Grodzisk Mazowiecki

Grodzisk Mazowiecki (do 1928 Grodzisk) – miasto na Równinie Łowicko-Błońskiej, w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki, nad Rokicianką.

Grodzisk Mazowiecki
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Deptak w Grodzisku (ul. 11 Listopada)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grodziski
Gmina	Grodzisk Mazowiecki
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	1522
Burmistrz	Grzegorz Benedykciński
Powierzchnia	13,19 km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (30.11.2017) • liczba ludności • gęstość	30 718 2328,9 os./km²
Strefa numeracyjna	22
Kod pocztowy	05-825
Tablice rejestracyjne	WGM
Położenie na mapie gminy Grodzisk Mazowiecki Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie Polski Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grodzisk Mazowiecki
Położenie na mapie powiatu grodziskiego Grodzisk Mazowiecki
52°06′23″N 20°37′54″E
TERC (TERYT)	1405044
SIMC	0920380
Urząd miejski ul. Kościuszki 32a 05-825 Grodzisk Mazowiecki
Strona internetowa

Stawy Goliana w Grodzisku Mazowieckim

Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą, Żyrardowem, Błoniem i Mszczonowem. Przez miasto przebiega linia warszawsko-wiedeńska, Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa. W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.

Według danych z 30 listopada 2017r. miasto liczyło 30 718 mieszkańców.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Grodziska Mazowieckiego w 2014 roku.

Historia

• XI–XIII w. – w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni (pierwotnie Chlewnia)
• XII w. – powstała wieś Grodzisk
• XIV w. – miejscowość należała do rodziny Grodziskich
• 1355 – Tomasz Grodziski (prawdopodobnie Tomasz Okuń z Grodziska), pierwszy znany właściciel osady, funduje drewniany kościół pod wezwaniem św. Tomasza Apostoła
• 22 lipca 1522 – król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie na prośbę rodziny Okuniów
• 1540 – pożar zniszczył miasto
• druga połowa XVI w. – urodził się tu Grzegorz Knapski, autor słownika polsko-łacińskiego, miasto liczy ok. 300 mieszkańców staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża, w mieście istnieje cech młynarzy
• 1623 – właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu "Bogoria", posiadających pobliskie wsie Kady i Jordanowice
• 1655 – zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
• 1687 – początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
• 1708 – ponowne zniszczenie miasta, epidemia cholery
• 1795 – miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus (zabór pruski)
• 1807 – miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
• 1815 – miasto wchodzi w skład Królestwa Kongresowego
• 1825 – miasto liczy 655 mieszkańców
• 14 czerwca 1845 – uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
• 1865 – miasto przeszło w ręce hr. Henryka Skarbka
• 1866 - miasto staje się siedzibą powiatu błońskiego
• 1870 – utrata praw miejskich
• 1880 – miasto liczy 1928 mieszkańców
• 1881 – parcelacja Jordanowic przez hr. Skarbka, uruchomienie pierwszej fabryki
• 1884 – powstał Zakład Wodoleczniczy (dr Michał Bojasiński), z którego korzystali m.in. Adolf Dygasiński, Miłosz Kotarbiński, Władysław Reymont
• 1910 – miasto liczy 3542 mieszkańców
• 8 września 1915 – ponowne uzyskanie praw miejskich
• 11 listopada 1918 – miasto w granicach Polski
• 1927 – otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej, łączącej miasto z Warszawą (obecnie WKD)
• 9 lipca 1928 – nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
• 1931 – miasto liczy 15880 mieszkańców
• 1939-1945 – okupacja niemiecka, eksterminacja Żydów, pierwsza publiczna egzekucja 11 osób 20 września 1939
• przełom 1940 i 1941 – utworzenie getta, w którym przebywało ok. 6 tys. Żydów z Grodziska, Brwinowa, Nadarzyna, Podkowy Leśnej i Milanówka
• 1942 – likwidacja getta grodziskiego i wywiezienie jego mieszkańców do getta warszawskiego, miasto traci całą społeczność żydowską, mieszkającą tu od II poł. XVI w.
• 16 stycznia 1945 – samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
• 17 stycznia 1945 – zakończenie okupacji niemieckiej, w czasie wojny miasto straciło ok. 5000 mieszkańców
• 1975 – w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
• 1975–1998 – miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego
• 1991 – rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• 1997 – oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
• 1999 – Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
• 2000 – otwarcie Pływalni Miejskiej "Wodnik 2000"
• 2001 – oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
• 2005 – obchody 650-lecia parafii św. Anny
• 2008 – otwarcie Centrum Kultury
• 2012 – zakończenie rewitalizacji Parku im. hr. Skarbków i Stawów Goliana; w odnowionej willi "Radogoszcz" powstała galeria etnograficzna
• 2017 - rewitalizacja Stawów Walczewskiego

Legendy

Obwołanie wsi Grodzisko miastem

Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej. Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku. Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta.

Herb Bogoria

W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały, które połamał i oddał mu. Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.

Gospodarka

Największym zakładem, pod względem zatrudnienia i obrotów, jest Danfoss. Ustępuje mu Gedeon Richter wcześniej zwany Polfą, założona na początku XX w., specjalizująca się w produkcji salicylanów, leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych. Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo, piekarnia Hiestand, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic. Inne większe firmy działające w Grodzisku to: Firmenich, Fabryka Tarcz Ściernych "Słoń", Trouw Nutrition i Amerplast (obecnie "Suominen").

Oprócz dużych zakładów siłę gospodarki Grodziska stanowią liczni drobni przedsiębiorcy działający na terenie miasta i gminy. Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw.. W Grodzisku powstanie nowy obiekt handlowy, Galeria Grodova została oddana do użytku 1 grudnia 2016. W Grodzisku rozbudowana jest sieć popularnych marketów handlowych.

Komunikacja

Autobusy PKS obsługujące trasy miejskie

Transport drogowy

Niedaleko miasta istnieje autostrada A2 Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
• droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 – Leszno – Błonie – Grodzisk Mazowiecki – Radziejowice

W planach jest budowa obwodnicy północ-południe i zachód-wschód, a także wjazdu na autostradę A2 w miejscowości Tłuste (na północ od granic miasta).

• 15 kwietnia 2013 – zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579, ze względu na jego remont. Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek, przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki, a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów. Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
• W dniu 31.12.2013 – uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków.

Komunikacja autobusowa

Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki. Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe (także z Warszawą). Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy

Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich jeżdżące trasą Warszawa-Skierniewice. Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S1 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska Mazowieckiego.

W obrębie miasta znajduje się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:

• Grodzisk Mazowiecki Radońska,
• Grodzisk Mazowiecki Jordanowice (dawniej Muzeum),
• Grodzisk Mazowiecki Piaskowa,
• Grodzisk Mazowiecki Okrężna.

Transport lotniczy

W 2014 przy ul. Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni. W 2017 poinformowano oficjalnie o tworzeniu rządowej koncepcji umiejscowienia Centralnego Portu Komunikacyjnego kilka kilometrów na północny zachód od miasta.

Edukacja

Dworek Skarbków – siedziba szkoły muzycznej

Rodzaj placówki	Szkoły podstawowe	Gimnazja	Szkoły średnie i zasadnicze	Szkoły wyższe
Liczba placówek	8 (w tym 1 społeczna)	4	3	1
Liczba uczniów	2767	1361	2183	146

Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:

• Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2 (Technikum, Liceum dla Dorosłych i Szkoła Branżowa I Stopnia),
• Zespół Szkół nr 1 (Liceum Ogólnokształcące i Technikum),
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im. H. Szczerkowskiego.

W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych, a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych. Znajduje się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni (Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).

Dzieci uczęszczające do Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Tadeusza Bairda mają możliwość nauki gry m.in. na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli i saksofonie. Natomiast Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie: rysunku, malarstwa, interdyscyplinarną (grafika, ceramika, rzeźba w glinie, kolaż), wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Przemienienia Pańskiego

Kościół Rzymskokatolicki

• parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy
• parafia Miłosierdzia Bożego
• parafia Przemienienia Pańskiego
• parafia św. Anny

Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP

• Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan w Grodzisku Mazowieckim

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

• zbór

Kościół Chrześcijan Baptystów w RP

• Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Grodzisku Mazowieckim – Grodziska Wspólnota Chrześcijańska

Kościół Chrześcijański "Jezus – Nowe Przymierze"

• zbór Kościoła Bożego^{[potrzebny przypis]}.

Świadkowie Jehowy

• zbór, Sala Królestwa

Infrastruktura

Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II

Na przełomie XIX i XX w. miasto było znanym ośrodkiem letniskowym. Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego. Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej. Na potrzeby mieszkańców powstały ostatnio obiekty sportowej infrastruktury miasta: nowoczesna Grodziska Hala Sportowa (1997) i kryta Pływalnia Miejska „Wodnik 2000” (2000). W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajduje się także stadion piłkarski (pojemność – 750 osób, w tym 520 miejsc siedzących) oraz korty tenisowe.

W 2002 r. oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II (poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych). 28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek "Centrum Kultury" (m.in. z dużą salą kinową, 2 kawiarniami (jedna z dwutorową kręgielnią i stołami do bilarda) i restauracją. Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.

Swe oddziały i placówki w Grodzisku posiadają banki: Bank Spółdzielczy w Grodzisku Mazowieckim, Bank Spółdzielczy w Skierniewicach, Bank Spółdzielczy w Białej Rawskiej, ING Bank Śląski, Bank BPH, Lukas Bank, Pekao, PKO BP, Raiffeisen Polbank, Bank Millennium, Nordea Bank Polska, Kredyt Bank od 4 stycznia 2013 r. wchodzący w skład Banku Zachodniego WBK, Alior Bank. W mieście znajdują się także trzy placówki Poczty Polskiej i jedna placówka SKOK "Mazowsze".

Atrakcje turystyczne

Kościół św. Anny

Pomnik Chełmońskiego

Zabytki

Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych:

• kościół parafialny pw. św. Anny, pl. Zygmunta Starego (nr rej.: 1028/451/62 z 23.03.1962), XVII-XIX, ufundowany w 1687 r. przez Wojciecha Mokronoskiego herbu Bogoria, kasztelana rawskiego; murowany, wybudowany w stylu późnobarokowym, później stopniowo rozbudowywany; pod koniec XIX wieku przez architekta Bronisława Żochowskiego, który dostawił nawy boczne (1884-1889) i zachowaną do dziś dzwonnicę; we wnętrzu wyposażenie manierystyczne, barokowe, klasycystyczne, głównie z XVII i XVIII wieku; w tym liczne epitafia m.in. Okuniów z początku XVII w. i Mokronoskich z lat 1616-1911; w ołtarzu głównym obraz „Ukrzyżowanie”, którego autorem był pochodzący z Neapolu Filippo Castaldi, mieszkający na przełomie XVIII/XIX w. na grodziskiej plebanii, we wnętrzu inne jego obrazy: "św. Józef z Dzieciątkiem", "św. Anna z rodzicami", "św. Roch",
• kaplica pw. Świętego Krzyża (przedpogrzebowa), ul.Sienkiewicza, koło kościoła św. Anny, (nr rej.: 1029/453/62 z 23.03.1962), XVIII; wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery, później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej; dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.; w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego,
• cmentarz żydowski, (nr rej.: 1607 z 27.02.1996) oraz brama (nr rej.: j.w.), założony w 1780 r., jeden z najstarszych na Mazowszu; na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków; do 1941 r. stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach,
• dawny dworzec kolejowy (nr rej.: 1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975), 1846
• dworzec kolejowy, ul. 1 Maja 4, (nr rej.: A-787 z 26.03.2008), 1920-25, projektu Romualda Millera,
• dom z ogrodem, k. XIX (nr rej.: 1612 z 9.09.1996), budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr. Bojasińskiego 1884 r.
• zespół willi, 1884, 1896 (nr rej.: 1199 z 25.10.1982): willa "Kaprys", budynek gospodarczy, stajnia i park
• willa „Niespodzianka”, ul. Kościuszki 12, (nr rej.: dec. 480/10 z 1.06.2010), 1906, projektował Józef Moszyński,
• willa "Radogoszcz" z k. XIX w., ul. H. Sienkiewicza 31, (nr rej.: 1030/454/62 z 23.03.1962),
• dwór "Dworek Skarbków", XVIII (nr rej.: 51/5/55 z 21.09.1955) (Jordanowice); kazał wnieść w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym Andrzej Mokronowski (1713-1784); w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków; w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Tadeusza Bairda, znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki,
• willa Haberlego, 1897, 1910-12 (nr rej.: A-795 z 21.04.2008),
• dom drewniany, ul. Okulickiego 11 (nr rej.: A-887 z 3.12.2009), 1878 z parkiem z poł. XIX w.

Pomniki

• Pomnik Kolejarza
• pomnik Józefa Chełmońskiego,
• pomnik Wolności,
• obelisk upamiętniający Leopolda Okulickiego,
• tablice z myślami Jana Pawła II.
• Pomnik Leonida Teligi
• Płaskorzeźba z brązu "Synagoga" upamiętniająca żydowskich obywateli miasta

Inne

Willa "Foksal" z 1845 r.

• Willa "Foksal" z 1845 r., uważana za pierwszy dworzec (w rzeczywistości dom dla podróżnych); sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy; wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im. hr. Skarbków; obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie,
• wille z przełomu XIX i XX w.: "Janówek", "Milusin", "Kaprys", "Kniaziew" oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych, piękna lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego,
• Willa "Kaprys" wybudowana w 1886 r., obok willi znajduje się stara powozownia;
• Willa "Kniaziew" postawiona na letnią rezydencję gen. Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza, inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie; w rekach generała, a później jego zony znajdowała się do 1938 r.; następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy; w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy,
• Willa "Janówek", sąsiadująca z willą "Niespodzianka" (ul. Kilińskiego 7), zbudowana przez Jana Kobylińskiego, pracownika "Drogi Żelaznej" dla swej rodziny, jeden z pierwszych zelektryfikowanych prywatnych domów w Grodzisku,
• park im. hr. Skarbków,
• aleja grabowa – pomnik przyrody,
• Muzeum Regionalne PTTK,
• stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną,
• Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego.
• Cmentarz katolicki, założony w 1817 r., z wieloma cennymi nagrobkami m.in. Izabelli Szymkiewicz (lata 40. XIX w.), Wojciecha Trzetrzewińskiego (lata 60. XIX w.), Józefa Kobierskiego (1862 r.), Jana i Edwarda Wolframów (l. 70. XIX w.), rodziny Palimączyńskich (l. 70. XIX w.), rodziny Pillerów (k. XIX w.), Korduli z Żerońskich hr. Sokolnickiej (k. XIX w.), rodziny Kobylińskich (1900 r.), rodziny Colonna-Czosnowskich (pocz. XX w.), dra Baranowskiego (pocz. XX w.), Leonarda Kociszewskiego (pocz. XX w.), gen. Jerzysława Freyera (pocz. XX w.).

Kultura

• Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki,
• Studio Tańca MW działające przy Centrum Kultury
• Willa "Radogoszcz" Galeria Etnograficzna,
• Radio Bogoria 94,5 FM,
• Lokalne gazety: Gazeta WPR, Grodziskie Pismo Społeczno-Kulturalne "Bogoria", Gazeta Grodziska, TuGrodzisk.pl
• Portale informacyjne: WPR24.pl, www.obiektyw.info, www.infogrodzisk.pl, www.tugrodzisk.pl. GrodziskNews.pl, AleGrodzisk.pl, Kocham Grodzisk Mazowiecki.
• Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl

Sport i rekreacja

Siedziba klubu GKS Pogoń

Kluby sportowe

• Grodziski Klub żeglarski "Czysty Wiatr"
• trzecioligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy "Pogoń", założony w 1922 r.,
• klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki (przed 2006 r. – Tur Jaktorów), drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008, 2009, 2010 i 2012, zdobywca Pucharu Polski 2008, 2009, 2017, wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców.
• klub piłkarski LKS Chlebnia
• Grodziski klub sportowy "Sparta"
• Grodziski Klub Koszykarski

Tereny rekreacyjne

Park Skarbków

• Stawy Walczewskiego
• Stawy Goliana
• Park im. hr. Skarbków,
• Park "Kruszynka"
• Jezioro Kniaziówka

Miasta partnerskie

• Weiz
• Szawle
• Radziwiliszki
• Danilovgrad
• Giżycko
• Carros

Zobacz też

• Powiat grodziski (województwo mazowieckie)
• Powiat grodziskomazowiecki
• Gmina Grodzisk Mazowiecki

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Grodzisk Mazowiecki
• Historia Żydów w Grodzisku Mazowieckim na portalu Wirtualny Sztetl
• Grodzisk Mazowiecki – o historii i zabytkach
• Grodzisk (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.