Wikipedia

Nowy Dwór Mazowiecki

miasto i gmina w województwie mazowieckim

Nowy Dwór Mazowiecki – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, siedziba powiatu nowodworskiego, położone przy ujściu Narwi do Wisły.

Nowy Dwór Mazowiecki
miasto i gmina
Ilustracja
Ruiny spichlerza, ul. Kościuszki, kościół św. Michała Archanioła, most Pancera na Narwi, ul. Zakroczymska, Wieża „Czerwona” Twierdzy Modlin, Działobitnia św. Michała, Starostwo Powiatowe, Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, fontanna na skwerze abp. Dobrogosta, fragment ul. Warszawskiej
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

nowodworski

Aglomeracja

warszawska

Data założenia

przed 1294

Prawa miejskie

1374

Burmistrz

Jacek Kowalski

Powierzchnia

28,21 km²

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


28 564[1]
1005,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 22

Kod pocztowy

05-100, 05-101, 05-102, 05-160

Tablice rejestracyjne

WND

Położenie na mapie powiatu nowodworskiego
Mapa konturowa powiatu nowodworskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowy Dwór Mazowiecki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowy Dwór Mazowiecki”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy Dwór Mazowiecki”
Ziemia52°25′49″N 20°42′57″E/52,430278 20,715833
TERC (TERYT)

1414011

SIMC

0921148

Urząd miejski
ul. Zakroczymska 30
05-100  Nowy Dwór Mazowiecki
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
Okolice Modlina przed 1842
Stary dom w centrum miasta (po wykonaniu fotografii został rozebrany)
Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła, 1792
Obelisk ku czci ofiar II wojny światowej
Kamień w parku miejskim poświęcony Józefowi Wybickiemu
Wisła w okolicy Nowego Dworu Mazowieckiego
Narew w Nowym Dworze Mazowieckim
Most im. J. Piłsudskiego na Wiśle

Ośrodek przemysłowy i usługowy, także dla pobliskich terenów letniskowych.

PołożenieEdytuj

Nowy Dwór Mazowiecki leży na Nizinie Środkowopolskiej w Kotlinie Warszawskiej, w województwie mazowieckim, 34 km na północny zachód od centrum Warszawy. Miasto usytuowane jest na tarasie nadzalewowym pomiędzy Wisłą, Narwią i Wkrą, które łączą się w jego granicach. Wisła wyznacza południową i południowo-zachodnią granicę miasta na długości 7,5 km. Rzeka Narew natomiast przecina poziomo miasto na pół, oddzielając część rdzenną miasta od osiedli Modlin Twierdza i Modlin Stary.

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 28,21 km²[2]. Miasto stanowi 4,09% powierzchni powiatu.

Nowy Dwór Mazowiecki sąsiaduje z 5 innymi gminami: Czosnów, Jabłonna, Pomiechówek, Wieliszew, Zakroczym.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

DemografiaEdytuj

Dane statystyczne z 31 grudnia 2021[3]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 28 564 100,0 14 939 52,3 13 625 47,7
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1001,5 520,6 481,0
  • Piramida wieku mieszkańców Nowego Dworu Mazowieckiego w 2014 roku[1].


 

HistoriaEdytuj

Pierwsze ślady bytności ludzi pochodzą z epoki neolitu (4 – 2 tys. lat p.n.e.)[4], natomiast pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z około 1,7 tys. lat p.n.e.[5] Podczas pogłębiania rzeki Narew w 1980 znaleziono także fragmenty łodzi z I w n.e., grot włóczni z XV wieku oraz głownię mieczową z XVII wieku.

Za założyciela późniejszego miasta uważa się księcia Konrada I Mazowieckiego (około 1233), a pierwsza wzmianka pochodzi z 1294, jako o własności wojewody mazowieckiego Jana herbu Nałęcz. Miasto wymieniane jest w dokumentach pod różnymi nazwami: Nowidwor circa fluvium Narew (Nowy Dwór Nad Rzeką Narew) (1355), Nova Curia (Nowy Dwór)[6], Nova Aula, później także Novidwor, Nouidwor czy Nowodwor. 29 czerwca 1374 książę Ziemowit III Mazowiecki nadał osadzie prawa miejskie chełmińskie oraz oddał je na własność Abrahamowi, Dobrogostowi i Niemierzy, synom Tomisława[7], wraz z przywilejem na połów ryb w Narwi i Wiśle oraz pobieranie cła na rzece Narwi. W 1421 nastąpił podział majątku pomiędzy synami Niemierzy – Abraham osiada w Wielkopolsce koło Wolsztyna, Dobrogost zostaje i przybiera nazwisko Nowodworski.

W 1544 nastąpiło odnowienie praw miejskich przez króla Zygmunta Starego[8], w XVII wieku miał miejsce upadek miasta w wyniku licznych powodzi, zaraz, grabieży i wojen. 30 września 1655 w bitwie pod Nowym Dworem[9] wojska szwedzkie w czasie potopu szwedzkiego rozgromiły tu mazowieckie pospolite ruszenie. Po potopie szwedzkim miasto podupadło do rangi wsi, którą pozostało aż do końca XVIII wieku. Prywatne miasto szlacheckie, położone w Księstwie Mazowieckim, w 1739 roku należało do klucza Lubomirskich Nowy Dwór[10].

20 czerwca 1782 folwark Nowy Dwór otrzymał ponownie prawa miejskie od księcia Stanisława Poniatowskiego. 21 października 1792 odbyła się konsekracja kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Michała Archanioła, fundacji księcia Stanisława. W 1794 Nowy Dwór odkupił hrabia Ludwik Szymon Gutakowski. Po III rozbiorze Polski Nowy Dwór znalazł się w zaborze pruskim, a po kongresie wiedeńskim w zaborze rosyjskim.

Osobny artykuł: Twierdza Modlin.

W 1807 rozpoczęła się, z rozkazu Napoleona Bonaparte, budowa Twierdzy Modlin, od 1810 budowana była już nie jako magazyn żywności, ale obóz warowny. Nadzór nad budową objął, w miejsce Generała François de Chasseloup-Laubat, 1st Marquis of Chasseloup-Laubat (1754-1833), Jean Mallet de Granville (w 1811 w pracy przy budowie zatrudnionych było 19 000 ludzi). Od 5 lutego 1813 do 1 grudnia 1813 w oblężonej przez Rosjan twierdzy Modlin bronili się Francuzi. W związku z budową twierdzy nastąpiło ożywienie gospodarcze miasta Nowy Dwór, który w 1820 stał się miastem rządowym oraz otrzymał prawo do organizowania jarmarków. W tym okresie zaczęły powstawać tu szynki i karczmy oraz rozpoczął się napływ ludności niemieckiej, rosyjskiej i żydowskiej.

W 1832 rozpoczęła się rozbudowa twierdzy Modlin pod nową nazwą Nowogieorgiewsk[11] pod nadzorem generała Iwana Iwanowicza Dehna. Twierdza rozbudowywana była jeszcze w latach 60. XIX wieku. Pod koniec tego wieku wybudowano tu linię kolejową, w wyniku czego powstały tu pierwsze zakłady przemysłowe takie jak: fabryka krochmalu, wyrobów fajansowych, fabryka dykty, 2 tartaki, a na początku XX wieku powstał tu młyn parowy, fabryka guzików z masy perłowej, browar i dwie masarnie. Pomimo tego miasto niszczone było przez powodzie w 1813, 1844, 1876 oraz w 1888, gdy dodatkowo miasto zniszczył pożar.

W latach 1835–1970 przy ul. Józefa Wybickiego znajdował się kościół ewangelicko-augsburski, będący świątynią parafialną tego wyznania[12].

W czasie I wojny światowej, w połowie lipca 1915, pod twierdzę Modlin podeszły wojska niemieckie, ostatecznie odcinając garnizon twierdzy od reszty sił rosyjskich 10 sierpnia. W wyniku oblężenia 19 sierpnia 1915 twierdza została zdobyta przez Niemców, a do niewoli dostało się 105 000 ludzi[13]. W trakcie opuszczania twierdzy Rosjanie zniszczyli m.in. mosty na Narwi i Wiśle, sam Nowy Dwór spłonął podczas niemieckiej ofensywy.

W 1918 po odzyskaniu niepodległości twierdzę obsadził polski garnizon pod dowództwem płk. Edwarda Malewicza.

W chwili wybuchu wojny polsko-bolszewickiej, w sierpniu 1920, znajdowała się w Nowym Dworze w koszarach przy ul. Paderewskiego kwatera 5 armii pod dowództwem gen. Władysława Sikorskiego. Armia licząca 46 000 żołnierzy jako Grupa Modlin broniła północnego brzegu Narwi i zachodniego brzegu Wkry[14]. W 1920 ludność żydowska została prewencyjnie wysiedlona z miasta, a wojsko polskie uczyniło z żydowskiej bożnicy stajnię[15].

W okresie międzywojennym, w latach 1919–1926, na terenie twierdzy, w koszarach mieściła się szkoła Kadetów, Szkoła Podchorążych Broni Pancernych, Centrum Wyszkolenia Saperów i wiele innych jednostek. W latach 20. powstała tu elektrownia i pierwsza stocznia i port Marynarki Wojennej[16].

W 1921 Nowy Dwór Mazowiecki liczył 7829 mieszkańców, w tym 3916 Żydów (50% populacji). Jednym z większych zakładów przemysłowych była wówczas fajansarnia nosząca nazwę Fabryka Fajansu i Porcelany, specjalizowała się w produkcji fajansu, w tym bombonierek do firmy E.Wedel oraz popularne imbryczki porcelanowe i pewien asortyment porcelany radiotechnicznej[17]. W 1931 proporcje w zaludnieniu miasta nieco się zmieniły. Liczyło ono 9386 mieszkańców, a Żydzi stanowili 46% populacji (4316 mieszkańców)[18]. Pod koniec 1937 nastąpiła zmiana nazwy miasta z Nowego Dworu na Nowy Dwór Mazowiecki.

W czasie II wojny światowej w dniach 13 września – 29 września 1939 trwała obrona twierdzy w kampanii wrześniowej pod dowództwem gen. Wiktora Thommée, po jej upadku została zajęta przez Wehrmacht. Sam Nowy Dwór mocno ucierpiał i został przemianowany na Neuhof, a od 1942 na Bugmünde (gdy zmieniono nazwy ulic na niemieckie). Od maja 1940 do 12 grudnia 1942 istniało tu żydowskie getto. Znajdowało się w najbiedniejszej części miasta, na tzw. Piaskach, w kwadracie ulic (według stanu z początku XXI wieku): Okrzei do kina w prostej linii ul. Nałęcza – tory kolejowe – ogrody działkowe. Mieszkańców getta Niemcy wywozili do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Ostatni taki transport nastąpił 12 grudnia 1942 i znalazło się w nim ok. 2000 osób[19]. Część mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie[20].

W czasie okupacji w mieście istniały 4 szubienice wybudowane przez Niemców. W 1944 istniał tu obóz pracy przymusowej. 15 stycznia 1945 o godzinie 17.20 wyzwolono zniszczony w 70% Nowy Dwór.

Po wojnie przystąpiono do odbudowy miasta i jego przemysłu, jednak miasto znów ucierpiało od powodzi w 1947 i w 1962. W końcu 1952 skończono budowę wałów przeciwpowodziowych wzdłuż Narwi, a w 1975 wzdłuż Wisły. W latach 1952–1975 Nowy Dwór był siedzibą powiatu, a po reformie administracyjnej z dniem 1 stycznia 1999, ponownie został miastem powiatowym. W 1961 do Nowego Dworu Mazowieckiego dołączono Modlin, a w 2002 Okunin. W 1965 uruchomiono Zakłady Chemii Przemysłowej „Pollena” wraz z filią Instytutu Chemii Przemysłowej[21].

OświataEdytuj

W mieście od 1934 działa Liceum Ogólnokształcące im. Wojska Polskiego[22].

PrzemysłEdytuj

Miasto posiada rozwinięty przemysł chemiczny, ponadto lekki, spożywczy, elektromaszynowy, drzewny; wytwórnie artykułów szkolno-biurowych, opakowań, materiałów budowlanych, sprzętu wędkarskiego, zakłady poligraficzne; składy, hurtownie i agencje celne. Na terenie miasta działają między innymi takie fabryki jak: La Lorraine Bakery Group, Reckitt Benckiser, Pollena Aroma, Alpla czy EcoWipes EWS.

TransportEdytuj

 
Dworzec kolejowy Modlin

Ważny węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe oraz wojewódzkie:

Przez miasto przebiega też linia kolejowa nr 9 (trasa E-65) Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny.

Transport publicznyEdytuj

Osobny artykuł: Nowy Dwór Mazowiecki (stacja kolejowa).
Osobny artykuł: Modlin (stacja kolejowa).
  • Transport szynowy
    • Samorządowy przewoźnik kolejowy Koleje Mazowieckie uruchamia przez miasto pociągi regionalne do: Ciechanowa, Mławy, Działdowa, Płońska, Sierpca, Płocka, Legionowa, Radzymina i Tłuszcza.
    • Od 15 października 2009 w mieście zatrzymują się pociągi spółki PKP InterCity.
  • Transport drogowy
    • PolonusBUS (baza Nowy Dwór Mazowiecki) – obsługuje linie na terenie powiatu nowodworskiego oraz powiatów ościennych[23].
    • Prywatny przewoźnik Stalko – obsługuje regularne linie do centrum Warszawy[24]
    • PKS Grodzisk Maz.
    • PKS Ciechanów
    • Nowodworska Komunikacja Miejska:
      • NDM 1 (Centrum – Os. Pólko – Okunin – Os. Młodych – Dworzec Główny – Szpital – Centrum – Twierdza – Modlin Stary – Centrum)
      • NDM 2 (Centrum – Modlin Stary – Twierdza – Centrum – Dworzec Główny – Szpital – Osiedle Młodych – Okunin – Os. Pólko – Centrum)
      • NDM 3 (Twierdza – Modlin Stary – Centrum – Dworzec Główny – Osiedle Młodych – Dworzec Główny – Os. Pólko – Okunin – Dzielnica Przemysłowa)[25]
    • Samorządowy przewoźnik kolejowy Koleje Mazowieckie - obsługuje autobusy na trasie PKP Modlin – Lotnisko Modlin[26]

Transport lotniczyEdytuj

 
Port lotniczy Warszawa-Modlin
Osobny artykuł: Port lotniczy Modlin.

Pierwsze regularne połączenie lotnicze na lotnisku Warszawa-Modlin znajdującym się w północnej części miasta odbyło się 15 lipca 2012, gdy samolot linii Wizzair wylądował z pasażerami z Budapesztu. Kierunki lotów i linie lotnicze:

Linia Lotnicza Kierunek
Ryanair Alicante (od kwietnia 2014), Barcelona-Girona, Bari (sezonowo – lato), Bolonia, Bristol, Bruksela-Charleroi, Budapest Liszt (sezonowo – lato), Chania (sezonowo – lato), Cork, Düsseldorf-Weeze (sezonowo – lato), East Midlands, Eindhoven, Frankfurt-Hahn (sezonowo – lato), Gdańsk (od marca 2014), Glasgow-Prestwick, Liverpool-John Lennon, Londyn-Stansted, Manchester, Marsylia (sezonowo – lato), Mediolan (Bergamo-Orio al Serio), Oslo-Rygge, Palma de Mallorca (sezonowo – lato), Paryż (Beauvais-Tillé), Piza (sezonowo – lato), Rzym-Ciampino, Saloniki-Macedonia (od kwietnia 2014), Sztokholm-Skavsta, Trapani (sezonowo – lato), Wrocław-Strachowice (od marca 2014).

SportEdytuj

W mieście działa wielosekcyjny klub Świt Nowy Dwór Mazowiecki. Jego sekcja piłkarska uczestniczy obecnie w sezonie 2020/2021 w III lidze (czwarta klasa rozgrywkowa). W sezonie 2003/2004 klub uczestniczył w rozgrywkach Ekstraklasy.

W Nowodworskim Ośrodku Sportu i Rekreacji znajduje się hala sportowa, boisko, otwarty w 2011 zespół basenowy, pełnowymiarowe boisko treningowe ze sztuczną nawierzchnią, a także korty tenisowe. W Nowym Dworze Mazowieckim działają również sekcje sportów walki – klub „Champion” (boks) oraz klub „Taekwon-do” ITF.

KulturaEdytuj

 
Nowodworski Ośrodek Kultury

W Nowym Dworze Mazowieckim działa Nowodworski Ośrodek Kultury prowadzący działalność w zakresie upowszechniania kultury oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży. Działalność ośrodka opiera się na pracy w sekcjach i kołach zainteresowań oraz imprezach. Ośrodek jest organizatorem wyjazdów do teatrów, kin, muzeów, skansenów realizowanych dla potrzeb dzieci i młodzieży szkolnej, ale także dla dorosłych mieszkańców Nowego Dworu Mazowieckiego. Ośrodek wspomaga działalność statutową organizacji prowadzących niekomercyjną działalność o charakterze społecznym m.in.: Polskiego Związku Niewidomych i Niedowidzących, Towarzystwa Pszczelarskiego, Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów[27]. Nowodworski Ośrodek Kultury mieści się w zaadaptowanym zabytkowym budynku dawnej elektrowni Batalionu Elektrotechnicznego.

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

ZabytkiEdytuj

 
Cmentarz garnizonowy Twierdzy Modlin, 1817–1945
 
Schemat Twierdzy Modlin
  • Kościół św. Michała Archanioła
  • Cmentarz parafialny św. Michała Archanioła
  • Cmentarz ewangelicki w Nowym Dworze Mazowieckim[30][31]
  • Cmentarz żydowski w Nowym Dworze Mazowieckim
  • Cmentarz z II wojny światowej z lat 1939–1945 przy ulicy Strażackiej
  • Zabytkowy układ centrum miasta jako przykład kompozycji urbanistycznej doby Oświecenia z 1780r[32].
  • Dawny ratusz i magistrat z 1861 przy ulicy Warszawskiej 6
  • Drewniany dom z końca XIX wieku przy ulicy Wybickiego 4
  • Zabytkowy zajazd (austeria) z początku XIX wieku przy ulicy Kościuszki 2
  • Drewniana willa w stylu rosyjskiej daczy z ok. 1866 przy ulicy Paderewskiego 9
  • Dom z początku XIX wieku przy ulicy Paderewskiego 17
  • Kamienica przy ulicy Daszyńskiego 9
  • Drewniany dom przy ulicy Daszyńskiego 18
  • Kamienica przy ulicy Nałęcza 37 (d. rozlewnia piwa Bermana)
  • Drewniany dom z końca XIX wieku przy ulicy Focha 9
  • Dom z najstarszą apteką w mieście z 1896 przy ulicy Kościuszki 5
  • Dawny dom rybacki z początku XIX wieku przy ulicy Kościuszki 9
  • Drewniany wielorodzinny dom przy ulicy Sukiennej 48
  • Zespół zabytkowych budynków dawnych koszar wojskowych z przełomu XIX i XX wieku przy ulicy Paderewskiego
  • Most im. Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego na Wiśle z lat 1911, 1934 i 1952
  • Zabytkowy dworzec kolejowy Modlin z 1927 przy ulicy Mieszka I-ego 3
  • Twierdza Modlin i jej obiekty
  • Spichlerz z 1841 przy ujściu Narwi do Wisły
  • Kasyno oficerskie z 1906 przy ulicy Ledóchowskiego 160

  • Kamienica przy ulicy Daszyńskiego 9

  • Drewniany dom przy ulicy Daszyńskiego 18

  • Kamienica przy ulicy Nałęcza 37 (d. rozlewnia piwa Bermana)

  • Zabytkowy drewniany dom przy ulicy Sukiennej 48

  • Zabytkowy drewniany dom przy ulicy Wybickiego 4

  • Zabytkowa działobitnia Dehna w kompleksie twierdzy Modlin

  • Dawny Garnizonowy Klub Oficerski w kompleksie twierdzy Modlin

  • Muzeum Kampanii Wrześniowej 1939 r. i Twierdzy Modlin mieszczące się w zabytkowym lazarecie

  • Royal Hotel mieszczący się w zabytkowej pralni garnizonowej twierdzy Modlin

  • Fragment cytadeli twierdzy Modlin z wieżą czerwoną

  • Fragment cytadeli twierdzy Modlin z wieżą wodną

  • Reduta Napoleona w kompleksie twierdzy Modlin

  • Zabytkowa drewniana plebania parafii św. Michała Archanioła

  • Zabytkowy dom rybacki z XIX wieku przy ulicy Kościuszki 9

Podział administracyjnyEdytuj

 
Urząd Miasta

W Nowym Dworze Mazowieckim utworzono „osiedla” jako samorządowe jednostki pomocnicze miasta[33]. Obszar miasta został podzielony na 9 osiedli o nazwach[34]:

  • Osiedle Nr 1 – Osiedle Centrum
  • Osiedle Nr 2 – Osiedle Młodych
  • Osiedle Nr 3 – Osiedle Pólko (obszar po północnej stronie ul. Bohaterów Modlina)
  • Osiedle Nr 4 – Osiedle Pólko (obszar po południowej stronie ul. Bohaterów Modlina)
  • Osiedle Nr 5 – Osiedle Nowodworzanka
  • Osiedle Nr 6 – Osiedle Modlin Twierdza
  • Osiedle Nr 7 – Osiedle Modlin Stary
  • Osiedle Nr 8 – Osiedle Okunin
  • Osiedle Nr 9[35]

InneEdytuj

W Nowym Dworze Mazowieckim przy ul. Leśnej znajduje się schronisko dla bezdomnych[36].

Miasta partnerskieEdytuj

Honorowi obywateleEdytuj

Honorowy Obywatel: Data nadania:
gen. dyw. Felicjan Sławoj Składkowski 23 października 1937[37]
Izabela Dylewska 17 czerwca 1999
Elżbieta Urbańczyk 17 czerwca 1999
Kazimierz Czarnecki 17 czerwca 1999
Władysław Domański 17 czerwca 1999
Ks. Czesław Żyła 17 czerwca 1999
Ryszard Gołąb 20 czerwca 2002
Jerzy Stachoń 20 czerwca 2002

(pośmiertnie)

Stanisław Bohdan Nowodworski 20 maja 2004
Cezary Leżeński 20 maja 2004
Józefa Barbara Łuszczyńska 20 maja 2004
Ks. kan. Edward Stefan Pacek 20 maja 2004
Stanisław Wicherkiewicz 20 maja 2004
Ryszard Możdżyński 9 września 2007
Barbara Malewska 9 września 2007
Eugenia Podwiązka 14 czerwca 2008
Adam Struzik 16 czerwca 2009
Franciszek Szmyd 16 czerwca 2009
Tadeusz Góra 27 maja 2014

(pośmiertnie)

Józef Piłsudski 27 maja 2014

(pośmiertnie)

Roman Kaczorowski 26 maja 2015
Władysław Nawaduński 26 maja 2015

(pośmiertnie)

Zofia Dobrowolska 29 września 2015

(pośmiertnie)

Edward Rutkowski 29 maja 2018
płk pil. Bolesław Zoń 14 maja 2019

(pośmiertnie)

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Nowy Dwór Mazowiecki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Nowy Dwór Mazowiecki w liczbach, www.polskawliczbach.pl, 31 grudnia 2021.
  3. ↑ https://www.polskawliczbach.pl/Nowy_Dwor_Mazowiecki.
  4. ↑ W czasie wykopalisk w XIX wieku znaleziono 8 szkieletów ludzkich z okresu neolitu.
  5. ↑ Wyniki wykopalisk w 1962.
  6. ↑ Nazwa może nawiązywać do curii książąt mazowieckich w Zakroczymiu.
  7. ↑ Tomisław najprawdopodobniej był synem wojewody Jana herbu Nałęcz.
  8. ↑ „Odnowienie dwóch dokumentów dziedzicom w Nowym Dworze Danym”.
  9. ↑ Właściwie bitwa na terenie dzisiejszego Modlina – dzielnicy Nowego Dworu Maz., Stanisławowa i Nowego Modlina.
  10. ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581–1754, w: „Studia Historyczne”, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 440.
  11. ↑ Nazwa obowiązująca w latach 1834–1915.
  12. ↑ Kościół ewangelicko-augsburski. fotopolska.eu. [dostęp 2022-08-16].
  13. ↑ W chwili kapitulacji twierdzy znajdowało się w niej 105 000 Rosjan, z czego karabiny posiadało jedynie 39 000 żołnierzy, a artyleria składała się z 1000 przestarzałych armat.
  14. ↑ W dniach 13 i 14 sierpnia udało się zająć wojskom bolszewickim część fortów od północnej strony twierdzy, zostały one jednak odbite 15 sierpnia.
  15. ↑ Szymon Rudnicki Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej Wydawnictwo Sejmowe 2015, ISBN 978-83-7666-363-0, s. 62, 68.
  16. ↑ Tutaj zostały zbudowane i zwodowane takie jednostki jak: trałowce „Rybitwa” i „Czajka”, kutry dla Flotylli Straży Granicznej – „Mazur”, „Ślązak”, „Kaszub” oraz pościgowiec „Batory”.
  17. ↑ Iwona Kienzler, Dwudziestolecie międzywojenne Tom 48 Kultowe marki, s. 27. ISBN 978-83-7945-029-9.
  18. ↑ Danuta Bielecka, Społeczność żydowska w Nowym Dworze Mazowieckim w latach 1918–1939, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 14, s. 100.
  19. ↑ Skazani na zagładę. Getto na Piaskach. 22 lipca 2015. [dostęp 2018-01-02].
  20. ↑ Getto w Legionowie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-08-03].
  21. ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński Mazowsze, mały przewodnik Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 175–176.
  22. ↑ Historia. liceum-ndm.pl. [dostęp 2019-08-20].
  23. ↑ Strona PKS.
  24. ↑ O nas. translud.pl. [dostęp 2019-02-06].
  25. ↑ Komunikacja | Nowy Dwór Mazowiecki, www.nowydwormaz.pl [dostęp 2022-10-30].
  26. ↑ Lotniskowy, Lotniskowy [dostęp 2022-10-30] (pol.).
  27. ↑ O Nas. Nowodworski Ośrodek Kultury. [dostęp 2014-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-28)]. (pol.).
  28. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-04-14].
  29. ↑ kosciol-jezusa.pl.
  30. ↑ Cmentarz ewangelicki.
  31. ↑ Cmentarz ewangelicki.
  32. ↑ Orzeczenie o uznaniu za zabytek.
  33. ↑ Uchwały Nr IX/117/95 Rady Miejskiej w Nowym Dworze Mazowieckim z dnia 24 maja 1995 ws. utworzenia osiedli w mieście.
  34. ↑ Uchwała V/46/2003 Rady Miejskiej w Nowym Dworze Mazowieckim z dnia 20 lutego 2003 r. zmieniająca uchwałę.
  35. ↑ Osiedle nr 9. nowydwormaz.pl.
  36. ↑ Fundacja Przyjaciele Braci Mniejszych.
  37. ↑ Premier gen. Sławoj Składkowski obywatelem honorowym Nowego Dworu. „Polska Zbrojna”. 327, s. 1, 1937-12-26. Warszawa. 

BibliografiaEdytuj

  • Ryszard Gołąb: „Ilustrowana Monografia Miasta Nowego Dworu Mazowieckiego z Historią Twierdzy Modlin”, wyd. P.P. Evan, Nowy Dwór Mazowiecki-Warszawa 2001
  • Lechosław Herz, Puszcza Kampinoska, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2002, ISBN 83-85557-96-2, OCLC 749565601.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowy_Dwór_Mazowiecki&oldid=69832134”