósmego zjazdu w Częstochowie”, s. 117–139, 1937. Kraków. 
  • Alojzy Poszwa. Ze wspomnień kleryka–ochotnika. „Jednodniówka Związku Ochotników Wojennych W.P. Oddział w Płocku”, s. 54–57, 1937. Płock. 
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i procesji Bożego Ciała w Bazylice Katedralnej. (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”, s. 4, 1937. 
  • Alojzy Poszwa: Ku nowemu ustrojowi. Płock: Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, 1938, s. 18.
  • Alojzy Poszwa: Eugenika w Polsce. Płock: 1938, s. 89.
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”, s. 1, 1938. 
  • Alojzy Poszwa. Małżeństwo i rodzina w uchwałach Synodu Plenarnego. „Posłannictwo katolicyzmu polskiego w świetle uchwał I Synodu Plenarnego. Pamiętnik IV Studium Katolickiego w Katowicach 5.–10.IX.1938”, s. 20, 1939. Poznań. 
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała. Komunikat katedralnego Mistrza Ceremonii. Odezwa Prokuratora Bazyliki Katedralnej. „Głos Mazowiecki”, s. 1, 1939. 
  • Alojzy Poszwa. Związek Misyjny Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 41 (3–4), s. 89–90, 1947. 
  • Alojzy Poszwa. W sprawie Związku Misyjnego Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 42 (2–3), s. 62–63, 1948. 
  • Alojzy Poszwa. Dlaczego nie wszyscy?. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 43 (5–6), s. 196–197, 1949. 
  • Alojzy Poszwa, Michał Marian Grzybowski (wyd.). Kronika parafii Sochocin z lat 1939–1948. „Mazowieckie Studia Kościelne”, s. 143–190, 1990. Płock. 

Przypisy

edytuj
  1. ↑ 2 października według starego porządku (zob. akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Rusocice – odpis księgi urodzeń, ślubów i zgonów 1901, s. 96, nr 191)
  2. ↑ a b Zygner 2017 ↓, s. 14.
  3. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 396.
  4. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 389–390.
  5. ↑ Anna Lewandowska: 100 firm na stulecie. Pozytywiści z Płocka. PSS Zgoda starsza niż Niepodległa. 04.08.2018. [dostęp 2023-12-19].
  6. ↑ Eugeniusz Adamczyk. Spółdzielnia Spożywców „Zgoda” w latach 1945–1980. „Notatki Płockie”, s. 24, 31, 1980. 
  7. ↑ a b c d e f g h Zygner 2017 ↓, s. 15.
  8. ↑ a b c d e f g Zygner 2017 ↓, s. 17.
  9. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 361.
  10. ↑ a b c Szymański 2011 ↓, s. 140.
  11. ↑ Alojzy Poszwa. Ze wspomnień kleryka–ochotnika. „Jednodniówka Związku Ochotników Wojennych W.P. Oddział w Płocku”, s. 54, 1937. Płock.  [za:] Banasiak 2001 ↓, s. 364
  12. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 365.
  13. ↑ Szczepański 2020 ↓, s. 76–77.
  14. ↑ Grzegorz Gołębiewski: Obrona Płocka przed wojskami bolszewickimi 18–19 sierpnia 1920 r.. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 2015, s. 58. ISBN 978-83-60348-73-4. Cytat: Gotowość wstąpienia do wojska wyrazili również księża, chcący pełnić funkcje kapelanów oraz klerycy i gimnazjaliści płockiego Seminarium Duchownego. Odpowiadając na apel J. Piłsudskiego – mimo niechętnej postawy ks. rektora Piotra Bornińskiego – około 30 z nich zgłosiło się w lipcu do wojska. Głównymi inspiratorami tego czynu byli ówcześni alumni: Alojzy Poszwa, Józef Góralski, Julian Przygodzki i Franciszek Malinowski. Kilku z nich zostało w Płocku, natomiast 23 wyjechało do Warszawy. Mimo oczekiwania służby w oddziałach liniowych, część została przydzielona do szpitala wojskowego w Warszawie, inni pełnili ciężką służbę sanitarną na statku „Łokietek”, rozwożącym rannych żołnierzy – polskich i rosyjskich – do szpitali na trasie od Warszawy do Tczewa. Dowódcą statku był zasłużony powstaniec wielkopolski kpt. dr Wojciech Jedlina-Jacobson. Po dopłynięciu z jednym z transportów rannych do Warszawy statek wizytował – znany płocczanom z wizyty w mieście we wrześniu 1918 r. – nuncjusz papieski Achilles Ratti.
  15. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 367.
  16. ↑ Szymański 2011 ↓, s. 140–141.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k Szymański 2011 ↓, s. 141.
  18. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 371.
  19. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 374.
  20. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 377–379.
  21. ↑ a b c d e f g h i Zygner 2017 ↓, s. 16.
  22. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 379.
  23. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 383–384.
  24. ↑ Zygner błędnie podaje datę rozpoczęcia sprawowania obowiązków jako rok 1934; Zygner 2017 ↓, s. 16.
  25. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 391–392.
  26. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 385.
  27. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 386.
  28. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 381.
  29. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 404.
  30. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 400.
  31. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 405.
  32. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 385–386.
  33. ↑ Legenda roku dwudziestego. W: Bohdan Urbankowski: Dramaty płockie. 2002, s. 73–110.

Bibliografia

edytuj
  • Władysław Mąkowski. Pożyteczna praca duszpasterska wśród wychodźtwa we Francji. Oznaczenie ks. prof. Alojzego Poszwy. „Głos Mazowiecki”, s. 3, 1934. 
  • Odznaczenie ks. d-ra A. Poszwy za pracę wśród wychodźtwa we Francji. „Hasło Katolickie”. R. 4 (51–52), s. 615, 1934. 
  • Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 590–591.
  • Z żałobnej karty (...) Ks. Alojzy Poszwa (...). „Słowo Powszechne”, s. 7, 1979. 
  • Michał Marian Grzybowski. Śp. ks. Alojzy Poszwa proboszcz i dziekan w Raciążu 1901–1979. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. 67(77) (6), s. 231–234, 1982. 
  • Poszwa Alojzy (1901–1979) ksiądz, moralista. W: J. B. Nycek: Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego. Płock: 1983, s. 206–207.
  • Poszwa Alojzy (1901–1979), prałat papieski, moralista, socjolog. W: Michał Marian Grzybowski: Słownik polskich teologów katolickich 1918–1981. Ludwik Grzebień (red.). T. 6. Warszawa: 1993, s. 714–715.
  • E. Adamska. Sylwetki. Ks. Prałat Alojzy Poszwa (1901–1979). „Głos Raciąża”. R. 8 (3 (80)), s. 4, marzec 2000. 
  • Witold Banasiak: Ksiądz profesor Alojzy Poszwa (1901–1979). W: Witold Banasiak: Mistrzowie i Nauczyciele. Profesorowie Seminarium Duchownego w Płocku 1965–2000. Ireneusz Mroczkowski (red.). Płocki Instytut Wydawniczy, 2001, s. 359–412. ISBN 83-87403-27-X.
  • Andrzej Jerzy Papierowski, Jerzy Stefański: Poszwa, Alojzy. W: Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficzny. Płock: 2002, s. 487.
  • Saturnin Wierzbicki: Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli w latach 1901–2005. Płock: 2005, s. 187.
  • Poszwa, Alojzy. W: Michał Marian Grzybowski: Duchowieństwo diecezji płockiej. Ludwik Grzebień (red.). T. 1, Cz. 2. Płock: 2008, s. 302–305.
  • Józef Szymański: Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny. T. II. Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, 2011, s. 140–142.
  • Poszwa, Alojzy. W: Encyklopedia katolicka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012. ISBN 978-83-7306-551-2.
  • Kamila Uzarczyk: Part I. State-orientated Eugenic Movements. Poland: Overview. W: The History of East-Central European Eugenics, 1900–1945: Sources and Commentaries. Marius Turda (red.). Bloomsbury Academic, 2015, s. 86–87. ISBN 978-1-4725-3175-9. (ang.).
  • Leszek Zygner. Ksiądz Alojzy Poszwa wobec ruchu eugenicznego w Polsce. „Studia Mazowieckie”. XII/XXVI (1), s. 13–28, 2017. 
  • Janusz Szczepański: Mazowsze Północne podczas najazdu bolszewickiego 1920 roku. Płock–Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2020, s. 86–87. ISBN 978-83-65439-95-6..
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alojzy_Poszwa&oldid=74375892”